Μια ιδιαίτερα ισορροπημένη, και ελαφρά απαισιόδοξη, ανάλυση των αποτελεσμάτων των ευρωεκλογών από τον καθηγητή Cas Mudde.

Το κεντρικό σημείο της ανάλυσής του είναι ότι ποσοτικά η ακροδεξιά δεν συνιστά μείζονα απειλή για το δημοκρατικό κεκτημένο των φιλελεύθερων δημοκρατιών. Όμως ο λόγος της ακροδεξιάς έχει εισχωρήσει στα καθιερωμένα κόμματα και σε πολλές περιπτώσεις έχει κατακτήσει την πολιτική ηγεμονία.

Υπάρχει τρόπος να αντιστραφεί αυτό το φαινόμενο; Υπάρχει, μας λέει ο Mudde: «Αν οι φιλελεύθεροι δημοκράτες πολιτικοί θέλουν, μπορούν να πετύχουν να είναι αυτό το σημείο καμπής στην ευρωπαϊκή πολιτική. Όμως για να γίνει αυτό δεν χρειάζονται απλώς τον ‘περιορισμό’ του λαϊκισμού, χρειάζονται επίσης ένα συνεκτικό και πειστικό φιλελεύθερο δημοκρατικό όραμα».

Πέτρος Παπασαραντόπουλος

Αυτές οι εκλογές δεν αποτέλεσαν μια νίκη της δημοκρατίας – οι αισιόδοξες αντιδράσεις στα αποτελέσματα δείχνουν τον βαθμό στον οποίο η άκρα δεξιά έχει γίνει κομμάτι της κυρίαρχης τάσης

Οι εκλογές δεν αφορούν τα πραγματικά αποτελέσματα, αλλά την ερμηνεία τους. Είναι θέμα διατύπωσης – το 20% των ψήφων μπορεί να κερδίζονται ή να χάνονται, ανάλογα με το προηγούμενο αποτέλεσμα καθώς και με τις προβλέψεις των τελευταίων δημοσκοπήσεων. Οι ευρωεκλογές[1] δεν αποτελούν εξαίρεση και επομένως η Δευτέρα ήταν πιο σημαντική από την Κυριακή.

Την Κυριακή τα αποτελέσματα άρχισαν να μεταδίδονται, αν και με τη μορφή των exitpoll, και τη Δευτέρα οι πολιτικοί και οι ειδικοί εμφανίστηκαν για να προσπαθήσουν να δώσουν μια ερμηνεία στα exitpoll.

Ο ισχυρός γενικός γραμματέας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Μάρτιν Ζελμάιρ[2] χρησιμοποίησε μια καλοσχεδιασμένη εκδήλωση του PoliticoEurope[3] για να πουλήσει το αφήγημά του, με το οποίο συμφώνησαν πολλοί εξέχοντες φιλοευρωπαίοι πολιτικοί. «Το επονομαζόμενο λαϊκιστικό κύμα, πιστεύω ότι περιορίστηκε», είπε σε ένα κοινό που έδειξε ανακούφιση και συμπάθεια. Προχωρώντας ένα βήμα παραπέρα, και επαινώντας την υψηλότερη συμμετοχή και κάποια προσεκτικά επιλεγμένα εκλογικά αποτελέσματα, δήλωσε: «Ο πραγματικός νικητής αυτών των εκλογών είναι η δημοκρατία». Μακάρι.

Είναι αλήθεια ότι το «λαϊκιστικό κύμα» περιορίστηκε. Ο λαϊκισμός καθεαυτός δεν κέρδισε στις ευρωεκλογές, κέρδισε η λαϊκιστική ριζοσπαστική δεξιά[4]. Ο αριστερός λαϊκισμός είχε μεγάλες απώλειες στα ελάχιστα εναπομείναντα προπύργιά του –La France Insoumise στη Γαλλία, ΣΥΡΙΖΑ στην Ελλάδα καιPodemos στην Ισπανία– ενώ το ξεχωριστό Κίνημα των Πέντε Αστέρων έχασε επίσης. Παρόλο που δεν κέρδισαν όλα τα ακροδεξιά κόμματα, γενικά ο αριθμός των ακροδεξιών ευρωβουλευτών αυξήθηκε σημαντικά, κυρίως επειδή κάποια λαϊκιστικά ριζοσπαστικά δεξιά κόμματα πέτυχαν (μεγάλη) νίκη σε μεγάλες χώρες – κυρίως η Λίγκα του Ματέο Σαλβίνι[5] στην Ιταλία. Με άλλα λόγια, ο λαϊκισμός πέθανε. Ζήτω η άκρα δεξιά!

Όμως η ανάλυση ότι ο λαϊκισμός περιορίστηκε είναι επίσης λανθασμένη, επειδή αποδίδει «λαϊκισμό» σε κόμματα που είναι μέρος των μη παραδοσιακών πολιτικών κομμάτων στις Βρυξέλλες, κυριότερα των τριών δεξιών ευρωσκεπτικιστικών ομάδων. Αυτές οι τρεις ομάδες μαζί μόλις που έχουν τον ίδιο αριθμό ευρωβουλευτών με τις φιλοευρωπαϊκές φιλελεύθερες και πράσινες ομάδες μαζί. Όμως αυτές είναι ανεπαίσθητες αλλαγές στο εσωτερικό των διαφόρων ομάδων, που δείχνουν μια εν μέρει διαφορετική ιστορία.

Πρώτον, η νέα δεξιά λαϊκιστική ομάδα, η Ευρωπαϊκή Συμμαχία των Λαών και των Εθνών[6] δεν θα είναι μόνο (πολύ) μεγαλύτερη από την προκάτοχό της, την Ευρώπη των Εθνών και της Ελευθερίας (ENF), θα έχει επίσης ένα νέο μεγαλύτερο κόμμα. Από το 1989 το Εθνικό Μέτωπο (που τώρα ονομάζεται Εθνικός Συναγερμός) κυριάρχησε στην ευρωπαϊκή λαϊκιστική ριζοσπαστική δεξιά, καταλαμβάνοντας σχεδόν τις μισές έδρες της ομάδας (ENF) στην προηγούμενη ευρωβουλή. Όμως η Λίγκα του Σαλβίνι είναι μεγαλύτερο κόμμα από το κόμμα της Μαρίν Λε Πεν. Επίσης, χωρίς τη Λε Πεν ή τον Σαλβίνι στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, η νέα ομάδα θα έχει περισσότερους στρατιώτες, αλλά λιγότερους (αν έχει) στρατηγούς.

Δεύτερον, τα λαϊκιστικά κόμματα, καθώς και τα κόμματα που υποκύπτουν στο νατιβιστικό και το λαϊκιστικό κοινό, αύξησαν την εκπροσώπησή τους, και επομένως τη δύναμή τους, στις διάφορες «κυρίαρχες» ομάδες. Το κόμμα Νόμος και Δικαιοσύνη[7] της Πολωνίας έγινε το μεγαλύτερο πολιτικό κόμμα στη «συντηρητική» ομάδα των Ευρωσκεπτικιστών Ευρωπαίων Συντηρητικών και Μεταρρυθμιστών, με τους μισούς ευρωβουλευτές της ομάδας να προέρχονται από αυτό. Παραδοσιακά η ομάδα κυριαρχούνταν από το βρετανικό Συντηρητικό Κόμμα. Και το Fidesz του Βίκτορ Όρμπαν, από τη 13η μεγαλύτερη χώρα στην ΕΕ, είναι το τρίτο κόμμα στο «κεντροδεξιό» Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα. Στην πραγματικότητα, το Fidesz ήταν το μόνο κόμμα που κέρδισε την πλειοφηφία των εδρών στη χώρα του[8] σε αυτές τις ευρωεκλογές, μολονότι δεν ήταν πραγματικά δημοκρατικές εκλογές.

Τρίτον, οι δύο παραδοσιακές μεγάλες ομάδες, το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα και το κεντροαριστερό Σοσιαλιστές και Δημοκράτες, έχασαν την πλειοψηφία στο κοινοβούλιο, και θα χρειαστεί να βασιστούν σε (εναλλασσόμενους;) συνασπισμούς με τους φιλελεύθερους και τους πράσινους. Όμως οι παλιές και νέες κεντρώες ομάδες δεν διαφέρουν μόνο ιδεολογικά, αλλά και γεωγραφικά. Η δύναμη παραμένει σταθερά στη Δύση μεταξύ των φιλελεύθερων και πράσινων, αλλά πολύ λιγότερο στο Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα και στο κεντροαριστερό Σοσιαλιστές και Δημοκράτες. Αυτό μπορεί να αποδειχτεί εξαιρετικά προβληματικό σε κοινωνικοπολιτισμικά ζητήματα, όπως έδειξαν οι πάρα πολύ διαφορετικές αντιδράσεις στη Δύση και την Ανατολή στην αποκαλούμενη προσφυγική κρίση του 2015.

Τέταρτον, ενώ ο Ζελμάιρ και άλλοι γιορτάζουν την αυξημένη συμμετοχή, που πράγματι αποτελεί καλή είδηση, με μόλις τον μισό πληθυσμό να ψηφίζει στις ευρωεκλογές του 2019, δύσκολα μπορεί η δημοκρατία να θεωρηθεί ο νικητής. Και το επιχείρημα ότι η αυξημένη συμμετοχή οφείλεται στη σημασία της ΕΕ ή στη σπουδαιότητα των ευρωπαϊκών ζητημάτων αποτελεί ευσεβή πόθο, δεδομένου ότι η μεγαλύτερη αύξηση στη συμμετοχή ήταν σε χώρες με ιδιαίτερα πολωμένη εθνική πολιτική (όπως η Αυστρία, η Ουγγαρία και η Ρουμανία).

Αντί για νίκη της δημοκρατίας, οι ευρωεκλογές, και οι αντιδράσεις στα αποτελέσματα, δείχνουν πόσο ο λαϊκισμός γενικά, και η λαϊκιστική ριζοσπαστική δεξιά ειδικά, έχει γίνει μέρος της κυρίαρχης τάσης και πόσο κανονικοποιήθηκε. Το θεωρούμε κανονικό που ένα νεοναζιστικό κόμμα είναι το τρίτο μεγαλύτερο κόμμα σε κάποιο κράτος-μέλος, ότι ένα λαϊκιστικό ριζοσπαστικό δεξιό κόμμα κερδίζει πάνω από τις μισές ψήφους σε μη δημοκρατικές εκλογές και ότι η λαϊκιστική ριζοσπαστική δεξιά είναι το μεγαλύτερο κόμμα σε διάφορα κράτη-μέλη της ΕΕ. Γιορτάζουμε το γεγονός ότι «η πλειοψηφία ψήφισε φιλοευρωπαϊκά κόμματα». Αγνοούμε ότι η συμμετοχή σε ένα στα πέντε κράτη-μέλη ήταν (πολύ) κάτω από το ένα τρίτο του εκλογικού σώματος.

Τελικά, όμως, το ερώτημα εάν έχουμε φτάσει στο αποκορύφωμα του λαϊκισμού δεν αφορά τους ψηφοφόρους. Οι πολιτικές ελίτ ήταν αυτές που έκαναν τη λαϊκιστική ριζοσπαστική δεξιά την κυρίαρχη δύναμη στον πολιτικό διάλογο, υιοθετώντας τα ζητήματα και τη ρητορική τους. Αν οι φιλελεύθεροι δημοκράτες πολιτικοί θέλουν, μπορούν να πετύχουν να είναι αυτό το σημείο καμπής στην ευρωπαϊκή πολιτική. Όμως για να γίνει αυτό δεν χρειάζονται απλώς τον «περιορισμό» του λαϊκισμού, χρειάζονται επίσης ένα συνεκτικό και πειστικό φιλελεύθερο δημοκρατικό όραμα.

Και ως προς αυτό, οι ευρωεκλογές δεν έχουν να μας δώσουν άλλα καλά νέα.

[1]Δες επίσης στο https://www.theguardian.com/world/european-elections

[2]Δες περισσότερα στο https://www.theguardian.com/politics/shortcuts/2017/oct/24/martin-selmayr-brexit-rasputin

[3]Δες περισσότερα στο https://www.politico.eu/2019-european-elections/

[4]Δες επίσης στο https://www.theguardian.com/politics/2019/may/26/european-elections-centrist-parties-projected-lose-grip-power

[5]Δες περισσότερα στο https://www.theguardian.com/politics/2019/may/27/matteo-salvini-far-right-league-party-tops-italy-eu-election-polls

[6]Δες περισσότερα στο https://www.theguardian.com/politics/2019/may/12/european-parliamentary-elections-new-political-divides-far-right

[7]Δες περισσότερα στο https://www.theguardian.com/politics/2019/may/22/european-elections-sex-and-religion-dominate-campaigning-in-poland

[8]Δες περισσότερα στο https://www.theguardian.com/world/2019/may/27/european-elections-far-right-surge-ends-in-a-ripple