Στην ιστορία της τέχνης μαθαίνουμε τη σημασία της προοπτικής. Αρχίζει να χρησιμοποιείται την εποχή που ονομάζουμε Αναγέννηση, εποχή πραγματικής επανάστασης στη σκέψη και στις πάσης φύσεως απεικονίσεις που πυροδοτούν νέα σκέψη, που επινοεί νέες απεικονίσεις, κ.ο.κ. Με την προοπτική οι σκηνές που φαίνονταν επίπεδες, μοιάζουν πια εκ των υστέρων ναΐφ, σαν παιδικά σχέδια. Οι καλλιτέχνες έμαθαν να φτιάχνουν κάναβο, να δίνουν βάθος στην εικόνα. Χωρίς να ξεφύγουν από το επίπεδο, του έδωσαν νέα διάσταση. Αν ξαναφτιάξεις εικόνες χωρίς προοπτική, θα είσαι πια συνειδητά ναΐφ. Μπορεί να ζωγραφίζεις πανέμορφα, αλλά θα είσαι στο περιθώριο.
Μιλάμε για τη βία σα να μην έχουμε ανακαλύψει ακόμα την κάναβο και την προοπτική που βάζει τα πράγματα σε σωστές διαστάσεις. Μα η Γαλλική Επανάσταση έστηνε αγχόνες! Μα η Ρώσικη είχε αίμα, η Ελληνική επίσης, όλες τέλος πάντων οι επαναστάσεις ήταν κόκκινες. Το λένε κι οι ποιητές.
Με την ποίηση πώς να τα βάλεις; Οι μεταφορές γίνονται κυριολεξίες αν κάποιος θέλεις να τις προφέρει έτσι, ενώ στην πραγματικότητα κυριολεκτώντας τις ξανακάνει μεταφορές. Η λογική πάντως θα έλεγε ότι η Γαλλική Επανάσταση δεν επινόησε τις αγχόνες. Ξεκίνησε σε μια εποχή που υπήρχαν αγχόνες, οι εκτελέσεις ήταν δημόσιες και αποτελούσαν μέρος των προσφερομένων θεαμάτων, επειδή οι νόμοι και οι πολίτες, και η εξουσία, και η κοινωνία, όλοι τέλος πάντων πίστευαν ότι ήταν θέαμα εποικοδομητικό, παραδειγματικό και ψυχωφελές. Η θανατική ποινή αποφασιζόταν για ψύλλου πήδημα και εκτελούνταν χωρίς αναβολές. Η περίοδος της τρομοκρατίας στη Γαλλική Επανάσταση μπορεί να συνετέλεσε μακροπρόθεσμα στην κατάργηση της ποινής αυτής, αφού οι άνθρωποι ξεπέρασαν τα όρια της αντοχής τους να βλέπουν κεφάλια να κόβονται μέχρι να στομώνει η γκιλοτίνα.
Η Ελληνική Επανάσταση, και η Ρώσικη παρομοίως. Εγιναν σε εποχές βίαιες, το αίμα έρεε άφθονο παντού. Εξάλλου, η Ευρώπη υπήρξε βίαιη μέχρι κι όταν μεγάλωνε η γενιά των δικών μου γονιών. Η μητέρα μου, 86 χρόνων σήμερα, στην εφηβεία της είχε δει στρατιώτες να ακρωτηριάζονται στο νοσοκομείο, είχε δει κρεμασμένους στην πλατεία του Αγρινίου όπου ζούσε, κι είχε ακούσει πυροβολισμούς εκτελέσεων στη διάρκεια της Κατοχής. Ούτε εφτά δεκαετίες δεν έχει η Ευρώπη που αποφάσισε να ζήσει χωρίς πόλεμο και σχεδόν το κατάφερε, σχεδόν. Ακόμα λιγότερος καιρός έχει περάσει αφότου καταργήθηκε σιγά σιγά, σε μια-μια χώρα, η θανατική ποινή. Φιλοσοφικά η προσπάθεια για την επιβολή αυτών των ιδεών είχε αρχίσει πριν αιώνες, αλλά το να γίνουν πράξη πήρε επίσης αιώνες.
Ωστόσο οι θιασώτες της βίας θέλουν να αγνοούν αυτή την εξαιρετικά αργή και εύθραυστη, πιθανότατα, εξέλιξη. Σαν να ζωγραφίζουν χωρίς προοπτική, μιλάνε για τη γαλλική επανάσταση λες κι έγινε στον αέρα, εκτός τόπου και κυρίως εκτός χρόνου, σαν στάμπα με τον Τσε που αιωρείται από μπλουζάκι σε μπλουζάκι και ξεσηκώνει κορίτσια κι αγόρια.
Ο οποίος Τσε, παρεμπιπτόντως, πίστευε επίσης στη βία και την εφάρμοζε, αλλά είπαμε, ήταν εξίσου αρχαίος με τον Ροβεσπιέρο, κι η πουδραρισμένη περούκα θα του πήγαινε εξίσου με το ελεύθερο μαλλί.
Το ποτάμι όμως δεν γυρίζει πίσω, κι ο καθένας τους είναι μαρμαρωμένος στον καιρό του. Ενώ το σήμερα κυματίζει κι αναζητά τις δικές του λέξεις και τους δικούς του τρόπους.