Η μεγάλη συμμετοχή των πολιτών στις εκλογές του νέου κόμματος που ξεπέρασε ακόμη και το ταβάνι των διακοσίων χιλιάδων ψηφοφόρων το οποίο είχε βάλει ο επικεφαλής της Επιτροπής Δεοντολογίας κ. Ν. Αλιβιζάτος – στον πολιτικό αλλά και οργανωτικό ορθολογισμό του οποίου οφείλονται πολλά – αποτέλεσε μια ευχάριστη έκπληξη. Δεν αποτελεί όμως έκπληξη το ποσοστό που συγκέντρωσαν οι προερχόμενοι από το ΠΑΣΟΚ υποψήφιοι, κυρίως οι δύο πρώτοι. Μήπως έχουν δίκιο όσοι απαξιώνουν το αποτέλεσμα με το σύνθημα «το ΠΑΣΟΚ είναι εδώ»; Οσοι υποστηρίζουν κάτι τέτοιο, συγγνώμη, αλλά θα το γράψω, είναι «βαθιά νυχτωμένοι». Και δεν είναι η πρώτη τους φορά.
Πουθενά στην Ευρώπη δεν υπήρξε μια τόσο ραγδαία πτώση ποσοστών μαζικού κόμματος όπως συνέβη με το ΠΑΣΟΚ. Πουθενά όμως στην Ευρώπη δεν υπήρξε νέο κόμμα που κατόρθωσε σε διάστημα επτά ετών να ανέλθει στην εξουσία. Πώς έγινε αυτό; Μήπως επειδή ήταν ένα «λαϊκίστικο» μόρφωμα, όπως υποστηρίζει μια ρηχή ανάγνωση που ανάγει τον λαϊκισμό σε μοναδική συνισταμένη της ερμηνείας της ανόδου των κομμάτων;
Το ΠΑΣΟΚ εξέφρασε το 1981 τις μύχιες ελπίδες μιας κοινωνίας για ανοδική κοινωνική κινητικότητα, την οποία παρεμπόδιζε το πολιτικό σύστημα της χώρας έτσι όπως αυτό ήταν συγκροτημένο στη μετεμφυλιακή περίοδο. Το 1996 με τον Κώστα Σημίτη αφουγκράστηκε τους σφυγμούς μεγάλου κομματιού της κοινωνίας που ζητούσε φιλευρωπαϊκό εκσυγχρονισμό. Βεβαίως κανείς δεν πρέπει να ξεχνά τον κρατισμό και το σύστημα πελατειακών σχέσεων και τη διαφθορά του.
Από την άλλη, η Ανανεωτική Αριστερά, την οποία ο Νίκος Ανδρουλάκης στην προεκλογική κεντρική του ομιλία στην Αθήνα τίμησε για τις βαθιές φιλευρωπαϊκές της αρχές, δεν μπόρεσε να γίνει μαζικό κόμμα. Η πολύτιμη συνεισφορά της σε ιδέες και αξίες – κατ’ εμέ είναι η πρώτη πραγματικά κοινωνικά φιλελεύθερη παράταξη στη χώρα – δυστυχώς δεν κατόρθωσε ποτέ να αποκτήσει μαζικό χαρακτήρα με κοινωνικά ερείσματα.
Αυτά τα κοινωνικά ερείσματα του ΠΑΣΟΚ έχει ανάγκη το νέο κόμμα. Αυτά δεν έλαβαν υπόψη τους όσοι εξεπλάγησαν από το αποτέλεσμα. Ταυτοχρόνως όμως ο όποιος/α επικεφαλής χρειάζεται τον Γιώργο Καμίνη που με το έργο του στον Δήμο Αθηναίων θύμισε ότι η Σοσιαλδημοκρατία ξεπήδησε μέσα από τον κοινωνικό της ρόλο στους δήμους και τον Σταύρο Θεοδωράκη που υποστήριξε – σε ρήξη με παλιές αναφορές του – ότι αυτός ο προοδευτικός – δημοκρατικός χώρος αποτελεί ένα πολιτικό σχήμα στο οποίο συνυπάρχουν σοσιαλδημοκράτες, κεντρώοι μεταρρυθμιστές και ανανεωτικοί της Αριστεράς. Χρειάζεται ακόμη τεχνοπολιτικούς με την επάρκεια του Γιάννη Μανιάτη, μεταρρυθμιστές σαν τον Γιάννη Ραγκούση και επιστήμονες σαν τον Κωνσταντίνο Γάτσιο.
Τιμώ ειλικρινά την θαρραλέα στάση της Γεννηματά από το 2015 και ύστερα. Χωρίς αυτήν δεν θα φτάναμε εδώ. Θεωρώ όμως πως για να ανακάμψει η παράταξη έχει την ανάγκη ενός κύματος αλλαγής γενεών όπως το εμπεριέχει η περισσότερο πολιτική υποψηφιότητα του Νίκου Ανδρουλάκη.
Το αποτέλεσμα των εκλογών ήταν τελικά σοφό. Καμία «αποπασοκοποίηση» δεν μπορεί να γίνει ενάντια στο ΠΑΣΟΚ, χωρίς δηλαδή τις κοινωνικές αναφορές του. Ο αντιπασοκισμός δεν οδηγεί πουθενά.