Γύρω μας πολλαπλασιάζονται διαρκώς ψευδείς ειδήσεις, κατασκευασμένες θεωρίες, ατομικές και συλλογικές ψευδαισθήσεις εθνικιστικού και θρησκευτικού τύπου περί ανωτερότητας, υπεροχής του Εγώ και του Εμείς από το Άλλο, ατομικό και συλλογικό με βάση την υστερική ξενοφοβία. Η επιστήμη δεν είναι ακόμα προσιτή σε τέτοιες νοοτροπίες, αρχαϊκές, προνεωτερικές, αυταρχικές, βίαιες, αποκλειστικές, αποκρουστικές, απάνθρωπες, φιλοπόλεμες.

Η απάντηση σε ένα άτομο που απορρίπτει την επιστήμη και βασίζει τις πεποιθήσεις του σε παραπλανητικές διαισθήσεις, παραπληροφόρηση και γνωστικές προκαταλήψεις είναι μια σύνθετη πρόκληση, αλλά όχι αδύνατη. Είναι σημαντικό να προσεγγίσουμε την κατάσταση με ενσυναίσθηση, υπομονή και μια υγιή μεθοδολογική βάση. Ακολουθούν ορισμένες προσεγγίσεις, συμβουλές ενός Κοινωνιολόγου - Κοινωνιοθεραπευτή, που μπορεί να σας είναι χρήσιμες:

1. Κατανόηση των ριζών - πηγών της σκέψης

Πρώτα απ' όλα, είναι ζωτικής σημασίας να κατανοήσουμε από πού προέρχονται οι πεποιθήσεις του ατόμου. Συχνά, όσοι απορρίπτουν την επιστήμη ή εμμένουν σε θεωρίες συνωμοσίας (όπως η θεωρία της επίπεδης Γης, ή της συνωμοσιολογίας, ή της εθνικής και θρησκευτικής ανωτερότητας) το κάνουν επειδή:

α) Αισθάνονται αποκλεισμένοι από το σύστημα ή την επιστημονική κοινότητα.

β) Είχαν αρνητικές, περιθωριακές εμπειρίες με πρόσωπα εξουσίας ή θεσμούς.

γ) Ζουν σε ένα κοινωνικό πλαίσιο γενικής άγνοιες και απλοϊκότητας που ενισχύει αυτές τις πεποιθήσεις.

δ) Αναζητούν την αίσθηση του ανήκειν ή της ταυτότητας σε ομάδες ομοϊδεατών, για μια ενίσχυση της ενστικτώδους συνοχής κοπαδιού.

Τι να κάνετε: Δείξτε ενσυναίσθηση και προσπαθήστε να κατανοήσετε την άποψή του χωρίς να κρίνετε. Κάντε ανοιχτές ερωτήσεις όπως «Πώς καταλήξατε σε αυτό το συμπέρασμα;» ή «Ποιες εμπειρίες σας οδήγησαν να σκεφτείτε αυτό;». Αν επιμένουν στην ανωτερότητα της φυλής τους, του έθνους τους, του πολιτισμού τους, της θρησκείας τους, ρωτήστε τους, πού αιτιολογούν ως οι οιπόλοιποι λαοί υστερούν; Με ποια πραγματικά στοιχεία; Αυτό βοηθά στη δημιουργία ενός εποικοδομητικού διαλόγου. Αν υπάρξουν λογικές απαντήσεις... διότι συνήθως επικαλούνται λογικές πλάνες ή αντεπίθεση σε άλλα θέματα, ποιο "βατά" στη νοοτροπία τους.

2. Χρησιμοποιήστε τη σωκρατική μέθοδο

Η σωκρατική μέθοδος συνίσταται στην υποβολή ερωτήσεων που καθοδηγούν το άτομο να προβληματιστεί σχετικά με τις πεποιθήσεις του και να εντοπίσει πιθανές αντιφάσεις. Στόχος δεν είναι να αντικρούσουμε άμεσα τις ιδέες του, αλλά να τον βοηθήσουμε να σκεφτεί κριτικά.

Παραδείγματα ερωτήσεων:

«Πώς ξέρετε ότι αυτή η πληροφορία είναι αξιόπιστη;»

«Ποια στοιχεία θα σας έκαναν να αλλάξετε γνώμη;»

«Πώς εξηγείτε το γεγονός ότι οι περισσότεροι επιστήμονες σκέφτονται διαφορετικά;»

Αυτή η προσέγγιση αποφεύγει να θέσει το άτομο σε θέση άμυνας και το ενθαρρύνει να σκεφτεί μόνο του. Δεν είναι εύκολο να ξεριζωθεί η αυτοπεποίθηση της ατομικής διαίσθησης στο Αληθινό βίωμα, αλλά κουβέντα να γίνεται, νευρώνες να προσπαθούν να συνδέονται...

3. Εξηγώντας τις γνωστικές προκαταλήψεις

Πολλοί άνθρωποι αγνοούν τις γνωστικές προκαταλήψεις που επηρεάζουν τη σκέψη τους. Η εξήγηση εννοιών όπως το φαινόμενο Dunning-Kruger, η προκατάληψη επιβεβαίωσης και η αγκύλωση στις διαισθητικές Αλήθειες τους, μπορεί να τους βοηθήσει να αναγνωρίσουν τους μηχανισμούς που τους οδηγούν να πιστεύουν ψευδείς πληροφορίες.

Πώς να το κάνετε:

Χρησιμοποιήστε απλά, συγκεκριμένα παραδείγματα για να επεξηγήσετε την προκατάληψη. Για παράδειγμα, για τη μεροληψία επιβεβαίωσης: «Αν πιστεύετε ότι ο ουρανός είναι πράσινος, θα έχετε την τάση να παρατηρείτε μόνο τα πράσινα πράγματα στον ουρανό και να αγνοείτε όλα τα υπόλοιπα».

«Αν πιστεύετε ότι οι Έλληνες είναι ο ανώτερος λαός - πολιτισμός του κόσμου, θε έχετε την τάση να παρατηρείτε μόνο τα ελληνικά πράγματα στον κόσμο και να αγνοείτε όλα τα υπόλοιπα.»

«Αν πιστεύετε ότι οι χριστιανοί - ορθόδοξοι είναι η ανώτερη θρησκεία του κόσμου, θε έχετε την τάση να παρατηρείτε μόνο τα ελληνορθόδοξα πράγματα στον κόσμο και να αγνοείτε όλα τα υπόλοιπα.»

Αποφύγετε τον κατηγορηματικό ή συγκαταβατικό τόνο. Εξηγήστε ότι όλοι υποκείμεθα σε προκαταλήψεις, αλλά ότι μπορούμε να μάθουμε να τις αναγνωρίζουμε. Χρειάζεται λίγη καλή θέληση για περίσκεψη, απαγκίστρωση από τις αγκυλώσεις, τα στερεότυπα, τις διαισθητικές "βιωματικές γνώσεις".

4. Παρέχετε σαφή και προσβάσιμα αποδεικτικά στοιχεία

Όποτε είναι δυνατόν, παρουσιάστε τα επιστημονικά στοιχεία με απλό και κατανοητό τρόπο. Χρησιμοποιήστε αξιόπιστες πηγές και προσπαθήστε να κάνετε τις πληροφορίες προσιτές, αποφεύγοντας την υπερβολικά τεχνική γλώσσα. Σημασία έχει η τριβή με τη θεματολογία με ενδιαφέρον, σε μορφή διαλόγου, ώστε να ακολουθεί την επιχειρηματολογία, να μαθαίνει να χρησιμοποιεί στοιχεία λογικών αποδείξεων και όχι δογματική πίστη.

Παραδείγματα:

Για το σχήμα της επίπεδη Γης: δείξτε δορυφορικές φωτογραφίες ή βίντεο με αστροναύτες στο διάστημα.

Για την επιστήμη γενικά: χρησιμοποιήστε πρακτικά παραδείγματα, όπως ο τρόπος λειτουργίας των εμβολίων ή η τεχνολογία GPS, που αποδεικνύουν την αξιοπιστία της επιστημονικής μεθόδου.

Για τα εμβόλια, για τις συνωμοσιολογίες, για τις ιδεολογικές, εθνικιστικές, θρησκοληπτικές εξάρσεις ξενοφοβίας και αγελοποίησης στο κοπάδι, συγκρίνουμε δεδομένα από άλλες ομάδες που βιώνουν καλύτερες συνθήκες ζωής, με περισσότερη αυτογνωσία, ασφάλεια, συνοχή, πρόοδο και σαφώς λιγότερη αμορφωσιά και δεισιδαιμονία.

5. Αποφύγετε την άμεση αντιπαράθεση

Η άμεση επίθεση στις πεποιθήσεις ενός ατόμου συχνά το οδηγεί να γίνει ακόμη πιο άκαμπτο στις θέσεις του. Αντί να πείτε «Κάνεις λάθος», προσπαθήστε να πείτε «Καταλαβαίνω γιατί σκέφτεστε με αυτόν τον τρόπο, αλλά θα μπορούσαμε να εξετάσουμε και αυτή την άποψη;».

Στρατηγικές:

Βρείτε κοινά σημεία στα οποία συμφωνείτε (π.χ. η επιθυμία για αλήθεια ή για προστασία της υγείας).

Χρησιμοποιήστε έναν τόνο σεβασμού και μη επικριτικό τόνο.

Επιμένετε να δίνετε στοιχεία προς ανάλυση καλλιεργώντας την εμπιστοσύνη και ποτέ χαρακτηρισμούς και καταδίκες επί προσωπικού.

6. Ενθαρρύνετε την κριτική σκέψη

Αντί να δίνετε άμεσα απαντήσεις, ενθαρρύνετε το άτομο να αναπτύξει τη δική του κριτική σκέψη. Μπορείτε να το κάνετε αυτό προτείνοντας εκπαιδευτικές πηγές, όπως βιβλία, ντοκιμαντέρ ή διαδικτυακά μαθήματα, που εξηγούν πώς λειτουργεί η επιστημονική μέθοδος.

Παραδείγματα πηγών:

Βιβλία όπως το βιβλίο του Καρλ Σάγκαν Ο κόσμος στοιχειωμένος από δαίμονες.

Βίντεο εκλαΐκευσης από κανάλια όπως το Veritasium, το Ugly Science ή το TED-Ed.

7. Αποδοχή των ορίων

Δεν είναι πάντα δυνατό να πείσετε κάποιον να αλλάξει γνώμη, ειδικά αν οι πεποιθήσεις του είναι βαθιά ριζωμένες, έχουν γίνει νευρώσεις. Σε αυτές τις περιπτώσεις, είναι σημαντικό να αποδεχτείτε ότι δεν μπορείτε να ελέγξετε τη σκέψη των άλλων, αφού επιλέγουν να κωφεύουν και να επικεντρωθείτε σε αυτό που μπορείτε να κάνετε: να παρέχετε σωστές πληροφορίες, να διατηρείτε έναν ανοιχτό διάλογο με σεβασμό και να δίνετε το παράδειγμα με τη συμπεριφορά σας.

Συμπέρασμα

Η αντιμετώπιση όσων απορρίπτουν την επιστήμη και βασίζουν τις πεποιθήσεις τους σε παραπλανητικές διαισθήσεις απαιτεί υπομονή, ενσυναίσθηση και καλή κατανόηση των ψυχολογικών και κοινωνικών μηχανισμών που καθοδηγούν την ανθρώπινη σκέψη. Ο στόχος δεν είναι να «κερδίσετε» το επιχείρημα, αλλά να βοηθήσετε το άτομο να αναπτύξει μια πιο κριτική και ορθολογική προσέγγιση των πληροφοριών. Ακόμη και αν δεν επιτυγχάνονται πάντα άμεσα αποτελέσματα, το να φυτέψουμε έναν σπόρο αμφιβολίας μπορεί να είναι το πρώτο βήμα προς την αλλαγή.

https://www.facebook.com/groups/socialnetiquette/posts/10159115212218234/

https://www.facebook.com/groups/socialnetiquette/posts/10157756731768234/

https://www.facebook.com/groups/socialnetiquette/posts/10161417166698234