Σε ένα εξαιρετικό βιβλίο με τίτλο «Πώς πεθαίνουν οι δημοκρατίες», που εκδόθηκε το 2018 και προκάλεσε ζωηρές συζητήσεις διεθνώς, οι Steven Levitsky και Daniel Ziblatt, πολιτικοί επιστήμονες και καθηγητές στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, περιγράφουν πως αργά, αλλά σταθερά οι δημοκρατίες,- η μεγαλύτερη κατάκτηση της ανθρωπότητας, «πεθαίνουν».
Όπως σημειώνουν, τα στρατιωτικά πραξικοπήματα και άλλες μορφές βίαιης κατάληψης της εξουσίας γίνονται όλο και πιο σπάνια. Οι δημοκρατίες εξακολουθούν ωστόσο να καταλύονται, να "πεθαίνουν", με άλλον όμως τρόπο. Μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου δεν είναι τόσο οι στρατιωτικοί που πρωταγωνιστούν στην κατάλυση της δημοκρατίας όσο οι ίδιοι οι εκλεγμένοι ηγέτες.
Στο τελευταίο βιβλίο της με τίτλο «Απολυταρχία Α.Ε» που εκδόθηκε πρόσφατα, η βραβευμένη με Πούλιτζερ δημοσιογράφος και ιστορικός Αν Απλμπάουμ εξετάζει το σκοτεινό υπόστρωμα, κυρίως οικονομικό, που συνδέει τις απολυταρχίες σε όλο τον κόσμο.
Ένα βιβλίο που επιχειρεί να ρίξει φως στους βαθύτατους δεσμούς μεταξύ των σύγχρονων απολυταρχιών, εξηγεί πώς οι απολυταρχικοί ηγέτες επιχείρησαν να επηρεάσουν την οικονομία και την πολιτική των δημοκρατιών, και παρουσιάζει τους δημοκρατικούς ακτιβιστές που προσπάθησαν και προσπαθούν να αντισταθούν, χωρίς ωστόσο, αποτ'ελεσμα. Σημειώνει, επίσης πως η διεθνής καταδίκη και οι οικονομικές κυρώσεις δεν μπορούν να πλήξουν τους απολυταρχικούς ηγέτες.
Όμως, το πρόβλημα φαίνεται πως είναι βαθύτερο. Οι απολυταρχικές ιδέες είναι εμφανές ότι διαβρώνουν και τις δυτικές δημοκρατίες, όπως εμφανές είναι το παράδειγμα Τραμπ στις ΗΠΑ, αλλά και στην Ευρώπη, όπως τη Γαλλία, Ιταλία, Αυστρία, Γερμανία και αλλού.
Τι συμβαίνει λοιπόν και αυτή η μεγάλη κατάκτηση της Δύσης, κλονίζεται συθέμελα και απειλείται με κατάρρευση;
Είναι γεγονός πως αν και η Δημοκρατία, θεωρείται το πιο δίκαιο και αντιπροσωπευτικό σύστημα διακυβέρνησης, δεν είναι απαλλαγμένη από αδυναμίες. Αυτές οι αδυναμίες σχετίζονται με τη φύση του συστήματος, τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων και την ανθρώπινη συμπεριφορά.
Παράδειγμα, η λήψη αποφάσεων στη δημοκρατία συχνά είναι χρονοβόρα λόγω της ανάγκης για διαβούλευση και συναίνεση και συχνά καθυστερεί την εφαρμογή των πολιτικών αποφάσεων. Συχνά οι εκλεγμένοι πολιτικοί λαμβάνουν αποφάσεις που βασίζονται σε βραχυπρόθεσμα οφέλη για να εξασφαλίσουν την επανεκλογή τους, αντί να προωθούν μακροπρόθεσμες λύσεις.
Άλλος ένας παράγοντας, ίσως ο πιο σημαντικός, είναι οι κοινωνικές ανισότητες. Σε ένα καπιταλιστικό σύστημα, ενώ η δημοκρατία έχει τη δυνατότητα όχι να εξαλείψει, αλλά τουλάχιστον να μειώσει τις ανισότητες μέσω συμμετοχικών διαδικασιών και πολιτικών που προάγουν την κοινωνική δικαιοσύνη, παρατηρείται ότι όχι μόνο επιβιώνουν οι ανισότητες αλλά συχνά επιδεινώνονται και επηρεάζουν τη λειτουργία και την ποιότητα της δημοκρατίας.
Οι οικονομικά ισχυρότερες ομάδες επηρεάζουν δυσανάλογα τη διαμόρφωση πολιτικών και η διαπλοκή τους με τα κέντρα λήψης αποφάσεων είναι συχνά προκλητικές.
Αντίθετα οι κοινωνικά και οικονομικά αδύναμες ομάδες τείνουν να συμμετέχουν λιγότερο στις πολιτικές διαδικασίες, καθώς αισθάνονται ότι οι φωνές τους δεν ακούγονται ή δεν έχουν πραγματική επιρροή. Ετσι οδηγούνται σε κοινωνική αποξένωση και αναζητούν άλλες διεξόδους, πέφτοντας συχνά θύματα δημαγωγών και διαφόρων παράλογων θεωριών.
Την ίδια ώρα, οι Steven Levitsky και Daniel Ziblatt, εντοπίζουν τα ανησυχητικά σημάδια της υπονόμευσης της φιλελεύθερης δημοκρατίας από εκλεγμένους ηγέτες στην προσπάθεια να καμφθούν οι αντιστάσεις των θεσμικών αναχωμάτων και αντίβαρων, όπως είναι η Δικαιοσύνη και οι ανεξάρτητες Αρχές, η προσπάθεια ελέγχου και εκφοβισμού των ΜΜΕ, η αντιμετώπιση των αντιπάλων ως εσωτερικών εχθρών, και η χρήση του κράτους για εξυπηρέτηση εκλογικών σκοπών. Όπως τονίζουν, ο νέος αυταρχισμός αποβλέπει ιδιαίτερα στην αποδυνάμωση κάθε αντίβαρου, καθώς αισθάνεται τα θεσμικά αντίβαρα ως ένα είδος ασφυκτικού κορσέ.
Σε μια τέτοια διαμορφωμένη κατάσταση, βρίσκουν ελεύθερο πεδίο οι κάθε λογής δημαγωγοί ποντάροντας στα συναισθήματα και τις προκαταλήψεις των πολιτών, χειραγωγώντας τη δημόσια γνώμη για προσωπικό ή πολιτικό όφελος.
Είναι πολιτικοί απατεώνες, και οι ποιο ύπουλοι εκφραστές της απολυταρχίας.
Η δημοκρατία απαιτεί από τους πολίτες να είναι ενημερωμένοι και να συμμετέχουν ενεργά στις πολιτικές διαδικασίες. Όταν οι πολίτες είναι ανεπαρκώς ενημερωμένοι ή αδιάφοροι, αυτό μπορεί να τους μετατρέψει σε εύκολα θύματα των πολιτικών απατεώνων.
Παρά τις αδυναμίες της, η δημοκρατία παραμένει το σύστημα που προσφέρει τη μεγαλύτερη συμμετοχή των πολιτών και τη δυνατότητα αλλαγής μέσω ειρηνικών διαδικασιών. Ωστόσο, απαιτεί συνεχή βελτίωση και επαγρύπνηση για να διατηρεί τη δικαιοσύνη και την ισορροπία της.
Οι Steven Levitsky και Daniel Ziblatt, τονίζουν πως οι δημοκρατικοί πολίτες μπορούν να αναστείλουν την ασθένεια του δημοκρατικού πολιτεύματος, επισημαίνοντας ότι οι δημοκρατίες θα επιβιώσουν μόνο αν αποφασίσουν να υπερασπιστούν τις αρχές και τα ιδεώδη τους.
Η Anne Applebaum καλεί τις δημοκρατίες να αναπροσανατολίσουν ριζικά τις πολιτικές τους για να καταπολεμήσουν αυτό το νέο είδος απειλής