Την προηγούμενη εβδομάδα, η τηλεοπτική εκπομπή «Φάκελοι» είχε μία από τις καλύτερες στιγμές της. Στην ίδια εκπομπή παρουσίασαν, τη μια μετά την άλλη, τις συνεντεύξεις δύο ανθρώπων που δεν αποτελούσαν δύο διαφορετικές πολιτικές προτάσεις απλώς, αλλά δύο διαφορετικές οπτικές, δύο διαφορετικούς τρόπους αντιμετώπισης της ζωής, δύο διαφορετικούς κόσμους.
Ο πρώτος ήταν ένας σοβαρός, μεγάλος κύριος, αυστηρός, στρυφνός, μελαγχολικός. Ο Αλέκος Παπαδόπουλος. Στον απαισιόδοξο λόγο του υπήρχε μόνο η αισιοδοξία της αυτενέργειας. Μόνο εμείς αν αντιδράσουμε, μόνο εμείς αν αλλάξουμε, θα οικοδομήσουμε μια Ελλάδα που θα ξεφύγει από την κρίση. Φταίει το πολιτικό σύστημα που αρνείται να αλλάξει τις παρωχημένες δομές, φταίει η Ευρώπη που δεν βρίσκει πιο γρήγορα το δρόμο της ενοποίησης, φταίει η κοινωνία μας που εθελοτυφλεί αρνούμενη να αλλάξει και προσπαθεί να διατηρήσει αδύνατα κεκτημένα. Εσείς δεν φταίτε, κύριε υπουργέ; Φυσικά, απαντάει απορώντας και με την ίδια την ερώτηση, υπουργός ήμουνα, μέρος του πολιτικού συστήματος. Αλλά τώρα δεν μπορούμε να κάνουμε άλλο καθυστέρηση, τώρα πρέπει να ξεχωρίσουν οι δυνάμεις της αλλαγής από τις δυνάμεις της συντήρησης που κρατούν μια χώρα καθηλωμένη.
Ο δρόμος θα είναι δύσκολος, θα ματώσουμε, αλλά δεν υπάρχει άλλος. Γιατί το πρόβλημά μας δεν ήταν απλώς να μειώσουμε το έλλειμμα, ο σκοπός είναι να αλλάξουμε το σύστημα, να φτιάξουμε μια χώρα που δεν θα παράγει άλλα ελλείμματα. Και για να το επιτύχουμε αυτό, πρέπει να αλλάξουμε όσα πιστεύαμε, πρέπει να λέμε μόνο αλήθειες, πρέπει να αλλάξουμε νοοτροπίες. Να σταματήσουμε πια, λέει κάνοντας τη χαρακτηριστική χειρονομία αριστερό χέρι γροθιά – δεξί ζητιανιά, να μιλάμε επαναστατικά ζητώντας ταυτόχρονα δανεικά. Να αλλάξουμε, δηλαδή, την κυρίαρχη ιδεολογία.
Η επόμενη καλεσμένη ήταν μια διεθνούς ακτινοβολίας σταρ ακτιβίστρια και συγγραφέας. Η Ναόμι Κλάιν. Μικρότερη, λαμπερή, χαμογελαστή, συμπαθέστατη. Και επί μία ώρα έλεγε όλα αυτά τα χαριτωμένα μικρά τίποτα που τόσο πολύ καλά ξέρουμε και στη χώρα μας. Ποιος φταίει για την κρίση; Οι Ευρωπαίοι που σας έπεισαν ότι φταίτε εσείς. Ποιος φταίει για το ρατσισμό; Τα μέσα ενημέρωσης που σας τρομοκρατούν. Τι να κάνουμε; Να φύγετε από το ευρώ. Να φύγετε από την Ευρώπη, να πάρετε και δυο τρεις άλλους μαζί σας νότιους, αλλά κι αν δεν βρείτε, φύγετε μόνοι σας. Ξέρετε, προσπαθούσε να την προσγειώσει η δημοσιογράφος, εμείς χρειαζόμαστε κάθε χρόνο δανεικά, αυτό είναι το πρόβλημά μας. Κι άλλα χαμόγελα, αμηχανίας αυτή τη φορά, να κάνετε κάτι, βρε αδελφέ, do something! Να μην ψάχνετε για φυσικό αέριο, γιατί δεν υπάρχει, αλλά κι αν υπάρχει θέλετε να το εκμεταλλευτείτε γιατί βρίσκεστε σε οικονομική κρίση, αλλά τότε κάνετε κακό στο περιβάλλον. Δηλαδή, γενικά οι χώρες δεν πρέπει να εκμεταλλεύονται τις πλουτοπαραγωγικές πηγές τους; Ποτέ; Πρέπει να γυρίσουμε στα άλογα και στα αλέτρια; Έτσι κάνουν αυτοί στον Καναδά;
Λόγω της κρίσης έχουν έρθει να σας πάρουν τις κρατικές επιχειρήσεις σας. Γιατί εσείς δεν τις είχατε ιδιωτικοποιήσει, όπως οι άλλες χώρες της Δύσης. Δηλαδή το πρόβλημα είναι που θα αποκρατικοποιηθούν ή που αυτό δεν έγινε πριν 30 χρόνια, όπως στις άλλες χώρες της Δύσης; Να τις κρατήσουμε; Γιατί ξέρουμε κι άλλες χώρες που τις είχαν όλες τις επιχειρήσεις κρατικές, αλλά κατέρρευσαν πριν 30 χρόνια. Αυτό μας προτείνει η γλυκιά Ναόμι; Ούτε ξέρει τι μας προτείνει. Do something, όμως, βρε αδελφέ. Ένας άλλος κόσμος είναι εφικτός. Εύκολα, βολικά, επιπόλαια, αντιφατικά.
Η μικρή χαμογελαστή Ναόμι είναι η συντηρητική πολιτική. Η φοβισμένη, η αντιδραστική. Που δεν αντιμετωπίζει το πρόβλημα της Ευρώπης, αλλά ζητά την αδύνατη επιστροφή. Στη διάλυση της Ευρώπης, στην επιστροφή σε εθνικά, μικρά, αδύναμα κράτη. Η αντι-παγκοσμιοποίηση είναι μια αντιδραστική αντίληψη. Η λάθος μάχη. Η επιστροφή προς τα πίσω είναι αδύνατη και επικίνδυνη. Δεν είναι η παγκοσμιοποίηση υπεύθυνη για τα προβλήματά μας, αλλά εμείς οι ίδιοι. Είναι το εδώ και 20 χρόνια ανεπαρκές μοντέλο ανάπτυξης και ο δανεισμός που συσσωρεύσαμε προσπαθώντας να το διατηρήσουμε. Η πολιτική επιλογή της μικρής Ναόμι είναι εντούτοις η γερασμένη πολιτική. Αυτή που βλέπει τον κόσμο με τα γυαλιά της προηγούμενης 20ετίας. Που δεν καταλαβαίνει τον κόσμο σήμερα. Που προσπαθεί να παγώσει το χρόνο.
Η αριστερά της Ναόμι Κλάιν είναι η συντηρητική αριστερά. Η αριστερά των προνομιούχων της προηγούμενης ευδαίμονος περιόδου. Γιατί όταν δεν αντιμετωπίζεις το πρόβλημα, όταν προτείνεις την ίδια του την άρνηση, την ακινησία, τα αποτελέσματα δεν είναι ότι δεν θα συμβούν. Όταν η Ευρώπη χάνει συνεχώς σε παραγωγικότητα, όταν οι εξαγωγές της μειώνονται και οι εισαγωγές τριπλασιάζονται σε μια δεκαετία, δεν είναι ότι οι επιπτώσεις δεν θα έρθουν. Όταν προσπαθείς να διατηρήσεις το παλιό μοντέλο, οι επιπτώσεις θα πλήξουν τους ασθενέστερους περισσότερο και οι ισχυρότεροι απλώς θα διατηρήσουν καλύτερα τα κεκτημένα. Το είδαμε πολύ ανάγλυφα 3 χρόνια στην Ελλάδα. Η άρνηση της πραγματικότητας δεν αλλάζει την πραγματικότητα. Τα ελλείμματα μειώθηκαν γιατί κανείς δεν μας δανείζει. Αλλά η κορυφή της πελατειακής πυραμίδας διατήρησε προνόμια και προσόδους. Οι άλλοι απλώς έχασαν περισσότερα.
Στην μπερδεμένη, καλομαθημένη εποχή μας, ο συντηρητικός λόγος της Ναόμι Κλάιν ακούγεται ευχάριστα. Γιατί είναι ο τρέχων λόγος που αστραπιαία μεταδίδεται στα κοινωνικά δίκτυα. Εύκολος, χωρίς κόστος, στην πραγματικότητα χωρίς ιδεολογικό πρόσημο, εύπεπτος για να καταναλωθεί από αριστερά και δεξιά. Φταίνε πάντα κάποιοι άλλοι, όλα είναι ένα «κόλπο» των κακών. Όπου ο καθένας βάζει εύκολα έναν ξένο κακό της προτίμησής του. Οι Γερμανοί, οι μετανάστες, οι ξένοι, η σιωνιστική συνωμοσία, οι τραπεζίτες, η παγκοσμιοποίηση, η κακούργα κοινωνία. Like! Εμείς ηρωικά αντιστεκόμαστε, φωνάζουμε συνθήματα οι προδότες στο Γουδί, αφήνουμε ανώνυμα σχόλια αγανάκτησης, unfollow! Τόσο εύκολα, τόσο ηρωικά. Τόσο ανεύθυνα. Do something! Κυρίως κάντε το λάθος. Αγανακτήστε για τους λάθος λόγους και με το λάθος εχθρό. Εναντίον της προόδου, εναντίον της παραγωγής, εναντίον της συνεργασίας, εναντίον της Ευρώπης.
Πέρα κι από πολιτικές επιλογές, οι δύο διαφορετικές ρητορικές παρουσιάζουν δύο διαφορετικές ματιές για τον κόσμο και τον εαυτό μας. Η μία έχει μόνο θέλω, η άλλη πρέπει. Η μία αναζητάει παντού εχθρούς και συνωμοσίες. Η άλλη σου βάζει μπροστά τον καθρέφτη, είναι η προσωπική ευθύνη, είναι οι επιλογές που κάνουν οι κοινωνίες αυτές που καθορίζουν το μέλλον της ζωής σου. Η μία υπόσχεται μια μάταιη επιστροφή σε ένα αδύνατο παρελθόν, τότε που η Δύση κυριαρχούσε στον κόσμο. Έστω κι αν ο κόσμος αλλάζει δραματικά από μέρα σε μέρα. Η άλλη ζητάει κόπο, δουλειά, έμπνευση, προσπάθεια.
Η μία, εύκολη, πιασάρικη, χωρίς θυσίες, ακούγεται νεανική, αλλά είναι ηλικιωμένη. Μάχεται για κεκτημένα, για να μην αλλάξει τίποτα. Την ώρα που αλλάζουν όλα. Και τι περίεργο, η άλλη, η αυστηρή, η σοβαρή, έχει μέσα της περισσότερη ζωντάνια και ενεργητικότητα. Δεν φοβάται τα ρίσκα, δεν αντιμετωπίζει με δέος το σημερινό κόσμο της ασύλληπτης ταχύτητας, έχει εμπιστοσύνη στις δυνάμεις της κοινωνίας. Δεν αναζητάει εχθρούς για να τους φορτώσει το κρίμα, ψάχνει τις εσωτερικές δυνάμεις του καθένα και της κοινωνίας. Οι εικόνες καμιά φορά εξαπατούν. Ιδίως όταν τη Ναόμι δεν τη λένε Κάμπελ.