Κάποιοι μοιρολατρικά δέχονται ότι όσο υπάρχουν ευκαιρίες για ιδιοτελείς και ανήθικες πράξεις πάντα θα εμφανίζονται άνθρωποι πρόθυμοι να εμπλακούν σε αυτές. Η τύχη του ανθρώπου όμως δεν καθορίζεται από κάποιο πεπρωμένο, όπως μας λένε κάποιες θρησκείες, πάντα υπάρχει δυνατότητα επιλογών. Ο άνθρωπος επιλέγει τις πράξεις του και μπορεί να επιλέγει να κάνει το σωστό, ιδιαίτερα αν εκπαιδευτεί για αυτό.
Ως τώρα, το Ελληνικό κράτος στην προσπάθεια αντιμετώπισης προβλημάτων διαφθοράς και διαπλοκής κατά καιρούς καθιέρωσε, ή προσπάθησε να καθιερώσει πρακτικές και νόμους που τελικά δεν κατάφεραν να αναχαιτίσουν το φαινόμενο. Αντίθετα, είχαν σημαντικές αρνητικές αλυσιδωτές συνέπειες στη λειτουργία του κρατικού μηχανισμού, όπως δημιουργία μεγάλης γραφειοκρατίας, αναπόφευκτες καθυστερήσεις στην εκτέλεση δημοσίων έργων, ανικανότητα απόδοσης δικαιοσύνης λόγω διάχυσης ευθυνών, καλλιέργεια ευθυνοφοβίας στους κρατικούς υπαλλήλους και τελικά, μεγαλύτερη διαφθορά λόγω του απαραίτητου «γρηγορόσημου».
Το 1985 στις ΗΠΑ, επί προεδρίας Ronald Reagan, η επιτροπή που είχε συσταθεί για να λύσει το αυξανόμενο τότε πρόβλημα των ισχυρισμών, εκ μέρους των αποκλεισμένων στους δημόσιους διαγωνισμούς, για ύπαρξη διαπλοκής και απατών στην αμυντική βιομηχανία (σας θυμίζει κάτι;) κατέληξε στο ότι οι υποψήφιοι ανάδοχοι αμυντικών συμβολαίων θα έπρεπε να διαδώσουν κώδικες ηθικής στο προσωπικό τους, να επιβάλουν την εγρήγορση σε αυτούς, καθώς και να αναπτύξουν και να εφαρμόσουν εσωτερικούς ελέγχους συμμόρφωσης. Έτσι δημιουργήθηκε η Πρωτοβουλία Αμυντικής Βιομηχανίας (Defense Industry Initiative-DII) για να αναπτύξει ένα μοντέλο για τα εσωτερικά προγράμματα ηθικής και συμμόρφωσης που ξεκίνησαν να σχεδιάζονται.
Λίγα χρόνια αργότερα, η εμπειρία που αποκτήθηκε μέσω του DII εφαρμόστηκε και σε άλλους βιομηχανικούς κλάδους και για να υποστηριχθούν καλύτερα τα προγράμματα αυτά δημιουργήθηκαν η Ένωση Υπαλλήλων Ηθικής & Συμμόρφωσης (The Ethics & Compliance Officer Association-ECOA) καθώς και το Κέντρο Πόρων Ηθικής (Ethics Resource Center-ERC). Στη πράξη, τα προγράμματα αυτά εκτός της ευαισθητοποίησης όλων των εμπλεκόμενων στην ηθική συμπεριφορά, μετέφεραν ένα μέρος των ελέγχων από το δημόσιο στο εσωτερικό των επιχειρήσεων, παρέχοντας κίνητρα (μείωση προστίμων μέχρι και 95%) σε αυτές που συνεργάζονται με τις δικαστικές αρχές και ταυτόχρονα έχουν σε εφαρμογή ένα αποτελεσματικό πρόγραμμα αποτροπής και ανίχνευσης σκανδάλων.
Ένα τυπικό πρόγραμμα ηθικής μιας εταιρίας συμπεριλαμβάνει:
• Τη σύσταση ενός εντελώς ανεξάρτητου τμήματος στο εσωτερικό της για την εφαρμογή του προγράμματος.
• Την υιοθέτηση ενός κώδικα συναναστροφής (συγκεκριμένες ηθικές αρχές και πρακτικές) που ισχύει για όλους τους υπαλλήλους της, ανεξαρτήτως βαθμού και θέσης, όταν αντιπροσωπεύουν ή ενεργούν για την εταιρία.
• Την κατάρτιση ενοτήτων μαθημάτων ηθικής συμμόρφωσης, όπου όλοι οι υπάλληλοι πρέπει να παρακολουθούν ανάλογα με την εργασία και τις ευθύνες τους.
• Την ύπαρξη μιας εμπιστευτικής τηλεφωνικής γραμμής βοήθειας, διαθέσιμη στους υπαλλήλους για να εκθέτουν τις ανησυχίες και τις καταγγελίες τους.
• Την σύγκριση των αποτελεσμάτων μιας ετήσιας έρευνας σχετικά με το κατά πόσο οι ηθικές αρχές εφαρμόζονται στις καθημερινές δραστηριότητές της εταιρίας, με αυτά των προηγούμενων ερευνών για λόγους ανατροφοδότησης και τη δημοσίευση τους.
Κάποιοι σκεπτικιστές θεωρούν τα προγράμματα ηθικής ότι είναι απλώς η βιτρίνα των εταιριών, άλλη μια «Αμερικανιά». Σίγουρα δεν αποτελούν πανάκεια δια πάσα νόσο σχετική με την διαφθορά και τα εγκλήματα του λευκού κολάρου, διεθνώς όμως κερδίζουν ολοένα έδαφος σαν ένας εναλλακτικός τρόπος προσέγγισης του προβλήματος. Αν μη τι άλλο, συμβάλουν στη διαμόρφωση κυρίαρχης ιδεολογίας στη κοινωνία όπου το ανατολίτικο μπαξίσι δεν είναι αποδεκτό.