Πρέπει να υποστείλουμε σημαία ενώπιον της οικονομικής ύφεσης, της ανεργίας, της φτωχοποίησης όλο και ευρύτερων τμημάτων της κοινωνίας μας; Μήπως να το πάρουμε απόφαση ότι τα παιδιά μας θα αναζητούν μια δημιουργική ζωή μακριά μας, γιατί η πατρίδα δεν μπορεί να τους την προσφέρει; Είναι ίσως κάπου γραφτό, μοιραίο, η Ελλάδα να μένει πίσω, ανήμπορη και αμήχανα να παρακολουθεί την απόσταση από την άλλη Ευρώπη και τον κόσμο να μεγαλώνει; Μήπως να συμβιβαστούμε με τη καταθλιπτική ιδέα ότι έχουμε μπει σε ένα τούνελ δίχως τελειωμό όπου, και όταν ακόμη νομίζουμε ότι φαίνεται φως, δεν είναι παρά το σέλας μιας ατέλειωτης πολικής νύχτας;
Ο κίνδυνος δεν είναι αμελητέος. Επί οκτώ συνεχή χρόνια η ύφεση φεύγει και, τελικά, μένει. Κυβερνήσεις αλλάζουν, όλο το τόξο από δεξιά μέχρι αριστερά έχει παρελάσει, όλες υπόσχονται καλύτερες ημέρες, τελικά έρχονται δυσκολότερες. Προσδοκίες γεννιούνται και πριν αλέκτορα φωνήσαι, διαψεύδονται. Με τόσες και εκκωφαντικές διαψεύσεις, καμιάς κοινωνίας η αυτοεκτίμηση δεν θα μπορούσε να μείνει ανέπαφη. Η δική μας δεν είναι εξαίρεση του κανόνα. Πολλώ μάλλον, καθώς το ευρύτερο πολιτικό σύστημα, περιλαμβανομένων μεγάλων μέσων ενημέρωσης, έχει επιλέξει τον ρόλο του σερβιτόρου κουτσομπολιού και αυτολύπησης, προσποιούμενο ότι έτσι επιτελεί την κοινωνική αποστολή του – ενώ, στα αλήθεια, τυφλά τοκίζει στην ανθρώπινη δυστυχία.
Ευτυχώς, μέσα στις σκληρές συνθήκες των τελευταίων χρόνων, έχουν γεννηθεί και ισχυρές αντικαταθλιπτικές δυνάμεις.
Πιστεύω πως ό,τι καλύτερο και ελπιδοφόρο έχει εμφανιστεί στην Ελλάδα της κρίσης, είναι το μαζικό για τα ελλαδικά δεδομένα (έπειτα από 10ετίες) κίνημα ανθρώπινης αλληλεγγύης. Είναι η ανθρώπινη αλυσίδα των δεκάδων χιλιάδων εθελοντών, που με υποδειγματική ανιδιοτέλεια και με σεμνότητα στέκονται πλάι σε όλους όσοι έχουν ανάγκη, αυτοί που οργανώνουν συσσίτια, ψάχνουν στέγη για τους άστεγους, περιποιούνται τους πρόσφυγες συνανθρώπους μας, ξοδεύουν από το περίσσευμα της ψυχής τους για να προφυλάξουν τα ασυνόδευτα προσφυγόπουλα από δηλητηριώδεις κινδύνους που παραμονεύουν, αυτοί που φροντίζουν τους κατατρεγμένους και τους ηττημένους. Είναι η ζωογόνος δύναμη της Ανθρωπιάς.
Η άλλη αντικαταθλιπτική δύναμη πηγάζει από μια νέα αυτογνωσία. Μέσα σε βασανιστικές συνθήκες, έστω αργά και βασανιστικά αλλά, πάντως, σταθερά αποκτάμε μια νέα ωριμότητα. Η Ελλάδα έστειλε στο περιθώριο το λόμπι της δραχμής, με συντριπτική πλειοψηφία αποφάσισε ότι θέλει να είναι μέρος της Ευρωζώνης. Υπέγραψε με εξίσου συντριπτική πλειοψηφία μια νέα συμφωνία με την Ευρώπη και με δημοκρατικές εκλογές έδωσε εντολή στην κυβέρνηση να την εφαρμόσει. Και, μετά από δύσκολα χρόνια, κατανοεί ότι η εποχή των ελλειμμάτων υπέρ «πελατών» πρέπει να είναι παρελθόν. Οτι το κράτος πρέπει να προσαρμοστεί στις σύγχρονες ανάγκες. Οτι η διαφθορά πνίγει την ανάπτυξη. Κι ότι εκείνη η επιχειρηματικότητα που σέβεται νόμους και τον κόσμο της εργασίας, έχει μοναδικό και αναντικατάστατο ρόλο. Η αυτογνωσία γεννά τη μεταρρυθμιστική δύναμη της Λογικής.
Αν νομίζετε ότι αυτά είναι λίγα και, ενδεχομένως, ανάξια λόγου, αναλογιστείτε τι χάσαμε τις τελευταίες 10ετίες και γιατί το χάσαμε.
Οταν οι ρυθμοί οικονομικής μεγέθυνσης ήταν σταθεροί και υψηλοί, αδιαφορούσαμε για το κοινωνικό κράτος που είχε ευτελιστεί σε πελατειακό. Αδιαφορούσαμε που αντί να ενισχύονται οι αδύναμοι οικονομικά, οι κοινωνικοί πόροι ενίσχυαν όσους δεν είχαν ανάγκη – τους «πελάτες». Οταν οι συντάξεις ήταν μερικά χιλιάρικα τον μήνα από τα «ευγενή» ή άλλα Ταμεία, εθελοτυφλούσαμε, αρνιόμασταν να δούμε την ανάγκη μεγάλης μεταρρύθμισης του ασφαλιστικού. Τότε ακόμα που «ο θεός έβρεχε λεφτά», δεν μας ενοχλούσε που η απορρόφηση των ευρωπαϊκών κονδυλίων γινόταν με κριτήρια που άφηναν σωρό κουφάρια εργοστασίων και καθυστέρησαν, αντί να αναπτύξουν, την αγροτική παραγωγή. Ακόμα και στα πρόθυρα της κρίσης, στη φαυλότατη διακυβέρνηση της 5ετίας 2004-2009, το κράτος ανεύθυνα φορτωνόταν με χιλιάδες ρουσφέτια. Και, βέβαια, σταθερά, επί δεκαετίες, ενώ το γενικό επίπεδο των εισοδημάτων αυξανόταν, αντί για μεταρρύθμιση υπέρ της δικαιοσύνης και της ανάπτυξης, το βροντώδες «λαϊκό» αίτημα ήταν… «να μπει τέλος στη λιτότητα»! Τώρα, έχουμε μάθει τι, αλήθεια, σημαίνει λιτότητα…
Ισχυρίζομαι ότι ένας βασικός λόγος που χάσαμε πολλά τρένα, είναι επειδή η δημαγωγία νικούσε κατά κράτος τόσο την ανθρωπιά όσο και τη λογική. Οτι μέσα από την κρίση αυτές βγαίνουν ενισχυμένες. Οτι αυτό είναι μια σημαντική κατάκτηση. Και, πάντως, ένα ισχυρό αντικαταθλιπτικό. Καλή χρονιά.