Όλα τα παρακάτω, σκέφτηκα προς στιγμήν, ότι θα μπορούσαν να ειπωθούν με μια πραγματική ιστορία που συνέβη στο Δάρα Αρκαδίας: Κατά την κατοχή Γερμανοί απαίτησαν από τον ΘΔ να πάει στο κοντινό δάσος, να κόψει και να τους φέρει ξύλα για να ζεσταθούν. Αυτός αρνήθηκε. Ο Γερμανός αξιωματικός αφού τον απείλησε λεκτικά 3-4 φορές και αυτός αρνείτο, έβγαλε το πιστόλι του και το έστρεψε εναντίον του, ο οποίος όμως εξακολούθησε να αρνείται. Αμέσως επενέβησαν άλλοι συγχωριανοί λέγοντας «θα πάμε εμείς – τι πάτε να κάνετε» και ο αξιωματικός το δέχτηκε και πήγαν άλλοι. Ο ΘΔ δεν ήταν σε κάποια αντιστασιακή οργάνωση, είχε όμως πολεμήσει 1η γραμμή στην Αλβανία για 7 μήνες. Θεωρούσε εαυτόν νικητή (έγραψε το έπος της Αλβανίας, η γενιά του) κι ότι δεν ταιριάζει, επομένως, να τους κόψει και ξύλα. Χρειάζεται, όμως, κάποια ανάπτυξη, γιατί μεγάλη η σύγχυση που επικρατεί}.
Την εθνική γιορτή της 28ης Οκτωβρίου δεν την καθιέρωσε ούτε ο Μεταξάς, όπως πολλοί θεωρούν – προκειμένου να εξωραΐσει το καθεστώς του, εξάλλου αυτός είχε πεθάνει τέλη Ιανουαρίου 1941, ούτε αποδεικνύει, τάχα, τις μιλιταριστικές διαθέσεις των Ελλήνων. Ασφαλώς, όμως, υπάρχει μια ιδιαιτερότητα στην Ελλάδα. Στη συντριπτική πλειοψηφία τους οι άλλες χώρες γιορτάζουν το τέλος του Β΄ παγκοσμίου πολέμου (έχει καθιερωθεί η 9η Μαΐου 1945) ή την ημέρα της απελευθέρωσής τους, σε κάποιες που υπήρξε κατοχή από τις δυνάμεις του άξονα. Αλλά ούτε καθιερώθηκε, όπως επίσης πιστεύουν πολλοί, επειδή μετά την απελευθέρωση ακολούθησαν στην Ελλάδα τα τραγικά γεγονότα του Δεκέμβρη 1944, ακολούθως η Βάρκιζα, και γενικά η πολιτική ανωμαλία που υπήρξε και οδήγησε στον εμφύλιο πόλεμο, που τελείωσε το 1949.
Ως εθνική γιορτή ανακηρύχτηκε στις 24 Οκτωβρίου 1944, λίγες ημέρες έπειτα από τον ερχομό της Κυβέρνησης Παπανδρέου στην απελευθερωμένη Ελλάδα, συνεπώς μέσα στις ημέρες εκείνες που περίσσευε η αισιοδοξία και ο παλλαϊκός, σχεδόν, ενθουσιασμός, επομένως δεν υπήρχαν τα προμηνύματα ούτε του Δεκέμβρη 44, ούτε των τραγικών γεγονότων που ακολούθησαν. Στο διάγγελμα του τότε Πρωθυπουργού κατά την 28η Οκτωβρίου 1944, μεταξύ άλλων, αναφερόταν: <<Ελεύθεροι πανηγυρίζομεν την 4ην επέτειον της 28ης Οκτωβρίου. Η Κυβέρνησις την αναγόρευσεν Εθνικήν Εορτήν, ομότιμον προς την 25ην Μαρτίου 1821. Διότι ανάλογος υπήρξεν η δοκιμασία και η δόξα του Εθνους… ΄Εκτοτε ο λαός εβυθίσθη εις τα ανείπωτα δεινά της δουλείας, αλλά η ψυχή του έμεινε αδούλωτος και εξηκολούθησε τον αγώνα…>>. Η καθιέρωση αυτή ουσιαστικά επισημοποίησε μια πρακτική εορτασμού που αναπτύχθηκε στα χρόνια της κατοχής.
Ας δούμε τι είχε προηγηθεί: Για τη γενιά που έζησε τον πόλεμο της Αλβανίας, το καθολικό, σχεδόν, «δεν θα περάσουν» και οι μήνες που ακολούθησαν, ήταν απολύτως καθοριστικό γεγονός στη ζωή της, όπως αποδεικνύεται από πλήθος δημοσιευμάτων, προσωπικών ημερολογίων και αναφορών, από λογοτεχνικά και κάθε είδους καλλιτεχνικά έργα που παρήχθησαν για την εποχή εκείνη και τότε και έπειτα. Οι ΄Ελληνες, για λόγους που δεν είναι του παρόντος άρθρου, παλλαϊκά αντιτάχτηκαν στην επίθεση της φασιστικής Ιταλίας, και εν τέλει σε κείνον τον πόλεμο (της Αλβανίας – όπως λέγεται) νίκησαν!! ΄Ηταν η πρώτη νίκη χώρας, από την έναρξη του Β΄ παγκοσμίου πολέμου, σε επίθεση των χωρών του άξονα και μάλιστα της πιο στενής συμμάχου, της ναζιστικής Γερμανίας. Τούτο δεν ήταν καθόλου αμελητέο, μη αναμενόμενο ήταν για πολλούς στο εξωτερικό και για κάποιους στο εσωτερικό της χώρας. Η Ελλάδα απέσπασε την εκτίμηση και το σεβασμό όλου του ελεύθερου κόσμου. ΄Εκπληκτη η ανθρωπότητα έβλεπε πως μια μικρή χώρα μπορούσε να αντισταθεί με επιτυχία στην ραγδαία επίθεση Φασισμού – Ναζισμού, που είχε ήδη κατακτήσει τη μισή Ευρώπη και εκείνος ο πόλεμος πήρε δικαιολογημένα την τιμητική ονομασία ΕΠΟΣ ΤΗΣ ΑΛΒΑΝΙΑΣ.
Αυτό εξηγεί, νομίζω, γιατί στα χρόνια της κατοχής και μάλιστα και με πρωτοβουλίες, εκτός των άλλων, των αντιστασιακών οργανώσεων, ο εορτασμός της 28ης Οκτωβρίου, κατακτήθηκε με αγώνες και αίμα. Κάθε χρόνο κατά την 28η Οκτωβρίου γίνονταν αντικατοχικές διαδηλώσεις, διαμαρτυρίες και πολύμορφες εκδηλώσεις.
Η πρώτη αναφορά για τον πρώτο γιορτασμό της 28ης Οκτωβρίου γίνεται από το νεογέννητο ΕΑΜ (είχε ιδρυθεί στις 27 Σεπτεμβρίου 1941). Στην ιδρυτική προκήρυξή του (10 Οκτωβρίου), σχετικά με τον εορτασμό της επετείου αναφέρεται: <<Στις 28 Οκτωβρίου με κάθε είδους εκδήλωση, αγωνιστείτε για το εθνικό ξεκίνημα. Το ΕΑΜ ορίζει σύγχρονα για έμβλημά του το ηρωικό ΤΣΑΡΟΥΧΙ. Το ΤΣΑΡΟΥΧΙ είναι το ελληνικό «V» (σήμα της νίκης). Tο ΕΑΜ καλεί όλους τους Ελληνες και Ελληνίδες στις 28 Οκτωβρίου στο σπίτι τους, στον τόπο της δουλειάς τους, στο καφενείο, στο τραμ, στον κινηματογράφο, στο θέατρο να χαιρετισθούν με τις λέξεις ΤΣΑΡΟΥΧΙ – ΕΑΜ…….>>. ΄Ετσι και παρά το γεγονός ότι η τότε κυβέρνηση των δωσιλόγων έλαβε κατασταλτικά και τρομοκρατικά μέτρα για να εμποδίσει τον πρώτο εορτασμό της 28ης Οκτωβρίου και απαγόρευσε τις εκδηλώσεις, με ποινή επιτόπου εκτέλεσης!, στο Πανεπιστήμιο, σε χώρους εργασίας, σε γειτονιές κλπ έγιναν εκδηλώσεις και ομιλίες. Την παραμονή, εκατοντάδες φοιτητές στις αίθουσες του Πανεπιστημίου ζητούσαν από τους καθηγητές αντί μαθημάτων να γίνουν αναφορές στην 28η Οκτωβρίου του 1940 και ο τότε καθηγητής και μετέπειτα Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κων/νος ΤΣΑΤΣΟΣ, παρά την απαγόρευση της πρυτανείας, τους μίλησε με μια εμπνευσμένη ομιλία, που είχε ως αποτέλεσμα την μεθεπόμενη ημέρα να τον απολύσουν από καθηγητή!! (βλ. αναμνήσεις του). Τη νύχτα της 27ης προς 28η Οκτωβρίου, ψηλά στον Υμηττό άναψαν φωτιές και μέσα στο σκοτάδι έλαμψε η ιστορική ημερομηνία «28 Οκτώβρη 1940» με την υπογραφή του ΕΑΜ. Το μεσημέρι, και ενώ οι Ιταλικές περίπολοι είχαν καταλάβει θέσεις στα κεντρικά σημεία της Αθήνας, χιλιάδες λαού έφτασαν στο Σύνταγμα, από διάφορες προσυγκεντρώσεις με τις ελληνικές σημαίες.
Στεφάνια και λουλούδια κατατέθηκαν στον άγνωστο στρατιώτη, έγιναν ολιγόλεπτες ομιλίες, οι Ιταλοί στην αρχή τα έχασαν μη αναμένοντας τον όγκο και τον παλμό και όταν ήρθαν ενισχύσεις άρχισαν μικρές οδομαχίες, με τους ΄Ελληνες να φωνάζουν «ΑΕΡΑ», παραπέμποντας στα ελληνικά κατορθώματα του προηγούμενου χρόνου.
Το άρθρο δεν έχει σκοπό να αναφερθεί αναλυτικά στον τρόπο εορτασμού και των επομένων ετών, ωστόσο παρόμοιες εκδηλώσεις γίνονταν κάθε χρόνο, δηλ. το 1942 και 1943, που δεν ήσαν χωρίς κόστος, αλλά υπήρχαν συλλήψεις και εκτελέσεις (βλ. π.χ. μαρτυρία του Ηλία Βενέζη για τον εορτασμό στο κτίριο της Εθνικής Τράπεζας το 1943). Εν τέλει η γιορτή της 28ης Οκτωβρίου 1944 ήταν παλλαϊκή και ενωτική, με χιλιάδες λαού, την κυβέρνηση, αντιπροσώπους των συμμάχων, τις αντιστασιακές οργανώσεις.
Είναι αλήθεια ότι τα επόμενα χρόνια, μέσα στο κλίμα του εμφυλίου και του διχασμού που ακολούθησε, κάθε πολιτική πλευρά άρχισε να δίνει τη δική της ερμηνεία και νόημα για την 28η Οκτωβρίου 1940. ΄Αρχισε η μονοπώληση του πατριωτισμού ένθεν κακείθεν και η απόδοση του στίγματος του «προδότη»!! στην άλλη πλευρά.
Ψυχραιμία!!, καιρός πια να επιστρέψουμε στην, σχεδόν (πλην μαυραγοριτών και δωσιλόγων), παλλαϊκή γιορτή του 1944. Αλλά, ερμηνείες περί μιλιταρισμού και καθιέρωσης της γιορτής από τις δυνάμεις του «σκότους και της αντίδρασης», αποδείχτηκε, νομίζω, ότι δεν είναι ορθές. Φτάνει πια!!, να εξακολουθεί η μια πλευρά να δίνει «όπλα» στην άλλη, για να συνεχίζεται το γνωστό γαϊτανάκι σχετικά με το ποιος είναι περισσότερο πατριώτης!