Είναι αλήθεια ότι σε τέτοιου είδους εκθέσεις δεν περιμένεις να δεις πλήρεις και αναλυτικές αναφορές για κάθε ένα από τους τομείς δημόσιας πολιτικής στους οποίους αναφέρονται. Το αυτό ισχύει και για το τμήμα της έκθεσης που αναφέρεται στη δημόσια διοίκηση της χώρας μας. Δεν περιμένεις να δεις λεπτομερείς αναφορές για όλες τις πτυχές που άπτονται του θέματος. Περιμένεις όμως να δεις τον πυρήνα του προβλήματος, περιμένεις η ανάλυση να συμπυκνώνει τα βασικά, τα θεμελιώδη και να προτείνει ρηξικέλευθες προτάσεις ικανές να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα. Παραδόξως δεν φαίνεται να ισχύει κάτι τέτοιο, η έκθεση κινείται στις παρυφές του προβλήματος. Δεν αποδίδεται η δέουσα σημασία στην πιο κομβική αλλαγή που έχει ανάγκη η χώρα. 

Επιμέρους διαπιστώσεις επιμέρους προτάσεις

Οι διαπιστώσεις για τα προβλήματα της διοίκησης που αναφέρονται είναι σωστές, είναι γνωστές, και έχουν χιλιοειπωθεί. Είναι γνωστό ότι η διοίκηση της χώρας μας υστερεί σε πάρα πολλούς τομείς έναντι άλλων χωρών, όπως είναι γνωστό επίσης ότι υστερεί δραματικά σε όλες τις διεθνείς κατατάξεις σε θέματα όπως είναι, η ψηφιοποίηση, η ποιότητα και η διαχείριση του ανθρώπινου δυναμικού, η ικανότητα διαμόρφωσης δημόσιων πολιτικών, η καλή νομοθέτηση κ.ο.κ. Ουδείς θα διαφωνήσει ότι απαιτούνται γενναίες βελτιώσεις.

Με δεδομένο ότι τα αναφερόμενα προβλήματα της διοίκησης είναι πολλά και δομικού χαρακτήρα θα περίμενε κανείς να δει αντίστοιχης εμβέλειας προτάσεις για την αντιμετώπισή τους. Παραδόξως όμως οι προτάσεις περιορίζονται σε μικροδιαχειριστικού χαρακτήρα βελτιώσεις.

Οι προτεινόμενες λύσεις περιορίζονται κατά μείζονα λόγο στο θέμα της αξιολόγησης (η έκθεση θεωρεί ότι εκεί βρίσκεται η βασική πηγή των πολλών προβλημάτων της διοίκησης) αλλά ακόμη και αυτές βρίσκονται σε πλήρη αναντιστοιχία με το πρόβλημα όπως παρουσιάζεται στις σελίδες του κειμένου. Οι διαπιστώσεις που αναφέρονται αν και πολύ περιορισμένες,  είναι ορθές. Όντως τα συστήματα αξιολόγησης αλλάζουν συχνά αλλά εν τέλει ο στόχος τους είναι ??να ευνοούνται κάθε φορά υποψήφιοι που ανήκουν σε διαφορετικά πολιτικά ακροατήρια??, όντως δίνεται ??υπερβολικό βάρος σε τυπικά προσόντα που είναι εύκολα μετρήσιμα ακόμα και αν δεν είναι τα πλέον σημαντικά??, όντως ??οι ανώτατες θέσεις στην ελληνική δημόσια διοίκηση είναι αδύναμες θεσμικά??. Ωστόσο οι προτάσεις αντιμετώπισης βρίσκονται σε πλήρη αναντιστοιχία με το πρόβλημα όπως παρουσιάζεται και περιορίζονται στην επιμήκυνση της θητείας στις ανώτατες θέσεις (πενταετία αντί τριετίας που είναι σήμερα) και στην πριμοδότηση της κινητικότητας. 

Έχω την αίσθηση ότι η έκθεση περνά δίπλα από το πρόβλημα.  

Το πρόβλημα είναι συστημικό

Το πρόβλημα δεν είναι, η αξιολόγηση, η ποιότητα του ανθρώπινου δυναμικού, η κακή νομοθέτηση κ.ο.κ. Το πρόβλημα είναι όλα αυτά μαζί. Το πρόβλημα είναι να κατανοήσουμε ότι χρειάζεται μια συστηματική, συνεχής και σε βάθος χρόνου προσπάθεια για να αντιμετωπίσεις όλο αυτό το τεράστιο πρόβλημα, δεν υπάρχουν εύκολες, μοναδικές και αμέσου αποδόσεως λύσεις. Να κατανοήσουμε ότι όλα τα συστήματα του κράτους δυσλειτουργούν σε όλο το εύρος τους, ότι το πρόβλημα είναι αδύνατο να αντιμετωπιστεί με επιμέρους παρεμβάσεις όπως φαίνεται να πιστεύει η έκθεση. Επιπλέον δεν είναι μόνο τα προβλήματα που αναφέρει η έκθεση είναι και η τρελή κινητικότητα των υπαλλήλων, η έλλειψη βάσεων δεδομένων, η ανυπαρξία ενός ποιοτικού συστήματος προσλήψεων, η μη προώθηση των ικανών, η εμμονή των κομμάτων να τοποθετούν άσχετους ανθρώπους σε άκρως κρίσιμα και τεχνοκρατικά πόστα και μια σειρά άλλων πραγμάτων. Το πρόβλημα είναι όλα αυτά μαζί. Όλα αυτά μαζί έχουν δημιουργήσει αυτό το χάος. Όλα αυτά μαζί κρατούν τη διοίκηση καθηλωμένη στο χθες.

Είναι όμως και βαθιά πολιτικό

Πάνω όμως στο πρόβλημα της ανεπάρκειας της  διοίκησης έρχεται και επικάθεται ένα επόμενο πρόβλημα ακόμη μεγαλύτερο και κατά την γνώμη μου όχι απλά δυσεπίλυτο, μάλλον χωρίς λύση,  αυτό της σχέσης που διατηρεί το πολιτικό πεδίο με το κράτος. 

Στη δημόσια διοίκηση της χώρας λειτουργούν δύο παράλληλες δομές, αυτή των υπουργικών γραφείων και αυτή της ίδιας της διοίκησης. Οι πολιτικές σχεδιάζονται κατά κύριο λόγο στο επίπεδο των πολιτικών γραφείων των Υπουργείων, ενώ ο ρόλος της διοίκησης είναι κυρίως διαδικαστικός. Κάθε φορά που έχουμε αλλαγή κόμματος στην εξουσία το κοντέρ επανέρχεται στο μηδέν. Με  την αποχώρηση των προηγούμενων αποχωρούν μαζί τους η συνέχεια των πραγμάτων, ο όποιος σχεδιασμός, η υλοποίηση,  η ευθύνη των εμπλεκομένων και πάει λέγοντας. Και πάλι από την αρχή. Θα είχε ενδιαφέρον να δούμε εδώ αυτό που λέγεται συχνά και ορθά ότι ένα ολοκληρωμένο σχέδιο μεταρρυθμίσεων  πρέπει να είναι εθνικής ιδιοκτησίας, πρέπει να είναι κτήμα μας. Εάν δεν είναι κτήμα της ίδιας της διοίκησης η οποία θα έπρεπε να το σχεδιάσει και να το εφαρμόσει και του πολιτικού πεδίου που θα το αποφασίσει, τότε μάλλον δεν κατανοούμε για τι ακριβώς μιλάμε.

Η αντιστροφή της τάξης των πραγμάτων

Το πρόβλημα που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε αναφορικά με την ριζική μεταρρύθμιση της διοίκησης δεν είναι απλά όπως φαίνεται να πιστεύει η έκθεση τα επιμέρους προβλήματα της, αλλά αυτό που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε η αντιστροφή της τάξης των πραγμάτων.

Αντί οι μεταρρυθμίσεις να ξεκινούν από την ίδια την διοίκηση μέσα από ένα καλά μελετημένο σχεδιασμό και μακροχρόνια προσπάθεια  (εννοείται μετά από έγκριση της πολιτικής ηγεσίας) ως απάντηση στην συνεχή ανάγκη προσαρμογής στα νέα δεδομένα, ξεκινούν ως ad hoc παρεμβάσεις του πολιτικού πεδίου μέσα σε ένα τοπίο μόνιμης διοικητικής ανεπάρκειας και ρευστότητας. 

Αυτό είναι και το κυρίαρχο πρόβλημα, το οποίο δεν βλέπει καν η έκθεση και το οποίο όσο αρνούμεθα να το αντιμετωπίσουμε ως χώρα, τόσο θα συνεχίζουμε να διερωτόμαστε γιατί αποτυγχάνουν οι μεταρρυθμίσεις και γιατί η χώρα παρά τα βήματα προόδου δεν κατορθώνει να αλλάξει τα ποιοτικά της χαρακτηριστικά.

Ποια μπορεί να είναι η λύση;

Τόσο η Ε. Επιτροπή, όσο και ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) τόνισαν πολλές φορές την τελευταία δεκαετία, μέσα στην δίνη της πολύμορφης κρίσης, την σημασία της δημόσιας διοίκησης για την μεταρρύθμιση της χώρας. Υπογράμμισαν κατ? επανάληψη ότι χωρίς μια αξιόπιστη δημόσια διοίκηση είναι αδύνατον να προχωρήσει η παραμικρή μεταρρύθμιση. Ότι η μεταρρύθμιση της χώρας πρέπει να ξεκινήσει πριν από όλα από την μεταρρύθμιση της διοίκησης. Φαντάζομαι ότι είναι ξεκάθαρο πλέον ότι για να προωθήσεις οποιαδήποτε μεταρρύθμιση σε οποιονδήποτε τομέα  δημόσιας πολιτικής πρέπει να διαθέτεις ένα κράτος ικανό να το κάνει.

Και για να αποκτήσει η χώρα ένα τέτοιο κράτος δύο είναι οι θεμελιώδεις προϋποθέσεις.

Η πρώτη αφορά την ουδετεροποίηση της κομματικής παρέμβασης πάνω στη διοίκηση. Εάν δεν διασφαλιστεί αυτό ως πρώτη ενέργεια μεταρρύθμισης της διοίκησης είναι αδύνατο να υλοποιηθούν τα επόμενα βήματα. Δεν είναι τυχαίο ότι στη σύνοδο κορυφής της Ε.Ε. για το ευρώ της 12ης Ιουλίου 2015 μεταξύ των προαπαιτούμενων που τέθηκαν για την χώρα μας προκειμένου να συναινέσουν οι εταίροι μας στο νέο μνημόνιο ήταν και η αποπολιτικοποίηση της διοίκησης.

Η δεύτερη αφορά την οικοδόμηση του εργαλείου που θα μεταρρυθμίσει την ίδια τη διοίκηση. Η μεταρρύθμιση της διοίκησης απαιτεί μια τιτάνια προσπάθεια σε βάθος χρόνου. Κατά συνέπεια χρειαζόμαστε ένα ανεξάρτητο εργαλείο, τονίζω το ανεξάρτητο, ικανό να σχεδιάζει, να παρακολουθεί και να αξιολογεί όλες τις σχετικές δράσεις που χρειάζονται να γίνουν (αυτό το ρόλο δεν μπορεί να τον παίξει το ΑΣΕΠ, ούτε αρκεί να αναλάβει αυτό την διαχείριση του ανθρώπινου δυναμικού όπως προτείνει η έκθεση). Μια ανεξάρτητη αρχή κατ?ουσίαν η οποία να διαθέτει πραγματικά, επαρκή αυτονομία δράσης, ισχυρή θεσμική κατοχύρωση, ισχυρές αρμοδιότητες (και κυρωτικές), υψηλής ποιότητας ανθρώπινο δυναμικό και επαρκείς πόρους.

Η υλοποίηση αυτών των δύο πραγμάτων θα είναι πιστεύω και η πραγματική ένδειξη, όχι μόνον ότι η χώρα αποφάσισε να κάνει επιτέλους πραγματικές μεταρρυθμίσεις, αλλά ότι αποφάσισε να αλλάξει σελίδα. Αυτό είναι το κυρίαρχο διακύβευμα το οποίο  παραδόξως παραβλέπει η έκθεση.