Μικροϊστορίες των επιστημών και της φιλοσοφίας
—του Γιώργου Θεοχάρη—
Ένας νέος μαθητής του Ευκλείδη, μόλις έμαθε το πρώτο του θεώρημα από τον Δάσκαλο, τον ρώτησε: «Και τι κερδίζω τώρα που το έμαθα αυτό;» Τότε ο Ευκλείδης φώναξε τον δούλο του και του είπε: «Δώσε σε αυτόν τον άνθρωπο τρεις οβολούς γιατί πιστεύει ότι πρέπει να κερδίζει κάτι απ’ ό,τι μαθαίνει».i
Ο Ευκλείδης ήξερε κάτι που ο μαθητής του αγνοούσε: η χρησιμότητα της γνώσης δεν είναι πάντα πρακτική. Πολλές φορές μαθαίνουμε κάτι για τη χαρά της γνώσης και μόνο, για να γίνουμε καλύτεροι άνθρωποι. Αυτό ακούγεται κάπως γλυκανάλατο, αλλά είναι αληθές. Κανείς δεν μπορεί να διαφωνήσει ότι σε πρακτικό επίπεδο ένα κουτί σπίρτα είναι χρησιμότερο από ένα θεώρημα της γεωμετρίας. (Αφήνω κατά μέρος το γεγονός ότι της κατασκευής του σπίρτου προηγήθηκε επιστημονική εργασία που πιθανότητα στον καιρό της να είχε κριθεί “άχρηστη”.) Εντούτοις, το θεώρημα προσθέτει στη γνώση με τρόπο που για τα σπίρτα είναι αδιανότητος. Και είναι ακριβώς αυτή η συσσώρευση γνώσης που τελικά θα μας πάει, λ.χ., από τα σπίρτα στον αναπτήρα. Συνεπώς, σε ό,τι αφορά τη γνώση, θα πρέπει να διακρίνουμε μεταξύ του ωφελιμιστικά χρήσιμου και του πολιτισμικά χρήσιμου.
«Ποτέ μου δεν έκανα κάτι “χρήσιμο”», γράφει με το πικρό βρετανικό του φλέγμα ο μαθηματικός Γκ.Χ. Χάρντι στην Απολογίαii του· «πρόσθεσα κάτι στη γνώση και βοήθησα άλλους να προσθέσουν περισσότερα» (σ. 107). Και βέβαια αυτά που πρόσθεσε στη γνώση, κατά τον ίδιο, δεν έχουν κανέναν εμφανή αντίκτυπο στη ζωή μας: «Αν χρήσιμη γνώση είναι αυτή που κατά πάσα πιθανότητα, τώρα ή στο συγκριτικά κοντινό μέλλον, συμβάλλει στις ανθρώπινες υλικές ανέσεις και άρα η καθαρά διανοητική ικανοποίηση δεν μετράει, τότε ο μεγάλος όγκος των ανώτερων Μαθηματικών είναι άχρηστος» (σ. 97). Ο Χάρντι, από χαρακτήρα, φαντασιωνόταν ότι ανήκε στο κλαμπ εκείνων των λίγων εκλεκτών που περνάνε τη ζωή τους ασχολούμενοι με θέματα διανοητικής απόλαυσης, που όμως δεν αφορούν κανέναν πέρα από τους ίδιους. Μόνο που δεν είναι έτσι τα πράγματα, και ο Χάρντι το γνώριζε αυτό πολύ καλά, έστω κι αν θεωρούσε τις ωφελιμιστικές συνέπειες των καθαρών μαθηματικών παράπλευρη απώλεια…
Διαβάστε τη συνέχεια στο dim/art