Ξαφνικά, σταμάτησε η μουσική. Η τραπεζική φούσκα έσκασε και η Κύπρος έγινε η πρώτη χώρα εφαρμογής του bail in (διάσωση εκ των έσω). Οι καταθέτες στην Τράπεζα Κύπρου και στη Λαϊκή πλήρωσαν την απληστία του χρηματοπιστωτικού συστήματος και τη διαπλοκή του με ένα κομμάτι της πολιτικής ελίτ με τα χρήματά τους που «κουρεύτηκαν» σε ένα πείραμα που θα επαναληφθεί, αν χρειαστεί, σε άλλες χώρες της Ευρωζώνης, με βάση το πλαίσιο της τραπεζικής ένωσης που συμφωνήθηκε στη συνέχεια. Οι καταθέτες στην Τράπεζα Κύπρου έχασαν το 47% των χρημάτων τους και στη Λαϊκή όλα πάνω από τα 100.000 ευρώ.

Η απόφαση του πρώτου Eurogroup, που απορρίφθηκε από την κυπριακή βουλή, ήταν καλύτερη από τη δεύτερη, όπως παραδέχεται ο Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας Ν. Αναστασιάδης, που τότε αφέθηκε στην κυρίαρχη τάση. Στο μεσοδιάστημα οι Κύπριοι έκαναν μια πρόβα χρεοκοπίας, στις ουρές μπροστά στα ΑΤΜ για 300 ευρώ την ημέρα μάξιμουμ. Παράλληλα, γίνονταν φοβερές αποκαλύψεις σκανδάλων για τεράστια ποσά που φυγαδεύτηκαν πριν από την κατάρρευση των τραπεζών με υποψίες προνομιακής ενημέρωσης, ενώ η αναζήτηση ευθυνών και υπαιτίων παραμένει συλλογικό ζητούμενο, που όμως δεν εκφράζεται με δυναμικές κινητοποιήσεις, ούτε με κραυγές στη Βουλή και στα πάνελ. Στις ευρωεκλογές το δεξιό κόμμα του Κύπριου Προέδρου Αναστασιάδη βγήκε πρώτο με ένα εντυπωσιακό 37,7%, ενώ το ΑΚΕΛ, που παρέδωσε την κρίση, έπεσε στο 27%, οκτώ μονάδες κάτω από τις ευρωεκλογές του 2009, αλλά πάντως δεν καταποντίστηκε.

Μνημόνιο χωρίς αντιμνημόνιο

Μετά από ένα χρόνο στο μνημόνιο η Κύπρος με τίποτα δεν μοιάζει με μια ρημαγμένη χώρα και δεν ανταποκρίνεται στις μαύρες προβλέψεις της άνοιξης του 2013.Οι εκτιμήσεις για ύφεση σε διψήφιο νούμερο και για πτώση του ΑΕΠ έως και 40% δεν επαληθεύτηκαν ούτε κατά διάνοια.

Τα μεγέθη είναι εντελώς διαφορετικά, πολύ πιο μικρά, από τα δικά μας. Δανείστηκαν 10 δισ. ευρώ και το πρόγραμμά τους θα κρατήσει μέχρι το 2016, όταν εκτιμάται ότι θα έχουν πρωτογενές δημοσιονομικό πλεόνασμα. Οι αξιολογήσεις της τρόικας είναι μέχρι τώρα θετικές και δεν μένουν στο νησί πάνω από δύο εβδομάδες κάθε φορά που κάνουν ελέγχους. Το μνημόνιο περιλαμβάνει δημοσιονομικό, διαρθρωτικό και τραπεζικό σκέλος. Στο Δημόσιο, όπου απασχολούνται 60.000 άτομα, δεν έχουν γίνει απολύσεις και δεν προβλέπονται, το προσωπικό θα μειωθεί κατά 4.500 άτομα το 2016, μέσω των αφυπηρετήσεων και του παγώματος των προσλήψεων. Οι μισθοί και οι συντάξεις μειώθηκαν μέχρι 25%, οι μειώσεις μισθών στον ιδιωτικό τομέα είναι μεγαλύτερες, εκτός από τομείς όπως η ναυτιλία, που δεν έχουν επηρεαστεί. Το όριο ηλικίας συνταξιοδότησης αυξήθηκε στα 65 από τα 63 έτη και αυτό τηρείται αυστηρά.

Η κυπριακή κυβέρνηση έδωσε μάχη για τη διατήρηση του φορολογικού καθεστώτος και οι φόροι δεν έχουν αυξηθεί, εκτός από την επιβολή φόρου ακινήτων και μια μικρή αύξηση στον ΦΠΑ, χωρίς οι τιμές να ακολουθήσουν την άνοδο. Στα νοσοκομεία ήταν ελεύθερη η είσοδος για τους δημοσίους υπαλλήλους, τώρα πληρώνουν εισιτήριο αναλόγως εισοδήματος.

Το μεγάλο πρόβλημα της κυπριακής οικονομίας είναι η ανεργία, που πλησιάζει το 17%, ενώ το 2008 ήταν μόλις 3% και εκτινάχθηκε στο 15% παραμονές της ένταξης στο πρόγραμμα στήριξης. Το οικονομικό επιτελείο αισιοδοξεί ότι έγινε η κορύφωση και θα αρχίσει σταδιακή αποκλιμάκωση, παρόλο που δεν μπορούν να το πουν με σιγουριά.

Μεγάλο πρόβλημα είναι επίσης η ρευστότητα, επειδή οι τράπεζες με μεγάλη δυσκολία δίνουν δάνεια. Τα κλειστά μαγαζιά και τα ενοικιαστήρια είναι μια συνηθισμένη εικόνα στους δρόμους της Λευκωσίας, ενώ τη μεγαλύτερη βλάβη την έχει υποστεί η οικοδομή.

Με το βλέμμα στις αγορές

Το υπουργείο Οικονομικών προετοίμαζε προσεκτικά την έξοδο στις αγορές για άντληση ποσού 750 εκατ. ευρώ. Το επιτόκιο θα ήταν γύρω στο 4,7%, αλλά η Λευκωσία το ήθελε κυρίως για ψυχολογικούς λόγους, για να δοθεί στην πράξη ένα μήνυμα ότι η άρση του αποκλεισμού από τις αγορές είναι κοντά.

Τον Μάιο αυξήθηκε η ιδιωτική κατανάλωση, όπως φαίνεται από τις πωλήσεις ΙΧ και τη χρήση πιστωτικών καρτών. Οι εσωτερικοί τραπεζικοί περιορισμοί έχουν αρθεί πλήρως, παραμένουν κάποιοι περιορισμοί στη διακίνηση κεφαλαίων στο εξωτερικό.

Η εκτίμηση του υπουργού Οικονομικών Χ. Γεωργιάδη είναι ότι η Κύπρος έπρεπε να είχε μπει σε μνημόνιο πριν από δύο χρόνια. Και θεωρεί ότι προκλήθηκε μεγάλη ζημιά από το ελληνικό PSI. Όταν ο ίδιος ανέλαβε τα καθήκοντά του, έμαθε ότι υπήρχαν λεφτά μόνο για τη μισθοδοσία ενός μήνα. Και εκτιμά πως αν γινόταν bail out αντί για bail in, το κυπριακό χρέος θα έφτανε στο 175% επί του ΑΕΠ, ενώ σήμερα κινείται στο 120%, εκεί δηλαδή που η Ελλάδα προσδοκά να φτάσει το 2020 και εφόσον γίνει νέα αναδιάρθρωση.

Η νέα διοικητής της Κεντρικής Τράπεζας Χρυστάλλα Γιωρκάτζη, συμφοιτήτρια του Γ. Στουρνάρα στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, δεν ανησυχεί για τα αποτελέσματα των stress tests που θα γίνουν το φθινόπωρο. Πιστεύει ότι η Κύπρου, η Ελληνική και η Συνεργατική που θα πάρουν μέρος θα αξιολογηθούν θετικά και δεν θα χρειαστούν νέα ανακεφαλαιοποίηση. Κι αυτό παρόλο που τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια κινούνται σε ανησυχητικά ύψη, φτάνοντας στο 53%. Στο τέλος του μήνα θα θεσπιστεί νομοθεσία που θα δίνει τα εργαλεία στις τράπεζες να διεκδικούν την καταβολή των δανείων εφόσον ο οφειλέτης έχει την οικονομική δυνατότητα. Θα εξαιρεθούν όμως τα στεγαστικά δάνεια για την πρώτη κατοικία, ακόμη κι αν αυτή είναι υπερπολυτελής.

Στην Κεντρική Τράπεζα πιστεύουν ότι υπάρχει μεγάλος αριθμός δανειοληπτών που έχει διακόψει την αποπληρωμή δόσεων αναμένοντας ότι θα γίνουν κουρέματα. Και θεωρούν ότι εφόσον με το νέο νομοσχέδιο ξεκαθαριστεί το τοπίο και αρθούν οι αβεβαιότητες, ο αριθμός των «κόκκινων» δανείων θα πέσει σημαντικά. Ο λόγος που αισιοδοξούν για τα stress tests του φθινοπώρου είναι ότι έχουν υιοθετήσει τον αυστηρό ορισμό της Ευρωπαϊκής Αρχής Τραπεζών και δεν έχουν κάνει προσαρμογή στα μέτρα τους. Άλλος λόγος είναι ότι έχει εκφραστεί ενδιαφέρον από στρατηγικούς επενδυτές προκειμένου να μπουν σε συστημικές τράπεζες και αναμένονται συμφωνίες μέσα στο καλοκαίρι.

Ανάληψη ευθύνης

Μια μεγάλη διαφορά ανάμεσα στην Αθήνα και στη Λευκωσία είναι ότι η κυβέρνηση στην Κύπρο υπερασπίζεται την πολιτική που ακολουθεί και δεν μεταθέτει την ευθύνη για τα οδυνηρά μέτρα σε εξωτερικούς εχθρούς. «Με ευλάβεια τηρούμε τους όρους του μνημονίου» λέει ο Κύπριος Πρόεδρος Ν. Αναστασιάδης, που επιδοκιμάστηκε στις ευρωεκλογές με ένα εντυπωσιακό 37%. Και συνεχίζει: «Με τη βοήθεια του κυπριακού λαού, που έδωσε πίστωση χρόνου, με τη συμβολή των πολιτικών δυνάμεων και του συνδικαλισμού, έχουμε ένα ήρεμο εσωτερικό κλίμα. Γι’ αυτό και το πρόγραμμα αποδίδει πέραν των προσδοκιών».

Η απόδοση του δεκαετούς ομολόγου είναι σήμερα στο 4,75, από 15+ όταν ανέλαβε την προεδρία. Και από τον Σεπτέμβρη έχουν γίνει τρεις αναβαθμίσεις της κυπριακής οικονομίας, παρόλο που τα ομόλογά της παραμένουν ακόμη τρία σκαλιά πάνω από τα «σκουπίδια».

Η κυπριακή κυβέρνηση κυνηγάει τις επενδύσεις. Εκδηλώνεται ενδιαφέρον κυρίως από τον αραβικό κόσμο για ιδιωτικοποιήσεις, μεγάλα έργα στον τομέα του τουρισμού, για τα μεταλλεία στο όρος Τρόοδος. Και δεν έχουν κανένα ταμπού. Η μεγάλη επένδυση που συζητείται αυτό τον καιρό, γιατί μόλις δόθηκε αδειοδότηση, αφορά τη δημιουργία καζίνο. Πού; Όπου θέλει ο επενδυτής. Σε ιδιωτική ή σε δημόσια γη – αρκεί να πληρώσει.

Η ύφεση ήταν 5,3% το 2013, βρίσκεται στο 4,2 το β΄ τρίμηνο του 2014 και αναμένεται να κινηθεί πτωτικά λόγω της αύξησης του τουρισμού και ειδικά των αφίξεων Ρώσων.

Η θετική έκπληξη που ανέτρεψε τα προγνωστικά ήταν ότι δεν υπήρξε μαζική φυγή ξένων εταιρειών που έχουν έδρα την Κύπρο. Και ο λόγος είναι ότι δεν βρήκαν αλλού ανάλογο επίπεδο υπηρεσιών. Λογιστές και δικηγόροι τούς κράτησαν, παρόλο που αρκετοί κινούν ακόμη τα χρήματά τους μέσω ξένων τραπεζών. Όσο περνά ο καιρός, η εμπιστοσύνη ανακτάται, αλλά ο Κύπριος υπουργός Οικονομικών επιμένει ότι ζητούμενο είναι μια υγιής και βιώσιμη ανάπτυξη, όχι η επιστροφή στο status quo ante.

Αυτό τον καιρό στην κυπριακή Βουλή συζητούν την αλλαγή του εκλογικού νόμου, κυρίως για να ανέβει το όριο εκπροσώπησης στην εθνοσυνέλευση, που τώρα είναι στο 1,8%. Ακούγεται ότι έτσι θα κόψουν το ΕΛΑΜ, το αδελφό κόμμα της Χρυσής Αυγής, όμως λέγεται και ότι πρόκειται για μια ασπίδα σωτηρίας των μεγάλων κομμάτων, προκειμένου να μην έχουν διασπάσεις. Το βέβαιο είναι ότι δεν υπάρχει ενδεχόμενο πρόωρων εκλογών, είναι μια άγνωστη πραγματικότητα αυτή για το νησί.

Το κυπριακό πολιτικό σύστημα αποδείχθηκε κατώτερο των περιστάσεων μέσα στην κρίση. Αυτό οι πολίτες το γνωρίζουν, όπως έχουν ενημερωθεί και για υποθέσεις διαφθοράς και διαπλοκής που αποκαλύφθηκαν και αποκάλυψαν ότι υπήρχε κάτι πολύ σάπιο στο βασίλειο του κυπριακού τραπεζικού «παραδείσου». Ο Γενικός Εισαγγελέας πραγματοποιεί έρευνα για την αναζήτηση ευθυνών που μπορεί να καταλήξει σε καταλογισμό, μπορεί και όχι, πάντως έχει καθησυχάσει τη θυμωμένη και απογοητευμένη κοινή γνώμη που δεν εξέφρασε την οργή της με επιθετικό τρόπο. Αυτό που κυριάρχησε μετά το σοκ ήταν η διάθεση να κλείσουν τα τραύματα όσο το δυνατόν πιο γρήγορα. Και για να πετύχουν ταχεία ανάρρωση, άφησαν πίσω όσα προηγήθηκαν και κοίταξαν μπροστά. Με άλλα λόγια, δεν υπήρξε ούτε τιμωρία ούτε κάθαρση – παρ’ όλα αυτά, προχώρησαν.

Το μυστικό του βυθού

Υπάρχουν δύο κλισέ που κυριαρχούν στις αναλύσεις για την Κύπρο: ότι η προοπτική εξόρυξης υδρογονανθράκων δημιουργεί μια μεγάλη γεωοικονομική ευκαιρία και ότι η Τουρκία θα εξαναγκαστεί να συμφωνήσει στην επίλυση του Κυπριακού για να μη μείνει έξω από αυτή την υπόθεση.

Βρετανοί διπλωμάτες μετέφεραν πολύ πρόσφατα σε Κύπριους συναδέλφους τους την εκτίμηση ότι το ενεργειακό δεν πρόκειται να αναγκάσει την Άγκυρα σε αναθεώρηση στάσης. Πότε θα βγει το φυσικό αέριο; Πόσο θα είναι; Τι πραγματικά κέρδη θα αποφέρει για τον κυπριακό λαό; Από τη στιγμή που αυτές οι ερωτήσεις δεν μπορούν να απαντηθούν τώρα, η ιδέα του γεωτρύπανου δεν είναι τόσο ισχυρή ώστε να λειτουργήσει ως μοχλός πίεσης στην τουρκική πολιτική ηγεσία. Αυτό που πράγματι μπορεί να επηρεάσει την κατάσταση –κατά τις ίδιες εκτιμήσεις– είναι ότι το δόγμα Νταβούτογλου των μηδενικών προβλημάτων έχει καταρρεύσει και τα μέτωπα έχουν πολλαπλασιαστεί για την Τουρκία, που χρειάζεται επειγόντως μια καλή είδηση στα θέματα εξωτερικής πολιτικής.

Οι σχέσεις του Ρ.Τ. Ερντογάν με την Ουάσινγκτον βρίσκονται στο ναδίρ και οι ΗΠΑ επιλέγουν ως συνομιλητή τον υπουργό Εξωτερικών Α. Νταβούτογλου, που μπορεί να είναι, μπορεί και όχι, ο επόμενος πρωθυπουργός, εφόσον μετά τις προεδρικές εκλογές στην Τουρκία τον Αύγουστο ο Ρ.Τ. Ερντογάν διαδεχτεί τον Α. Γκιουλ.

Όσο έχουν επιδεινωθεί οι αμερικανοτουρκικές σχέσεις, τόσο έχουν βελτιωθεί οι σχέσεις Λευκωσίας-Ουάσινγκτον, και ως προς αυτό ήταν πολύ ενδεικτική η πρόσφατη επίσκεψη του αντιπροέδρου των ΗΠΑ Τζ. Μπάιντεν. Το «κλειδί» βρίσκεται στην προσέγγιση της Κυπριακής Δημοκρατίας με την Αίγυπτο, που είναι η χώρα την οποία οι ΗΠΑ αντιμετωπίζουν ως στρατηγικό εταίρο τους στην περιοχή. Θέλουν να στηριχτεί οπωσδήποτε ο Σίσι και για το λόγο αυτό κατέγραψαν το γεγονός ότι ο Κύπριος υπουργός Εξωτερικών Γ. Κασουλίδης ήταν ο πρώτος Ευρωπαίος που επισκέφθηκε το Κάιρο. Στην Αίγυπτο τέσσερις με πέντε μέρες την εβδομάδα είτε δεν έχουν ρεύμα είτε έχουν πολύωρες διακοπές. Επιδίωξη της Αμερικής είναι να δοθεί ρεύμα από το Ισραήλ στην Αίγυπτο μέσω Κύπρου και θεωρούν ότι έτσι θα υποστηριχτεί το καθεστώς Σίσι, προσφέροντας ηλεκτρικό στο λαό. Έτσι, η Κύπρος γίνεται πολύ σημαντική για τις ΗΠΑ, που έχουν ενδιαφέρον και για το ενεργειακό παιχνίδι στη Μεσόγειο.

Τον Αύγουστο έχουν προεδρικές εκλογές στην Τουρκία, τον Μάρτιο στα Κατεχόμενα, και παρόλο που η προεκλογική περίοδος δεν προσφέρεται για υπερβάσεις σε εθνικά θέματα, ο υπουργός Εξωτερικών Γ. Κασουλίδης λέει ότι στο τρίγωνο Ελλάδα-Κύπρος-Τουρκία γίνονται συνεχώς εκλογές, επομένως δεν έχει νόημα να διαμορφώνει κανείς πολιτική και στρατηγική με βάση το πότε στήνονται κάλπες και για ποιο λόγο.

Ο βαθύτερος λόγος που η Λευκωσία δεν εξετάζει σενάριο οριστικής κατάρρευσης των συνομιλιών, παρά την αδιαλλαξία της τουρκοκυπριακής πλευράς, έχει να κάνει με τη δυναμική που δημιουργεί το ενεργειακό. Τουρκικές εταιρείες ενέργειας έχουν εκφράσει ενδιαφέρον συμμετοχής στις έρευνες που γίνονται στην κυπριακή ΑΟΖ, αλλά, όπως έχουν ενημερώσει εκπρόσωποί τους Κύπριους διπλωμάτες, η κυβέρνησή τους δεν τους ενθαρρύνει «στην παρούσα φάση». Αυτή τη στιγμή δεν υπάρχουν βεβαιότητες για τα αποθέματα, παρά μόνο σε ό,τι αφορά ένα κοίτασμα στο οικόπεδο 12. Ο παγκόσμιος μέσος όρος επιτυχίας στις εξορύξεις είναι 15% με 20%, στην περίπτωση της ιταλικής ΕΝΙ φτάνει στο 50%. Όμως η δέσμευση ενεργειακών κολοσσών όπως οι ENI, Total και Noble-Delek δημιουργεί την αισιοδοξία στη Λευκωσία ότι κάτι υπάρχει που μπορεί να ανατρέψει γεωπολιτικά και οικονομικά δεδομένα στην περιοχή.

Ο υπουργός Ενέργειας Γ. Λακκοτρύπης εξηγεί ότι το πρόγραμμα έχει βάθος δεκαετίας και τότε θα ξεκινήσει η περίοδος της πώλησης φυσικού αερίου, επομένως θα αποκτήσει υλική υπόσταση η μεγάλη ιδέα της εξόρυξης και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων. Το γεωτρύπανο της ΕΝΙ θα ακουμπήσει το βυθό από το καλοκαίρι και αυτό θεωρείται πολύ σημαντικό από τη Λευκωσία, γιατί επιβεβαιώνει την ισχυρή δέσμευση εταιρειών που γνωρίζουν ότι γεώτρηση σημαίνει 1 εκατ. ευρώ την ημέρα. Είναι πολλά λεφτά για να πεταχτούν στη θάλασσα χωρίς λόγο.