Πριν από λίγες ημέρες πραγματοποιήθηκε στην πόλη της Χειμάρρας εκδήλωση υπέρ της αποφυλάκισης του εκλεγμένου δημάρχου της πόλης, Φρέντι Μπελέρη. Στην εκδήλωση διαμαρτυρίας συμμετείχαν και οι νυν δήμαρχοι Αθηναίων και Θεσσαλονίκης, Κώστας Μπακογιάννης και Κωνσταντίνος Ζέρβας.[1]
Σε αυτό το πλαίσιο, δύναται να αναφέρουμε πως η «κουλτούρα διαμαρτυρίας»[2] για να παραπέμψουμε στην ανάλυση του Νeveu περί κοινωνικών κινημάτων, συμπεριλαμβάνει κάποια επιμέρους στοιχεία όπως είναι τα κάτωθι.
1) Η αναγραφή συνθημάτων ποδοσφαιρικού τύπου, δηλαδή η αναγραφή συνθημάτων σε πανό. Όπως και τα πανό που ήσαν ιδιαίτερα μικρού μεγέθους, έτσι και τα συνθήματα που αναγράφονταν ήσαν ‘πυκνά’ νοηματικά, αλλά την ίδια στιγμή, λιτά ωσάν ‘μπιλιετάκια: ‘Ελευθερία στον δήμαρχο Χειμάρρας Fredi Beleri.’
Η ιδιαιτερότητα του συγκεκριμένου συνθήματος έγκειται στο ό,τι όλοι οι συμμετέχοντες μπορούσαν να το φωνάξουν με χαρακτηριστική ευκολία (άλλωστε, ας μην ξεχνάμε πως οι περισσότερο εκ των συμμετεχόντων είναι δίγλωσσοι),[3] στο ό,τι μπορούν να το ενσωματώσουν στις αφηγήσεις του ‘εντός’ και επίσης, ‘εκτός’ της κινητοποίησης, στο ό,τι αποκτούν την δυνατότητα (οι ευκαιρίες που μπορεί να προκύψουν κατά την διάρκεια μίας εκδήλωσης διαμαρτυρίας δεν είναι και λίγες), να φωνάξουν μόνο ένα όνομα. Αυτό του Φρέντι Μπελέρη.
Το εντυπωσιακό εδώ έγκειται στο γεγονός πως το σύνθημα είναι δίγλωσσο (Αλβανικά και Ελληνικά), αντανακλώντας, με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, τόσο την σύγχρονη γλωσσική πραγματικότητα στην περιοχή της Βορείου Ηπείρου ή της Νότιας Αλβανίας,[4] όσο και την μείξη ή την αλληλεπίδραση διαφορετικών πολιτισμικών ‘προϊόντων.’
Και εάν ο πολιτισμός εκλαμβάνεται εδώ ως ‘προϊόν’, τότε οι κάτοικοι αυτής της περιοχής μπορεί να είναι οι ‘καταναλωτές’ του. 2) Η συγκέντρωση σε έναν συγκεκριμένο χώρο της πόλης, κατά βάση κεντρικό και η μαζικότητα της εκδήλωσης, στην οποία δεν συμμετείχαν «free-riders» δρώντες, για να δανεισθούμε την ορολογία του Olson. Και τι σημαίνει ο όρος ‘free-riders’, γραμμένος στα Αγγλικά και όχι στα Αλβανικά;
Σημαίνει «λαθρεπιβάτες»,[5] που «αφήνουν τους άλλους να αναλάβουν το κόστος και περιμένουν αυτοί να εισπράξουν το όφελος», κατά τον Παπανικολόπουλο.
Η πλειοψηφία των συμμετεχόντων δεν ήσαν «λαθρεπιβάτες», συμμετέχοντας συνειδητά στην εκδήλωση διαμαρτυρίας, με μόνο κίνητρο να φωνάξουν υπέρ του Μπελέρη, και όντας έτοιμοι να αναλάβουν και το κόστος. Και ποιο θα μπορούσε να είναι το κόστος; Σε ακραίες περιπτώσεις, η σύλληψη τους.
Σε λιγότερο ακραίες περιπτώσεις, η θέσπιση εμποδίων στην καθημερινή τους ζωή, αν και θα ήσαν εκ των προτέρων δύσκολο να συμβεί κάτι τέτοιο λόγω του ό,τι η Αλβανία είναι Δημοκρατία η οποία έχει ήδη ευθυγραμμισθεί με τις Δυτικές Δημοκρατικές αξίες και τους Δυτικούς θεσμούς και οργανισμούς (Ευρωπαϊκή Ένωση και ΝΑΤΟ).
3) Η πρόθυμη, από μέρους των συμμετεχόντων, οικειοποίηση του ονόματος του Μπελέρη, ο οποίος ανάγεται στο ύψος του συμβόλου που ‘όλοι θέλουν να πλησιάσουν’ αλλά λίγοι καταφέρνουν. Οικειοποίηση του ονόματος σημαίνει πως για τους συμμετέχοντες, και για τους Έλληνες συμμετέχοντες, ‘ό,τι και αν κάνει το Αλβανική κράτος δεν θα κατορθώσει να αλλάξει την γνώμη που αυτοί έχουν για τον ‘άρχοντα σε όλα’ του Μπελέρη.’ Η υπόθεση Μπελέρη επηρεάζει τις διμερείς σχέσεις μεταξύ Ελλάδας και Αλβανίας, όχι όμως με τον τρόπο που κάποιοι εκτιμούν.
Ο εξευρωπαϊσμός της υπόθεσης (βέβαια, ακόμη δεν γνωρίζουμε τι πραγματικά συνέβη) είναι ορθή κίνηση, παρά το γεγονός πως είναι δύσκολο να επηρεάσει δραματικά την ενταξιακή πορεία της Αλβανίας. Αυτό καλό είναι να το γνωρίζει η πολιτική ηγεσία της χώρας. Σε μία τέτοιου τύπου διαδήλωση, δεν εξέλιπε η «αγωνιστική ενεργητικότητα»[6] (Gaxie), των ατόμων που έλαβαν μέρος, εκεί όπου αυτή είναι ότι ακριβώς αναμένουμε σε τέτοιες διαδηλώσεις που αφορούν πολιτικά πρόσωπα και ατομικά-πολιτικά δικαιώματα.
[1] Θα ήταν εσφαλμένο, θεωρητικά, να προσεγγίσουμε την συμμετοχή των δημάρχων της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης στην συγκεκριμένη συγκέντρωση υπέρ του Φρέντι Μπελέρη, με προεκλογικούς όρους. Και αυτό διότι, πρώτον, σε αυτή την συγκέντρωση διαμαρτυρίας δεν υπήρχε ακροατήριο σχετικό με τους προεκλογικούς σκοπούς της. Δηλαδή, δεν υπήρχαν Αθηναίοι και Θεσσαλονικείς που θα μπορούσαν να ψηφίσουν στις επικείμενες αυτοδιοικητικές εκλογές της 8ης Οκτωβρίου. Σε αυτούς θα μπορούσαν να απευθυνθούν προνομιακά σχεδόν, οι δύο δήμαρχοι. Δεύτερον, η συγκέντρωση διεξήχθη αποκλειστικά για τον Φρέντι Μπελέρη, με την παρουσία των δύο δημάρχων να καθίσταται περισσότερο συμβολική, αν και η αυτή (η παρουσία δηλαδή), συνέβαλλε στο να αποκτήσει δημοσιότητα που ίσως θα στερούνταν αν δεν συμμετείχαν σε αυτήν. Τρίτον (η τρίτη παράμετρος δεν αποκλίνει με στεγανά από την δεύτερη), ενδεχόμενη εκκίνηση της προεκλογικής τους εκστρατείας από την πόλη της Χειμάρρας στην Αλβανία, θα μπορούσε να ‘επικαλύψει’ και να ‘επισκιάσει’ τον αρχικό ή ορθότερα, τον μοναδικό στόχο των συμμετεχόντων που ήσαν να φωνάξουν και να διαμαρτυρηθούν υπέρ του Φρέντι Μπελέρη. Κάτι που γνώριζαν πολύ καλά και οι δύο δήμαρχοι.
[2] Βλέπε σχετικά, Neveu, E., ‘Κοινωνιολογία των Κοινωνικών Κινημάτων,’ Εκδόσεις Σαββάλας, Αθήνα, 2010.
[3] Βέβαια, χρήζει επισήμανσης το γεγονός πως οι συμμετέχοντες δεν μπορούν να φωνάξουν συντονισμένα το σύνθημα αυτό, επειδή ακριβώς δεν διαθέτει μουσικότητα και ομοιοκαταληξία. Άρα, ουσιαστικά, θα επισημάνουμε πως δεν μπορούν να το φωνάξουν όλοι μαζί, με διακύβευμα το να ‘γίνει πράξη’ το ‘ένα στόμα, μία φωνή, ένα σύνθημα.’ Όμως, σε αυτό ακριβώς το σημείο υπεισέρχεται η δημιουργικότητα των δρώντων ή αλλιώς, η εφευρετικότητα τους. Και τι σημαίνει κάτι τέτοιο; Σημαίνει πως ελλείψει της «συντονισμένης δράσης», σύμφωνα με την διατύπωση του Δημήτρη Παπανικολόπουλου και των Oliver & Myers, δόθηκε έμφαση αφενός στη συγκέντρωση σε σημεία από τα οποία το σύνθημα θα μπορούσε να ακουστεί όσο το δυνατόν καλύτερα (έχουμε κατά νου υπερυψωμένα σημεία), και, αφετέρου δε, στη χρήση μικροφωνικών εγκαταστάσεων. Σε αυτή την περίπτωση, ένας συμμετέχοντας παίρνει το μικρόφωνο και φωνάζει το σύνθημα, κάτι που καθιστά εν τοις πράγμασι περιττό το να μπουν οι υπόλοιποι συμμετέχοντες στη διαδικασία του να φωνάξουν το σύνθημα. Ξανά και ξανά. Η μικροφωνική, όπως και στις εν Ελλάδι απεργιακές κινητοποιήσεις, μεταβάλλει άρδην τα δεδομένα. Βλέπε σχετικά, Oliver, P., & Myers, D., ‘Networks, diffusion, and cycles of collective action,’ στο: Diani, M., & Mc Adam, D., ‘Social Movements and Networks: Relational Approaches to collective action,’ Oxford, Oxford University Press, 2003. Και, Παπανικολόπουλος, Δημήτρης., ‘Συλλογική δράση και δημοκρατία στην προδικτατορική Ελλάδα: ο κύκλος διαμαρτυρίας του ’60,’ Διδακτορική Διατριβή, Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών, 2013, Διαθέσιμη στο: Συλλογική δράση και δημοκρατία στην προδικτατορική Ελλάδα: ο κύκλος διαμαρτυρίας του ‘60 (didaktorika.gr) Ακόμη και αν είναι ανώνυμος, το άτομο που χρησιμοποιεί το μικρόφωνο για να φωνάξει συνθήματα, καθίσταται πρωταγωνιστής.
[4] Για την ακρίβεια, το όνομα του δημάρχου Χειμάρρας είναι γραμμένο στα Αλβανικά, με το υπόλοιπο μέρος στα Ελληνικά, σε μία σαφή υπόμνηση προς τους Έλληνες επισκέπτες και συμμετέχοντες στην εκδήλωση πως στην Χειμάρρα κατοικεί μία ελληνική μειονότητα που χρήζει σεβασμού. Γιατί όμως το όνομα του Μπελέρη που έχει ‘ηρωοποιηθεί’ και ‘εξιδανικευθεί’ από αρκετούς εκ των κατοίκων της περιοχής και όχι μόνο, πολύ πριν από την πραγματοποίηση αυτής της εκδήλωσης (με προδήλως προβληματικό τρόπο) είναι γραμμένο στα Αλβανικά; Πρώτα και κύρια, διότι μέσω αυτής της γλωσσικής επιλογής στέλνονται συγκεκριμένα μηνύματα προς την Αλβανική δικαστική και εκτελεστική εξουσία που δεν καταλαβαίνουν ελληνικά: ‘Απελευθερώστε τον Beleri.’ Μόνο έτσι θα μπορούσαν να καταλάβουν και να αντιληφθούν το ποιος ήσαν ο σκοπός πραγματοποίησης αυτής της εκδήλωσης. Δεύτερον, διότι το όνομα του ουσιαστικά είναι ‘εξ-αλβανισμένο,’ κάτι που σημαίνει πως θα ήταν εκ των προτέρων δύσκολο να γραφεί στα ελληνικά, εάν και θα μπορούσε να συμβεί. Τρίτον, για να διαφανεί ευκρινώς πως είναι Αλβανοί πολίτες Ελληνικής καταγωγής. Και αυτό δεν πρόκειται να αλλάξει.
[5] Αναφέρεται στο: Παπανικολόπουλος, Δημήτρης., ‘Συλλογική δράση και δημοκρατία στην προδικτατορική Ελλάδα: ο κύκλος διαμαρτυρίας του ’60…ό.π. Είναι εσφαλμένες οι απόψεις εκείνες που με αφορμή την σύλληψη και την προφυλάκιση Μπελέρη, αντιμετωπίζουν το Αλβανικό κράτος ως οιονεί ‘αυταρχικό.’ Το γεγονός αυτό δεν αναιρεί την μεγάλη πρόοδο που έχει συντελεσθεί από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 και έπειτα, ως προς την εγκαθίδρυση δημοκρατικών θεσμών και την παγίωση τους. Η κριτική μας στην σύλληψη και στην προφυλάκιση του (έλλειψη αποδεικτικών στοιχείων, παραβίαση του τεκμηρίου αθωότητας) διέπεται από βαθιά φιλελεύθερη οπτική, αποκλίνοντας πλήρως και δραστικά από εθνικο-πατριωτικές ‘κραυγές.’
[6] Αναφέρεται στο: Παπανικολόπουλος, Δημήτρης., ‘Συλλογική δράση και δημοκρατία στην προδικτατορική Ελλάδα: ο κύκλος διαμαρτυρίας του ’60…ό.π. Η φωνή Μπελέρη ακούστηκε, όχι στην διαδήλωση, αλλά σε συνέντευξη.