Το σχέδιο για το ευρώ ήταν παράγωγο ενός Μεγάλου Σχεδίου για μια Ενωμένη Ευρώπη ειρήνης, ευημερίας και αλληλεγγύης. Το Μεγάλο Σχέδιο είχε τρεις στόχους: (α) Να αποτραπεί ένας νέος ευρωπαϊκός διχασμός -μετά την εμπειρία της φρίκης δύο μεγάλων πολέμων που άφησαν συντρίμμια και περίπου 50 εκατομμύρια νεκρούς. (β) Να ενισχυθεί η δημοκρατία -μετά την εμπειρία, στον μεσοπόλεμο, της Κρίσης που τσάκιζε το ένα μετά το άλλο τα κοινοβουλευτικά καθεστώτα. (γ) Να χειραφετηθεί ο ευρωπαϊκός καπιταλισμός από τις ΗΠΑ, να πετύχει μια συναλλαγματική σταθερότητα και να καταφέρει να προσαρμοστεί με επιτυχία στα δεδομένα της εποχής της παγκοσμιοποίησης. Το ευρώ γεννήθηκε προβληματικό. Αλλά ήταν διάχυτη η βεβαιότητα ότι η προοδευτική δυναμική του Μεγάλου Σχεδίου θα διόρθωνε τις αδυναμίες του επιμέρους σχεδίου, του ευρώ. Η βεβαιότητα δεν επαληθεύτηκε. Αντιθέτως, η δυναμική της κρίσης του ευρώ απειλεί την ίδια την Ευρωπαϊκή Ενωση.

Η ορατή εξέλιξη είναι ότι η Ευρώπη περιθωριοποιείται στον κόσμο του 21ου αιώνα, μένοντας αγκυλωμένη, σε μια από τις σπάνιες στιγμές της ιστορίας που ανατρέπεται η αρχιτεκτονική του κόσμου.

Αν το 1950 -γράφει ο M. Spence, του N.Y. University, στο «The Νext Convergence»- έλεγε κάποιος στους Ευρωπαίους ότι σε 100 χρόνια η Ασία και ένα μέρος του «Τρίτου Κόσμου» θα πλησίαζαν τα εισοδηματικά επίπεδα της Ευρώπης, θα τον θεωρούσαν τρελό. Κι όμως, σήμερα, ενώ η Ευρώπη ασθμαίνει, περίπου 13 χώρες του Νότου τρέχουν με πάνω από 7% ετήσια μεγέθυνση επί 25 χρόνια τουλάχιστον, διπλασιάζοντας κάθε 10ετία το εισόδημά τους. Η οικονομία της Κίνας προβλέπεται να αποκτήσει το μέγεθος των ΗΠΑ ή της Ε.Ε. σε 10-15 χρόνια και θα χρειαστεί άλλα 10-15 χρόνια για να πιάσει το κατά κεφαλήν εισόδημά τους. Οταν αυτό συμβεί, το μέγεθος της οικονομίας της θα είναι 4πλάσιο από των ΗΠΑ και της Ε.Ε. μαζί. Σήμερα το εισόδημα της Ε.Ε. και των ΗΠΑ είναι το 60% του εισοδήματος των G-20. Στα μέσα του αιώνα, Κίνα και Ινδία θα έχουν το 60% του εισοδήματος των πλουσιότερων χωρών. Το μερίδιο της Ευρώπης και των ΗΠΑ θα έχει περιοριστεί στο 10%. Ηδη, πρώτη φορά στους δύο τελευταίους αιώνες, η Δύση είδε το μερίδιό της στο παγκόσμιο ΑΕΠ να πέφτει κάτω από το 50%. Τα μεγέθη αλλάζουν, μαζί αλλάζουν οι συσχετισμοί και οι ρόλοι στην παγκόσμια σκακιέρα ανατρέπονται. Νέοι πρωταγωνιστές στο προσκήνιο.

Και η Ευρώπη; Η Ευρώπη φτωχαίνει σχετικά και απόλυτα, καθώς θωρεί τις εξελίξεις ακίνητη, μέσα στους άκαμπτους κανόνες της γερμανικής νεοφιλελεύθερης αδιαλλαξίας. Την πολιτική συνοχής (κινητήρια δύναμη πριν από μια 15ετία…) την αντικαθιστούν οι διευρυνόμενες ανισομετρίες. Η λιτότητα στον ευρωπαϊκό Νότο δεν αντισταθμίζεται (καν…) από μια αναθέρμανση στον πλεονασματικό Βορρά. Αντιθέτως, επιβάλλεται ως γενική γραμμή, σύροντας όλη την ήπειρο σε παρατεταμένη ύφεση. Διότι, αν όλοι -γράφει ο M. Wolf, των FT- επιδιώξουν πλεονάσματα στο ισοζύγιο πληρωμών, «σε βάρος ποιών θα τα πετύχουν; Σε βάρος των… Αρειανών; Κι αν όλοι επιδιώξουν πλεονάσματα αποταμίευσης, ποιο άλλο μπορεί να είναι το αποτέλεσμα, πέραν της ύφεσης;..».

Οι κοινωνικές δαπάνες μειώνονται επειδή η ύφεση αναγορεύεται σε ευκαιρία για να μειωθεί το κοινωνικό κράτος. Η δημοσιονομική προσαρμογή επιχειρείται βίαια σε περίοδο ύφεσης -τη χειρότερη στιγμή. Και τα χρέη που ανέλαβαν τα κράτη για να διασώσουν τις ευρωπαϊκές τράπεζες, αντί να μειώνονται, αυξάνονται. Τείνουν να γίνονται μη βιώσιμα, καθώς η ύφεση υπονομεύει την παραγωγή νέου πλούτου και, αφετέρου, επιτείνει τον αποπληθωρισμό. Με την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα να αδυνατεί να λειτουργήσει ως εγγυήτρια του χρέους (όπως η κεντρική τράπεζα των ΗΠΑ, της Αγγλίας, της Ιαπωνίας…) αυτό που απομένει είναι ένας καχεκτικός ευρωπαϊκός μηχανισμός, ο ESM (με έστω 500 δισ…), ως χάρτινο σκιάχτρο εν μέσω δυσθεώρητου ύψους χρεών: Ελλάδα, Ιρλανδία, Πορτογαλία, Ιταλία, Ισπανία χρωστούν 3.750 δισ. Με τη Γαλλία μαζί, φτάνουμε στα 4.710 δισ. ευρώ. Τι να εγγυηθεί ένας ESM;..

Σήμερα, το Μεγάλο Σχέδιο έχει θαμπώσει και αμφισβητείται, όπως δείχνουν οι ευρωπαϊκές έρευνες κοινής γνώμης. Πολλά ερωτήματα ζητούν απαντήσεις: Παραμένει προτεραιότητα η Ενωμένη Ευρώπη ή εγκαταλείπεται; Θα προχωρήσει η ενοποίηση ή θα καταγραφεί ως μια ιστορικά βραχύβια παρένθεση; Θα επανέλθει η εμπιστοσύνη στη θέση του ηθικού κινδύνου; Της αλληλεγγύης στη θέση της τιμωρίας; Της συνοχής στη θέση των αλαζονείας; Της ανάπτυξης στη θέση της ύφεσης; Θα αναζητήσει η Ευρώπη τα κλειδιά για την ενίσχυσή της εκεί που πραγματικά υπάρχουν, πέρα από τον ιδεολογικό χώρο που «φωτίζει» η γερμανική ορθοδοξία; Ή θα επιμείνει να τα ψάχνει μόνο εκεί -σαν τον μεθυσμένο που έψαχνε τα κλειδιά του μόνο εκεί που φώτιζε το λαμπατέρ;..