«Σύμφωνα με τον διάσημο γερμανό ψυχολόγο και φιλόσοφο Βίλχελμ Βουντ (Wundt, 1832–1920), η “αρχή της ετερογονίας των σκοπών” σημαίνει ότι οι συνέπειες των πράξεών μας ξεπερνούν τον σκοπό που αρχικά έχουμε θέσει και δημιουργούν νέα κίνητρα που με τη σειρά τους έχουν νέες επιδράσεις, έτσι που τελικά μια αρχική αιτία παράγει αποτέλεσμα διαφορετικό από το επιζητούμενο. Την έννοια αυτή χρησιμοποιούσε συχνά ο πρόεδρος της ΕΔΑ Ηλ. Ηλιού για να επισημάνει ότι για άλλον σκοπό ξεκινάει ο αδέξιος φορέας της ιστορικής στιγμής και στο αντίθετο αποτέλεσμα καταλήγει». [1] Τη φράση αυτή ο ηγέτης της ΕΔΑ μπορεί να τη χρησιμοποίησε για «τον Α.Ν. 509 που έγινε για τους αριστερούς και η χούντα τον χρησιμοποίησε και δίωξε και συντηρητικούς δημοκράτες»,[2] αλλά έχει διαχρονική αξία.
Η “αρχή της ετερογονίας των σκοπών” μοιάζει να έχει εφαρμογή στην πολιτική που επιχειρεί να εφαρμόσει η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ, όπως αποδεικνύεται και από τα αποτελέσματα των ευρωεκλογών.
Ορισμένα παραδείγματα :
– Η υπερχρησιμοποίηση του επικοινωνιακού χαρίσματος του πρωθυπουργού επιδιώκει να φέρει σε δύσκολη θέση τον αρχηγό της αξιωματικής αντιπολίτευσης, αλλά η συνεχής επίκληση της εν λόγω υπεροχής, έχει κάνει ιδιαίτερα συμπαθή τον αρχηγό της αξιωματικής αντιπολίτευσης και σε πολίτες που δεν ψηφίζουν τη Ν.Δ.
– Η συνεχής προσπάθεια της ηγετικής ομάδας του ΣΥΡΙΖΑ να δημιουργήσει στο Κίνημα Αλλαγής υπαρξιακά πολιτικά διλήμματα το ενδυναμώνει, όχι τόσο για ιδεολογικο-πολιτικούς λόγους, όσο γιατί ενεργοποιεί στο κοινωνικό θυμικό την επιθυμία υποστήριξης ενός εκλογικά αδύνατου φορέα με σημαντική πολιτική ιστορία, διότι είναι ένα σχετικά νέο κόμμα που ασκεί εξουσία η οποία συνοδεύεται από αλαζονική συμπεριφορά και ηγεμονισμό.
– Η διαρκής προσπάθεια πολιτικών στελεχών του ΣΥΡΙΖΑ να αποδώσουν στην αξιωματική αντιπολίτευση τη συνειδητή πρόθεση «να καταστρέψει το κοινωνικό κράτος και να καταργήσει τα φιλολαϊκά μέτρα της κυβέρνησης για να υπηρετήσει τις ελίτ», όχι μόνον έχει εμφανή υπερβολή, αλλά δημιουργεί και την εικόνα της «Αποκαλύψεως του Ιωάννη», που οδηγεί ένα σημαντικό τμήμα της μεσαίας τάξης να κλείνει τα μάτια και τα αυτιά του γιατί δεν αντέχει σε μια τόσο ζοφερή εικόνα. Για τον απλό λόγο ότι το περιεχόμενο και κυρίως ο τόνος τέτοιων απειλών προς τους πολίτες δεν απευθύνονται στη λογική αλλά στο θυμικό τους, και το θυμικό δεν αντιδρά λογικά.
– Τα εκλογικά αποτελέσματα στην ηλικιακή ομάδα των νέων είναι πολύ χαρακτηριστικά για το πώς προσλαμβάνουν οι νέοι τα πολιτικά μηνύματα. Οι προσπάθειες ενεργοποίησης των λεγόμενων “αντιδεξιών ανακλαστικών” από τον ΣΥΡΙΖΑ και όχι μόνον, πολύ δε περισσότερο των βιωμάτων των κατατρεγμένων της πρώτης μετεμφυλιακής περιόδου δεν έχουν αποτέλεσμα στους νέους γιατί δεν αντιστοιχούν σε δικά τους βιώματα και το πολύ–πολύ τους θυμίζουν τις διηγήσεις των παπούδων τους. Πολλές φορές μάλιστα οι νέοι «παίρνουν ανάποδες στροφές» όταν τους ζητάμε να υιοθετήσουν τις πολιτικές επιλογές των προηγούμενων γενεών που βασίζονται στα βιώματά τους.
Η επίκληση των βιωμάτων αυτών από ζωντανούς θρύλους όπως ο Μανώλης Γλέζος είναι πειστική γιατί όχι μόνον ο λόγος τους αλλά και η έκφραση του προσώπου, ο τόνος της φωνής και η γλώσσα του σώματος υποστασιοποιούν με φυσικό τρόπο τα αντίστοιχα συναισθήματά τους, κάτι που δεν μπορούν να πετύχουν με λογικά επιχειρήματα οι σαρανταπεντάρηδες που μεγάλωσαν στη διάρκεια της μεταπολίτευσης.
– Όπως επαναλαμβάνει συχνά στο ACTION 24 τον τελευταίο καιρό ο Αντώνης Παπαγιαννίδης (και το γνωρίζουμε πολύ καλά όσοι έχουμε εκλεγεί με σταυρό σε αιρετή θέση), οι ωφελούμενοι από τα προεκλογικά επιδόματα της κυβέρνησης τα εισπράττουν με ευχαρίστηση, θεωρώντας μάλιστα ότι είναι δίκαια, αλλά στρέφονται στον εικαζόμενο νικητή των επόμενων εκλογών διερευνώντας τι εξίσου σημαντικό θα τάξει για την επόμενη ημέρα. Διότι οι πολίτες κατά κανόνα ψηφίζουν όχι γι’ αυτά που πήραν, αλλά γι’ αυτά που προσδοκούν και διότι η αντιπολίτευση είναι ψυχολογικά σε πλεονεκτική θέση απέναντι στην κυβέρνηση, διότι αδυνατεί να αποδείξει πριν τις εκλογές ότι θα τηρήσει τις υποσχέσεις της, αδυναμία που αναδεικνύει την πανουργία της φιλελεύθερης κοινοβουλευτικής δημοκρατίας.
Τις τελευταίες ημέρες η κυβέρνηση ετοιμάζεται για άλλο ένα “αυτογκόλ”, επιχειρώντας να επιλέξει την ηγεσία του Αρείου Πάγου (πρόθεση που επιχειρεί να “στρογγυλέψει” με επιστολή του ο υπουργός Δικαιοσύνης). Με όσα έχω ακούσει, οι υποψήφιοι είναι δικαστικοί με σημαντική διαδρομή και ευρύτερη αποδοχή. Κατά συνέπεια, εάν επιλεγούν από τη σημερινή κυβέρνηση, παρά τις αντιδράσεις της αντιπολίτευσης, θα είναι αύριο αδέκαστοι αλλά υπονομευμένοι, διότι θα δυσκολεύονται να δικαιώσουν σημερινά κυβερνητικά στελέχη σε ενδεχόμενη δικαστική εμπλοκή τους, ακόμη και αν έχουν δίκιο, για να μη θεωρηθεί ότι «ξεπληρώνουν γραμμάτιο». Παράλληλα, το μήνυμα που στέλνει η κυβέρνηση στους πολίτες δεν προσλαμβάνεται ως τήρηση της τυπικής νομιμότητας αλλά ως φόβος και προσπάθεια χειραγώγησης της δικαιοσύνης, που στην πράξη είναι σχεδόν αδύνατη εφόσον υπάρξει κυβερνητική αλλαγή.
Πόσο δίκιο είχε ο Ηλ. Ηλιού «ότι για άλλον σκοπό ξεκινάει ο αδέξιος φορέας της ιστορικής στιγμής και στο αντίθετο αποτέλεσμα καταλήγει».
[1] https://sarantakos.wordpress.com/2013/01/23/heterogony
[2] https://left.gr/news/i-kata-venizelon-eterogonia-ton-skopon