Μαζικές διαδηλώσεις υπέρ της Ευρωπαϊκής Ενωσης; Οσο περίεργο κι αν φαίνεται για την περίοδο αυτή (για ορισμένους τουλάχιστον), για πρώτη φορά στην ιστορία της ευρωπαϊκής ενοποίησης το θέμα «Ευρώπη» έβγαλε απλούς ανθρώπους (κυρίως νέους) στον δρόμο. Να διαδηλώνουν υπέρ της σύνδεσης (και της μελλοντικής ένταξης) της χώρας τους με την ΕΕ. Οι διαδηλώσεις αυτές δεν συνέβησαν σε χώρα – μέλος. Συνέβησαν στην Ουκρανία, η κυβέρνηση της οποίας επέλεξε να παγώσει την υπογραφή συμφωνίας σύνδεσης με την ΕΕ με το επιχείρημα ότι υπονομεύεται η εθνική κυριαρχία και να προσεγγίσει τη Ρωσία (υποκύπτοντας όπως φαίνεται σε εκβιαστικές πιέσεις του Κρεμλίνου). Και οι πολίτες αντέδρασαν στην απόφαση αυτή με διαδηλώσεις στους δρόμους, σε μια πρωτοφανή εκδήλωση φιλοευρωπαϊκών αισθημάτων. Ετσι επιβεβαιώνεται κατά κάποιον τρόπο η διαπίστωση ότι η Ευρώπη απολαμβάνει υψηλής ελκυστικότητας, δημοτικότητας και υποστήριξης στο εξωτερικό της παρά στο εσωτερικό της.
Στο εσωτερικό της τείνει να αμφισβητείται από τις κοινωνίες και τους πολίτες, να επικρίνεται έντονα για τις πολιτικές της, να καταδικάζεται για έλλειψη δημοκρατίας και διαφάνειας, στοιχεία τα οποία φαίνεται να τροφοδοτούν την ισχυροποίηση λαϊκιστικών, ευρωσκεπτικιστικών δυνάμεων της άκρας Δεξιάς (κυρίως) ή και της Αριστεράς. Στον περίγυρό της η Ενωση αντιμετωπίζεται ακριβώς με την αντίθετη λογική, ως ο θεσμός που «προσφέρει» δημοκρατία, ποιότητα ζωής, ευημερία και, κυρίως, σταθερότητα και ασφάλεια.
Ετσι όλες σχεδόν οι τρίτες χώρες, από τα Δυτικά Βαλκάνια μέχρι την Ουκρανία και τη Γεωργία, επιδιώκουν την προσχώρησή τους. Και απ? ό,τι φαίνεται η πολιτική αυτή έχει βαθιά λαϊκή υποστήριξη.
Το ενδιαφέρον είναι ότι οι χώρες αυτές επιδιώκουν την προσχώρηση στην Ενωση γιατί έτσι θεωρούν ότι πρωτίστως κατοχυρώνουν την ανεξαρτησία και την κυριαρχία τους, έστω κι αν με την ένταξη θα μεταβιβάσουν αναποφεύκτως μέρος της κυριαρχίας τους στις Βρυξέλλες.
Στην Ελλάδα, γίνεται πολλή συζήτηση για την κυριαρχία που δήθεν υπονομεύεται από την ΕΕ. Πολλοί φωνασκούν γύρω από το θέμα αν και φαίνεται ελάχιστα να κατανοούν τόσο την ΕΕ και τον τρόπο λειτουργίας της όσο και το ουσιαστικό περιεχόμενο και τη λογική της κυριαρχίας και των απειλών που σήμερα αντιμετωπίζει. Η ένταξη στην ΕΕ αυτομάτως συνεπάγεται εκχώρηση κυριαρχίας στο πολιτικο-θεσμικό σύστημα της Ενωσης, είτε αρέσει σε κάποιους ή όχι. Αλλά αυτή η παραχώρηση κυριαρχίας «επιστρέφει» ουσιαστικά στην ενδιαφερόμενη χώρα ως ισχύς, ως διαπραγματευτική δύναμη.
Η ελληνική περίπτωση επιβεβαιώνει περίτρανα ακριβώς αυτό. Οποιοσδήποτε ενίσταται για την εκχώρηση κυριαρχίας, οφείλει να διερωτηθεί: πότε η Ελλάδα ήταν ισχυρότερη στο περιφερειακό και διεθνές σύστημα, πριν από την ένταξή της στην ΕΕ, όταν φαινομενικά είχε τον πλήρη έλεγχο της κυριαρχίας της ή μετά την ένταξη και την εκχώρηση της κυριαρχίας; Η απάντηση είναι προφανής. Μετά την ένταξη η Ελλάδα έχει ως μέλος της Ενωσης απείρως μεγαλύτερες δυνατότητες άσκησης επιρροής και συνδιαμόρφωσης καταστάσεων σε περιφερειακό και σε διεθνές πλαίσιο, παρά τα οξύτατα προβλήματα που αντιμετωπίζει. Ωστόσο, για ορισμένους, η άσκηση κυριαρχίας σημαίνει ότι εμείς θα έχουμε την πλήρη ελευθερία να παράγουμε ελλείμματα, να σπαταλάμε πόρους (της Ενωσης), να δημιουργούμε χρέη, να παραβιάζουμε κανόνες και ταυτόχρονα να απαιτούμε την αλληλεγγύη της Ενωσης, χωρίς ωστόσο να έχει τη δυνατότητα να μας ελέγξει και, πολύ περισσότερο, να μας πειθαρχήσει. Στη λογική αυτή, θέλουμε εμείς να παράγουμε τα ελλείμματα και χρέη και, κατά προτίμηση, η Ενωση να τα καλύπτει.
Η εποχή αυτή πέρασε. Η ΕΕ, αργά αλλά σταθερά, αποκτά την αρμοδιότητα (κυριαρχία) να συνδιαμορφώνει τους προϋπολογισμούς των κρατών – μελών της ευρωζώνης και, στη βάση αυτή, να παρέχει την αλληλεγγύη όπως οφείλει να κάνει στο πλαίσιο της Οικονομικής και Νομισματικής Ενωσης (ΟΝΕ). Αυτό άλλωστε μπορεί να διασφαλίσει ότι η Ελλάδα δεν θα διολισθήσει ξανά στο μέλλον στη «δημοσιονομική ασωτία» του παρελθόντος. Αλλά, παρά τις κραυγές ορισμένων για την απώλεια της κυριαρχίας, η πλειοψηφία του ελληνικού λαού σταθερά τοποθετείται υπέρ της παραμονής της χώρας στην ευρωζώνη και την ΕΕ, παρά τις οποιεσδήποτε δικαιολογημένες ενστάσεις για πτυχές της πολιτικής της.
Συμπέρασμα: στην Ουκρανία και στην Ελλάδα, αν και εξόχως ανομοιογενείς περιπτώσεις, οι κοινωνίες βλέπουν το μέλλον και την προοπτική τους μέσα στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Στην Ουκρανία εκφράζεται με διαδηλώσεις στους δρόμους, στην Ελλάδα αποτυπώνεται στις δημοσκοπήσεις. Οι οιμωγές για την απώλεια κυριαρχίας δεν φαίνεται να συγκινούν…