«Στο καφενείο «Ελληνικόν» / μαζευόμαστε τα βράδια,/ πέντε-πέντε στα τραπέζια / και διαβάζουμε «Αυγή»,/ «Βήμα», «Νέα», «Αλλαγή»».
Φώντας Λάδης
Η μετανάστευση των Ελλήνων σε εποχές κρίσης υπήρξε μια διέξοδος από την ανέχεια, τον ξεριζωμό, την ανεργία ή τον πολιτικό διωγμό για εκατομμύρια Ελληνες. Και υπήρξε και ανακούφιση για το κράτος σε εποχές όπου το συνάλλαγμα ήταν πολύτιμο για εισαγωγές, για την υγεία, την άμυνα και τη διατροφή των κατοίκων που παρέμεναν στη συνήθως χρεοκοπημένη και σε επιτροπεία χώρα μας.
Το προηγούμενο μεταναστευτικό ρεύμα, το θυμόμαστε οι μεγαλύτεροι σε ηλικία, κατευθύνθηκε προς τον «σταθμό του Μονάχου / με πέταξε άχου…», όπως τραγούδησε ο Στράτος Διονυσίου τους στίχους και τη μουσική του Ακη Πάνου, και τα ποιήματα του Φ. Λάδη. Ανειδίκευτοι εργάτες, κυρίως από αγροτικές περιοχές της Βόρειας Ελλάδας, στήριξαν τις χειμαζόμενες οικογένειες και τη γερμανική οικονομία.
Σήμερα, το νέο μεταναστευτικό ρεύμα έχει άλλα χαρακτηριστικά. Χιλιάδες νέοι επιστήμονες έχουν εγκαταλείψει τη χώρα. Η περίφημη «φυγή εγκεφάλων» (brain drain) είναι μια στρατηγικής σημασίας ήττα για την Ελλάδα του ευρώ, αποτυπώνει τη χρεοκοπία μας και είναι ίσως ο σοβαρότερος λόγος απαισιοδοξίας για το μέλλον.
Πολιτικοί καλούν τους νέους να επιστρέψουν ή ευαγγελίζονται την επιστροφή τους, όταν έρθουν στην εξουσία. Φοβάμαι ότι η πραγματικότητα θα τους διαψεύσει. Για να στηρίξω αυτή την άποψη θα αποφύγω να χρησιμοποιήσω στατιστικά στοιχεία, με εξαίρεση κάποια που προέρχονται από τον ΟΟΣΑ και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Θα προσπαθήσω να «φωτογραφίσω» κάποιες πρόσφατες διαπιστώσεις, όχι για την Ελλάδα, αλλά για την Ευρώπη και όχι μόνο, που δείχνουν καθαρά ότι το πρόβλημα είναι παγκόσμιο. Και ότι στο βάθος πρόκειται για έναν παγκόσμιο πόλεμο επιβίωσης.
Για την Ελλάδα ένα στοιχείο που επιβεβαιώνει τη διαφοροποίηση της σημερινής μορφής μετανάστευσης προκύπτει από μελέτη του Πανεπιστημίου Μακεδονίας: τα 2/3 των μεταναστών είναι κάτοχοι πτυχίων, ενώ τη δεκαετία μόνο το 6%.
Στην ΕΕ η «φυγή εγκεφάλων» έχει λάβει μορφή κατακλυσμού για τις χώρες του τέως Ανατολικού Μπλοκ και την Ελλάδα.
Ας δούμε τι γίνεται στην Εσθονία. Η χώρα της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης απώλεσε το 50% του ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού με αποτέλεσμα να υπάρχει σοβαρό πρόβλημα για την παροχή υπηρεσιών υγείας. Ο κυριότερος λόγος είναι το επίπεδο αμοιβών που κατά μέσον όρο ανέρχονται σε 650 ευρώ μηνιαίως. Οι μετανάστες, γιατροί και νοσοκόμοι, κατευθύνονται κυρίως στις σκανδιναβικές χώρες, όπου οι αμοιβές είναι πέντε φορές υψηλότερες. Οι νέοι δεν μπορούν να ανταποκριθούν στις ανάγκες που γεννώνται από τη δημιουργία οικογένειας. Είδαν κι απόειδαν οι ιθύνοντες της βαλτικής χώρας και καταφεύγουν στις υπηρεσίες προσωπικού που προέρχεται από τη Ρωσία.
Ο Σύνδεσμος Βιομηχανιών Δανίας διαπίστωσε ότι είναι αδύνατη η διατήρηση του κοινωνικού κράτους εάν δεν προσελκύσουν ειδικότητες που λείπουν στη χώρα του 2,5% ανεργία. Ετσι πρότειναν να παρέμβει το κράτος δυναμικά στην παραπαίουσα λόγω ανασφάλειας του Brexit Αγγλία, ώστε να προσελκύσουν επιστήμονες, ερευνητές και εξειδικευμένο προσωπικό. Πράγματι, η πρεσβεία της Δανίας στο Λονδίνο άνοιξε τις πύλες της προσκαλώντας όσους εργαζομένους από κράτη της ΕΕ εργάζονται στην Αγγλία να δοκιμάσουν την τύχη τους στη Δανία που προφέρει σταθερότητα, αντίστοιχους μισθούς, μειωμένη φορολόγηση και τέλειο σύστημα υγείας.
Ολοι οι κλάδοι της βρετανικής οικονομίας και των πανεπιστημίων ζήτησαν κατά προτεραιότητα τη διατήρηση των προνομίων της ΕΕ για την ελεύθερη διακίνηση. Το σύστημα υγείας για παράδειγμα απασχολεί 46.000 ευρωπαίους εργαζομένους από κράτη-μέλη της Ενωσης.
Η Νέα Ζηλανδία, με πενταετές πρόγραμμα δημοσίων έργων 100 δισ. και 125 δισ. για κατασκευές κατοικιών, αναζητεί κατά προτεραιότητα βρετανούς εξειδικευμένους επιστήμονες και εργάτες. Μόλις πρόσφατα ζήτησε να προσλάβει ειδικούς από τους μετανάστες στην Αυστραλία που κρατούνται σε στρατόπεδο σε ένα νησί.
Η Κίνα, με 700.000 Κινέζους να φοιτούν σε πρώτης κατηγορίας βρετανικά και αμερικανικά πανεπιστήμια, διαμόρφωσε ειδικό μισθολογικό πρόγραμμα προσέλκυσης όσων από αυτούς επιθυμούν να επιστρέψουν στην Κίνα που πορεύεται δυναμικά με ορίζοντα το 2020-2025 στην κατάκτηση της πρώτης θέσης στην παγκόσμια οικονομία. Ταυτόχρονα έδωσε κίνητρα (υποτροφίες κ.λπ.) για την προσέλκυση «εγκεφάλων» από γειτονικές χώρες. Ηδη φοιτούν 400.000 Ασιάτες στα κινεζικά πανεπιστήμια και παρέχεται πενταετής βίζα εργασίας – αντί της μονοετούς – για όσους επιλέξουν να εργαστούν στη χώρα.
Είναι ατελείωτη και ανελέητη η μάχη για την προσέλκυση «εγκεφάλων» σε όλον τον κόσμο.
Μέσα σε αυτόν τον ορυμαγδό οι Ελληνες πώς μπορούμε να διατηρήσουμε το δυναμικό που μας χρειάζεται; Με τι μέσα μπορεί ο Πρωθυπουργός να υλοποιήσει την επιστροφή των νέων μας, καλώντας τους μάλιστα να ανοίξουν δικές τους επιχειρήσεις; Με τους μισθούς που δίνονται στα πανεπιστήμια και στο κράτος; Με τους φόρους, τα capital controls, την αδυναμία των τραπεζών, την ατελείωτη γραφειοκρατία; Τον νεποτισμό, τη μετατροπή της ανώτατης εκπαίδευσης σε αλεξικέραυνο της αριστείας; Την πνιγηρή ατμόσφαιρα στα ΑΕΙ και στα ΤΕΙ; Και πώς θα τα αλλάξουν όλα αυτά;
Απλώς πρόκειται για μια ακόμα αυταπάτη ή μια προεκλογική υπόσχεση που δεν μπορεί να υλοποιηθεί. Αναρωτιέμαι μάλιστα, μήπως τα πράγματα είναι ακόμα χειρότερα. Μήπως από άγνοια, έλλειψη επαφής με την πραγματικότητα του κόσμου που ζούμε και τεχνοκρατική ανεπάρκεια τα πιστεύουν όλα αυτά…
Το άρθρο δημοσιεύεται στο ΒΗΜΑ