Αν πάρουμε ως βάση εκκίνησης την οικονομική κρίση του 2008 συμπληρώσαμε μια δωδεκαετία λαϊκιστικής έξαρσης στον αναπτυγμένο κόσμο. Κορύφωση της ασφαλώς ήταν η τετραετία Τράμπ και ιδιαίτερα το τελευταίο τετράμηνο ως την εγκατάσταση του νέου προέδρου στο Λευκό Οίκο.
Βέβαια στις ΗΠΑ συγκεντρώνονται οι παγκόσμιες αντιθέσεις και ήταν φυσικό να έχουμε αυτή την όξυνση. Η ατζέντα Τράμπ με το American First ενώ υποτίθεται επεδίωκε να ενοποιήσει το εθνικό ακροατήριο το δίχασε σε πρωτοφανή έκταση. Ταυτόχρονα ενίσχυσε την διεθνή αστάθεια. Η βιαιότητα με την οποία ο Τράμπ υπερασπίστηκε την ατζέντα του στην προεκλογική περίοδο και στη συνέχεια φτάνοντας ως τα γεγονότα του Καπιτωλίου, ανάδειξε σε όλη της την έκταση το διχαστικό της χαρακτήρα και τον παραλογισμό της. Το γεγονός αυτό έκανε ίσως ευκολότερη την αντιμετώπισή του λαϊκισμού, όχι μόνο στις ΗΠΑ.
Η εκλογική νίκη Μπάιντεν είναι και μεγάλη και καθαρή. Δεν ήταν σαρωτική. Ταυτόχρονα ο λαϊκισμός στις ΗΠΑ έδωσε των υπέρ πάντων αγώνα. Η συμμετοχή των πολιτών ήταν πρωτοφανής. Και ο Μπάιντεν και ο Τράμπ υπερέβησαν κατά πολύ σε αριθμούς ψήφων κάθε προηγούμενο στις ΗΠΑ. Είναι αυτός ένας πρόσθετος λόγος που τα πράγματα στις ΗΠΑ φαίνονται και είναι δύσκολα. Αλλά ας μη βιαστούμε να βγάλουμε συμπεράσματα.
Συνήθως, όπως άλλωστε λέγεται, οι πολίτες στις Δημοκρατίες μας κατανοούν το μετεκλογικό τοπίο την επόμενη μέρα από τις εκλογές, την Δευτέρα, όταν έχουν ολοκληρωθεί τα αποτελέσματα. Πρόκειται για τους περίφημους «ψηφοφόρους» της Δευτέρας. Στις ΗΠΑ αυτή τη φορά η περίφημη Δευτέρα ήταν η Πέμπτη 21η Ιανουαρίου. Όλοι έκτοτε άρχισαν (ελπίζουμε) να προσαρμόζονται στην νέα πραγματικότητα. Έρχεται η ώρα του αναστοχασμού
Στις Δημοκρατίες μας πάντως τέτοιες νίκες, στις οποίες οι αντιθέσεις μεταξύ των αντιπάλων είναι αγεφύρωτες, αλλάζουν σημαντικά τα δεδομένα. Τα παραδείγματα της Γαλλίας και της χώρας μας είναι χαρακτηριστικά. Και ο Δεξιός λαϊκισμός, παρά τα κίτρινα γελέκα, στη Γαλλία και ο Αριστερο-Δεξιός στη χώρα μας βρίσκονται σε υποχώρηση μετά από σημαντικές εκλογικές νίκες των δυνάμεων της δημοκρατικής λογικής. Οι νίκες αυτές είχαν και μια ορισμένη επίπτωση και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Ακόμα και στην Ιταλία ο λαϊκίστικος πυρετός έχει υποχωρήσει.
Φυσικά, για τον περιορισμό του λαϊκίστικου φαινομένου διεθνώς, το κλειδί είναι οι ΗΠΑ. Η αγωνία προσμονής της νίκης Μπαϊντεν και η ανακούφιση που ακολούθησε σε όλο τον κόσμο ήταν πρωτοφανής. Όπως σπάνια συμβαίνει στην σύγχρονη ιστορία τα αρχικά «βήματα» της διακυβέρνησης Μπάιντεν κατέστησαν τόσο προφανή ώστε «προδιαγράφηκαν» από τα Αμερικανικά και διεθνή ΜΜΕ. Μάλιστα φιλοτεχνήθηκε ένα προεδρικό προφίλ αποκατάστασης της λογικής, καταλαγής και ταυτόχρονα έμπειρης αποφασιστικότητας σε μια κοινωνία που σε ένα τόσο μεγάλο μέρος της αποδεχόταν, ως χθες, τον παραλογισμό της ηγεσίας Τράμπ.
Υπερβάλλοντας θα λέγαμε ότι περισσότερο από κάθε άλλη φορά η νίκη των Δημοκρατικών απόκτησε πλανητική σημασία. Η άμεση επιστροφή στη συμφωνία του Παρισιού για το κλίμα αλλά και στον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας(ΠΟΥ) ήταν η απάντηση του νέου προέδρου των ΗΠΑ. Ανάλογες πρωτοβουλίες αναμένονται στην αναθέρμανση των σχέσεων με την Ευρωπαϊκή Ένωση καθώς και την αναβάθμιση του ρόλου του ΝΑΤΟ. Ουσιαστικά ο στόχος του είναι η προσαρμογή της Αμερικής στις νέες συνθήκες και στον πρότερο ρόλο της.
Το κλίμα που έχει επικρατήσει τόσο στις ΗΠΑ όσο και διεθνώς αποδεικνύει την σημασία της πολιτικής στις σύγχρονες κοινωνίες. Μια πολιτική εξέλιξη όπως αυτή μιας κρίσιμης εκλογικής αναμέτρησης διαμορφώνει συσχετισμούς και επιτρέπει αλλαγές που πριν από αυτή θα ήταν αδύνατες. Κι αυτή είναι η ανεκτίμητη αξία της. Προκειμένου περί των ΗΠΑ αλλάζει και τις παγκόσμιες προοπτικές και απαιτήσεις. Ίσως το κλειδί και για τις «εσωτερικές» αλλαγές στις ΗΠΑ, μιας μεγάλης, ξεκινάει από τις διεθνείς της πρωτοβουλίες.
Το κοινωνικό και οικονομικό τοπίο φυσικά δεν αλλάζει αυτόματα και άμεσα. Και αυτό το περιβάλλον στις αναπτυγμένες μας χώρες χρειάζεται αλλαγές προσαρμογής στην νέα εθνική και παγκόσμια πραγματικότητα.
Το διεθνές περιβάλλον έχει τον πρώτο λόγο.
Ο αναπτυγμένος κόσμος έζησε μια Χρυσή, «ένδοξη», περίπου εξηκονταετία (1950-2008) πρωτοφανούς οικονομικής ευημερίας και δημοκρατικής ανέλιξης. Φυσικά αναφερόμαστε στην μεγάλη εικόνα γιατί υπάρχουν πολλές και δύσκολες περίοδοι , πολλές φορές πιο δύσκολες από την τωρινή. Με κορυφαία: Τον ψυχρό πόλεμο, τον πόλεμο στο Βιετνάμ, το κλίμα της τρομοκρατίας σε Ιταλία και Γερμανία, την πτώση του υπαρκτού σοσιαλισμού. Αλλά οι μεγάλες αλλαγές που κάθε φορά επιχειρήθηκαν επανέφεραν το θετικό κλίμα.
Ενδεικτικά μπορούμε να αναφέρουμε:
Το κοινωνικό πρόγραμμα του Λίντον Τζόνσον που έβγαλε την Αμερική από τις δυσκολίες της συμμετοχής και της ήττας στον πόλεμο του Βιετνάμ.
Την δημιουργική ενσωμάτωση του πνεύματος των αλλαγών που έφερε ο Μάης του 68 και η Αμερικάνικη νεολαία την αντίστοιχη περίοδο.
Την επιστροφή της Δημοκρατίας στις Μεσογειακές μας χώρες Ελλάδα, Ισπανία, Πορτογαλία.
Την δημιουργία και διεύρυνση της Ε.Ε και την δημιουργία της ΟΝΕ
Την ανάδειξη της Θάτσερ που αντιμετώπισε για μεγάλο διάστημα την οικονομική καχεξία και τον συνακόλουθο παρασιτισμό στο Ενωμένο Βασίλειο.
Την Ατζέντα Στρέντερ που έφερε την επάνοδο της οικονομικής και κοινωνικής ηρεμίας και ανάπτυξης στην Γερμανία και κατ επέκταση στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Βαθμιαία όμως η επέκταση της νεοτερικότητας στον πλανήτη με την παράλληλη παγκοσμιοποίηση έφερε μεγάλες, πολλές φορές θετικές, αλλαγές στον αναπτυσσόμενο και τον τρίτο κόσμο αλλά και δυσκολίες στις οικονομίες και τις κοινωνίες του αναπτυγμένου κόσμου.
Το παγκόσμιο προϊόν μοιράζεται πλέον διαφορετικά. Ο Γκόρντον Μπράουν από τις αρχές του 2000 αλλά και επανερχόμενος το 2018 έγραφε χαρακτηριστικά. «Ενώ το 2008 περίπου το 40% της παραγωγής, της μεταποίησης, του εμπορίου και των επενδύσεων ήταν έξω από την Δύση, σήμερα είναι πάνω από το 60%»..
Η παραγωγικότητα και το κόστος εργασίας στον αναπτυσσόμενο κόσμο οδήγησε στην μεταφορά μεγάλων τμημάτων της παγκόσμιας παραγωγής σ αυτόν. Έμεινε έτσι ένα μεγάλο τμήμα των εργαζομένων στη βιομηχανία και στην ύπαιθρο χωρίς εργασία, με επιδόματα. Μια τεράστια μεσαία τάξη, μέσα σε λιγότερο από είκοσι χρόνια έχει αναδυθεί στο δεύτερο και τρίτο κόσμο. Ενώ η αντίστοιχη στον αναπτυγμένο έχανε την δυναμική της.
Με την υποχώρηση των ΗΠΑ και την αποχώρησή της από τις δύσκολες περιοχές του πλανήτη, ιδιαίτερα στην περίοδο Τράμπ, και την τεράστια οικονομική επέκταση της Κίνας επήλθαν σοβαρές αλλαγές στην παγκόσμια αρχιτεκτονική. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι από την μια υπερδύναμη περάσαμε σε ένα νέο «τετράγωνο» δυνάμεων στην παγκόσμια σκακιέρα. Με τους δύο ισχυρούς πόλους ΗΠΑ και Κίνα και την Ευρωπαϊκή Ένωση και την Ρωσία να το συμπληρώνουν. Παράλληλα αναδύονται μεγάλες χώρες από την Ινδία και την Βραζιλία ως την γειτονική μας Τουρκία που διεκδικούν άλλη περισσότερο και άλλη λιγότερο θέση στο νέο ρευστό τοπίο. Πρόκειται για ένα τοπίο μετάβασης και ως εκ τούτου ασταθές. Ένα τοπίο με υποβόσκουσα αντίθεση αυτή των Δημοκρατικών χωρών από την μια και των αυταρχικών από την άλλη και των ενδιάμεσων «ημιδημοκρατικών». Ένα τοπίο που όπως φάνηκε από τις διεθνείς προσδοκίες, όχι μόνο στις ευρωπαϊκές χώρες, επιζητούσε την επιστροφή των ΗΠΑ.
Για μια μεγάλη ηγεμονική χώρα όπως οι ΗΠΑ η διεθνής της παρουσία είναι το πεδίο που επιτρέπει την αποκατάσταση και ενοποίηση των προοπτικών της όχι μόνο στο παγκόσμιο αλλά και στο εσωτερικό της πεδίο. Πρόκειται για την «αποστολή», όπως μετασχηματίζεται, του αμερικάνικου έθνους. Αυτό δεν σημαίνει κάποιον αυτόματο πιλότο. Στις τωρινές συνθήκες τόσο οι ΗΠΑ, όσο και οι ευρωπαϊκές χώρες έχουν ανάγκη σοβαρών εσωτερικών αλλαγών.
Στο νέο τοπίο ήδη ο Μπάιντεν ανακοινώνει την επάνοδο των ΗΠΑ στις διεθνείς εξελίξεις αλλά ταυτόχρονα και στη στενή συνεργασία με την Ε.Ε. Το νέο τοπίο που αναμένεται να διαμορφωθεί θα ενισχύσει τον ανταγωνισμό αλλά και την αίσθηση ισορροπιών και ασφάλειας. Ιδιαίτερα η συνεννόηση ΗΠΑ – Ε.Ε. οδηγεί στην ενίσχυση του αισθήματος ασφάλειας στην περιοχή μας.
Ίσως έτσι μπορούμε να ερμηνεύσουμε την επίδραση που είχε η μεγάλη αλλαγή στις ΗΠΑ στην αναδίπλωση του Ερτογάν. Έσπευσε να προσέλθει στις διερευνητικές αποσύροντας τα ερευνητικά σκάφη σε όλη τη Μεσόγειο. Ταυτόχρονα τροποποίησε την όλη ρητορική του.
Τα «κακομαθημένα» παιδιά της Δύσης…
Οι συνεχείς πρωτοφανείς τεχνολογικές καινοτομίες στις τελευταίες δεκαετίες αλλάζουν το πολιτικό, παραγωγικό και κοινωνικό τοπίο σε όλο τον πλανήτη. Η ψηφιακή εποχή με την τεχνική νοημοσύνη, παράλληλα με την περιβαλλοντική κρίση, διαμορφώνει τις εξελίξεις και τις πρωτοκαθεδρίες στον πλανήτη.
Οι αλλαγές που επέρχονται είναι όντως σεισμικές και μπορούν να οδηγήσουν τις κοινωνίες μας σε ένα καλλίτερο μέλλον. Όμως μεγάλα τμήματα του πληθυσμού, και στον αναπτυγμένο κόσμο, δυσκολεύονται να τις παρακολουθήσουν. Όπως συνήθως συμβαίνει σε τέτοιες εποχές αναπτύσσονται στις κοινωνίες διχοτομίες οι οποίες μπορεί και πρέπει να αντιμετωπιστούν.
Οι δυσκολίες παρακολούθησης δεν αφορούν μόνο τα λεγόμενα λαϊκά στρώματα. Αφορούν και τις πολιτικές συνδικαλιστικές και οικονομικές ελίτ που επίσης, στον αναπτυγμένο κόσμο περισσότερο, έχουν εθιστεί σε μια καθεστωτική νοοτροπία που οδηγεί στην ακινησία και στον παρασιτισμό. Οι πολιτικές και οικονομικές ελίτ διαχειρίστηκαν όλα αυτά τα χρόνια της ευημερίας την κατανομή του πλούτου και σε συνεργασία με τα συνδικάτα και τους άλλους αρμούς του πολιτεύματος με την διαρκή επέκταση των παροχών και την εξασφάλιση εργασίας στους πολίτες του. Κι όταν δεν μπορούσαν να συνεχίσουν τις παροχές και να εξασφαλίσουν εργασία στους «απροσάρμοστους» και τους «χειρώνακτες» ανακάλυψαν τα επιδόματα με αποτέλεσμα τον συνακόλουθο παρασιτισμό. Ήταν το τέλος του μεταπολεμικού σοσιαλδημοκρατικού συμβολαίου.
Το γεγονός της ανάγκης προσαρμογών στις αναπτυγμένες κοινωνίες και της αδυναμίας σε όλη την ιεραρχία των κοινωνιών μας υλοποίησής τους δημιούργησε αυτό το κλίμα δυσφορίας. Ένα κλίμα που κατέληγε σε εθνικούς παραλογισμούς. Με ένα ορισμένο τρόπο είμαστε όλοι, και αναλογικά, κακομαθημένοι.
Μέσα σ αυτό το κλίμα άνθισε ο λαϊκισμός. Ο οποίος επανέφερε στην ημερήσια συζήτηση ακόμα και ατμόσφαιρες προ του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου. Τμήματα των ελίτ αποσπάσθηκαν και ανέλαβαν να εκφράσουν να χαϊδέψουν τα αυτιά μεγάλου μέρους των κοινωνιών, ένα καινούργιο αντισυστημισμό.
Είναι ένα πρωτοφανές κοινωνικό τοπίο ιδιαίτερα από ρατσιστικές και ακροδεξιές λαϊκιστικές συμπεριφορές (η δική μας χώρα στην οποία κυριάρχησε ο αριστερό-δεξιός, πιο ηττοπαθής λαϊκισμός, όπως και στον ευρωπαϊκό Νότο είναι η εξαίρεση). Και στις ΗΠΑ υπάρχει ο λεγόμενος δικαιοματισμός από τα Αριστερά αλλά δεν είναι τίποτα μπροστά στη ρατσιστική ατζέντα Τράμπ.
Το μέγα ερώτημα, για να επανέλθουμε στις ΗΠΑ, είναι αν μπορεί να ανατραπεί αυτό το σκηνικό της διχοτομίας μιας τεράστιας χώρας. Το ερώτημα που πλανάται είναι αν όντως ό Τράμπ φεύγει με ή χωρίς τον Τραμπισμό;
Πολλοί αναλυτές αναφέρονται στο περίπλοκο αμερικάνικο πολιτικό σύστημα των συνταγματικών αντιβάρων και απαρχαιωμένων πολιτικών ομοσπονδιακών δομών, που μπαίνουν από τώρα εμπόδιο στις αναγκαίες αλλαγές. Ο φόβος να λιμνάσουν οι πρωτοβουλίες στο τέλμα των δομών του συστήματος είναι υπαρκτός.
Άλλοι αναφέρονται στις απαρχαιωμένες υποδομές(γέφυρες, δρόμους κλπ) . Στην αποβιομηχάνιση και στην αποχώρηση βιομηχανιών από τη χώρα. Στην μη ανταγωνιστικότητα του πρωτογενούς τομέα που αφήνει εκτός εργασίας σημαντικά τμήματα του πληθυσμού.
Άλλοι στις σχέσεις των δύο αναπτυγμένων άκρων ανατολής –δύσης και της καθυστερημένης μεσοδυτικής ενδοχώρας
Άλλοι στις ανισορροπίες ανάμεσα στις διάφορες εθνικές καταγωγές που επιφέρει η διαρκής μετανάστευση και η ανεργία.
Άλλοι στην δημογραφική καθίζηση και τον επακόλουθο παρασιτισμό των κυρίαρχων ως τώρα λευκών. Όπως και στο πάγωμα της ανέλιξης των μαύρων πολιτών και των «σπανιόλων» από την Νότια Αμερική και άλλων μειοψηφιών, προς την μεσαία τάξη,
Και τόσες άλλες διχοτομίες και τριχοτομίες που συνοδεύουν το σημερινό αμερικάνικο κοινωνικό πάζλ. Είναι ένα τοπίο διάρρηξης και αποσύνθεσης του αμερικανικού ονείρου;
Ο Τράμπ άθελά του άνοιξε το φρενοκομείο της κοινωνικής αποσύνθεσης. Βοήθησε σ αυτό και η πανδημία και η αντιμετώπισή της από τον ίδιο τον πρωταγωνιστή του παραλόγου. Ταυτόχρονα αποκαλύπτεται στην αμερικάνικη κοινωνία ότι υπάρχει έξοδος στη λογική και είναι μονόδρομος.
Η ανασύνθεση είναι δυνατή; Είναι μια ακόμα ευκαιρία, στις ΗΠΑ και στο Δυτικό κόσμο, χωρίς να σημαίνει ότι η παρακμή δεν είναι παρούσα.
Η συγκυρία «ανέθεσε» σε ένα σοφό υπερήλικα την αποστολή να επαναφέρει την λογική ως την αναγκαία συνθήκη για μια νέα εκκίνηση στη χώρα του και κατ επέκταση στον κόσμο. Η πολιτική στην πιο μεγάλη της αποστολή.
Πηγή: booksjournal.gr