Η 12η Σεπτεμβρίου είναι πιθανό να περάσει στην Ιστορία ως μια σημαντική ημέρα της Ευρώπης: τόσο η δημοσιοποίηση του σχεδίου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Ευρωπαϊκή Ενωση όσο και το πράσινο φως του γερμανικού Συνταγματικού Δικαστηρίου στον Μόνιμο Μηχανισμό Βοήθειας και στο Δημοσιονομικό Σύμφωνο, αποτελούσαν ιδιαίτερα κρίσιμες και αναμενόμενες εξελίξεις. Με την τροπή που πήραν, προσέδωσαν στην ευρωπαϊκή 12η Σεπτεμβρίου, αντίθετα από την αμερικανική 11η, όχι μόνο ειρηνικό αλλά και (σχεδόν επαναστατικά) ενοποιητικό χαρακτήρα. Αρκεί, η δουλειά να μη μείνει στη μέση.
Η Τραπεζική Ενωση αποτελεί ένα μεγάλο βήμα προς την ομοσπονδιοποίηση της Ευρωπαϊκής Ενωσης και συγχρόνως τη σπρώχνει ακόμα πιο βαθιά στον δρόμο των δύο ταχυτήτων. Κρίσιμα πολιτικά χαρακτηριστικά: η Τραπεζική Ενωση είναι το πιο σημαντικό ίσως, αλλά το πρώτο μόνο μέρος ενός ευρύτερου σχεδίου, που περιλαμβάνει ακόμα ένα κοινό πλαίσιο (και ένα εδικό Ταμείο) για τη διάσωση αλλά και για τη «λύση» (resolution) των τραπεζών, καθώς και ένα νέο, πιο ομοιογενή και πιο αποτελεσματικό μηχανισμό προστασίας των καταθέσεων των πολιτών• το σχέδιο αφορά τις χώρες και τις Αρχές της ευρωζώνης και όχι όλης της Ευρωπαϊκής Ενωσης, αλλά προβλέπει τη δυνατότητα (που προς το παρόν μοιάζει μόνο θεωρητική) αυτόβουλης (όχι όμως και ισότιμης) συμμετοχής και κρατών-μελών, άρα και ιδρυμάτων, που δεν έχουν υιοθετήσει ως νόμισμα το ευρώ• υπάγονται, αντίθετα από ό,τι θα ήθελε η Γερμανία, όλες οι τράπεζες που δραστηριοποιούνται στην ευρωζώνη και όχι μόνο ορισμένες κατηγορίες• η εποπτεία της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας είναι πλήρης και αποκλειστική, αφορά όλους τους τομείς (αδειοδότηση, έλεγχος, κεφαλαιακές και λειτουργικές απαιτήσεις, διαχείριση ρίσκου, προληπτική ή κατασταλτική παρέμβαση για διάσωση ή αποφυγή συστημικών κινδύνων)• πέραν της ενοποιημένης εποπτείας, προβλέπεται και η σταδιακή διαμόρφωση ενός κοινού κανονιστικού και λειτουργικού πλαισίου (single rulebook). Ολα αυτά συνιστούν μεγάλα πολιτικά και θεσμικά βήματα προς μεταβίβαση αποφασιστικών αρμοδιοτήτων σε υπερεθνικό επίπεδο, δηλαδή προς ένα πιο ομοσπονδιακό σύστημα.
Δεν λείπουν όμως και τα προβλήματα, που απειλούν την καθαρότητα της εικόνας και θα μπορούσαν να θέσουν σε κίνδυνο την αποτελεσματικότητα του σχεδίου: η ΕΚΤ γίνεται, ακόμα περισσότερο, ένας γίγας, το εγγενές δημοκρατικό και νομιμοποιητικό της πρόβλημα, όμως, όχι μόνο παραμένει αλλά ίσως και να επεκτείνεται (για την Τραπεζική Ενωση συστήνεται ένα ειδικό διευθυντικό όργανο, αλλά οι αποφάσεις και σε αυτό τον τομέα θα λαμβάνονται από το «παλιό» Συμβούλιο)• συνυπάρχουν, συμπλέκονται και ίσως συγχέονται πολλά επίπεδα αρμοδιοτήτων και όργανα, εθνικά και υπερεθνικά (ΕΚΤ, εθνικές κεντρικές τράπεζες, Ευρωπαϊκή Ενωση Τραπεζών, Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κεφαλαιαγορών)• οι εθνικές κεντρικές τράπεζες συμμετέχουν στο νέο σχήμα ως μέλη ενός ευρύτερου «δικτύου», καθαρά όμως σε βοηθητικό ρόλο, καθώς οι αποφασιστικές τους αρμοδιότητες περιορίζονται στην προστασία των καταναλωτών, στην καταπολέμηση του μαύρου χρήματος, στην εποπτεία των τραπεζών τρίτων χωρών και σε ένα μέρος της επιβολής κυρώσεων (κατόπιν αιτήματος της ΕΚΤ)• οι τράπεζες των εκτός ευρώ χωρών της Ενωσης δεν υπάγονται μεν στην ενοποιημένη εποπτεία (εκτός από τις θυγατρικές που ενδεχομένως έχουν σε χώρες εντός ευρωζώνης), είναι πιθανό όμως να απειληθούν με εκροές κεφαλαίων (προς τις χώρες της ευρωζώνης)• η μεγαλύτερη τραπεζική και χρηματική αγορά της Ευρώπης, αυτή που βρίσκεται συγκεντρωμένη στο Λονδίνο, μένει εκτός σχήματος, άρα γίνεται ένας ακόμα πιο ανταγωνιστικός κόσμος. Στην οικονομία και ιδίως στον τραπεζικό τομέα, η Ευρώπη των δύο ταχυτήτων θα συνυπάρχει με την όλο και μεγαλύτερη Ενωση.
Αυτή την πορεία, η αρκετά επιφυλακτική αλλά και αρκούντως συνεπής απόφαση του ανώτατου γερμανικού Δικαστηρίου δεν την ανέκοψε. Η φιλοευρωπαϊκή απόφανση του ολλανδικού εκλογικού σώματος, επίσης τη 12η Σεπτεμβρίου, την τόνωσε. Βέβαια, η αναγκαία επίτευξη ομοφωνίας (από τις 27 χώρες) είναι δύσκολη, ενώ η τόλμη των πολιτικών ηγετών της Ευρώπης μένει να αποδειχθεί. Ωστόσο η μπάλα για μια νέα Ευρώπη κυλάει πια σχεδόν ασταμάτητη.
Ο Κώστας Μποτόπουλος είναι συνταγματολόγος, πρόεδρος της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς
www.botopoulos.gr