Στην αρχή το φαινόμενο θεωρήθηκε παροδικό. Γρήγορα έγινε αντιληπτό ωστόσο ότι η εμφάνιση της Χρυσής Αυγής (ΧΑ) στην εκλογική αρένα εξέφραζε κάτι περισσότερο από μια διάθεση ακραίας πολιτικής διαμαρτυρίας και ένα είδος τιμωρητικής ψήφου εκλογέων που επέλεξαν να την ψηφίσουν στις διπλές εκλογές του 2012. Με την πάροδο του χρόνου και από εκλογική αναμέτρηση σε εκλογική αναμέτρηση η ΧΑ εδραίωνε και επέκτεινε τα εκλογικά κάστρα της δημιουργώντας -παρά τις όποιες γεωγραφικές διακυμάνσεις σημειώθηκαν στην αποτύπωση της δύναμής της- συνθήκες εκλογικής σταθεροποίησης όσον αφορά την επικρατειακή της διείσδυση. Οι δικοί της εκλογείς διαθέτουν πλέον ένα πιο καθαρό εθνικολαϊκιστικό προφίλ, αν κρίνουμε από τις δεξαμενές από όπου συνεχίζει να αντλεί ψηφοφόρους η ΧΑ (ήταν προπάντων η δεξαμενή των ΑΝΕΛ στις εκλογές του Ιανουαρίου 2015) και προς εκείνες που μετακινήθηκαν δικοί της εκλογείς που ψήφισαν κάποιο άλλο κόμμα (κυρίως τον ΣΥΡΙΖΑ, τη ΝΔ και τους ΑΝΕΛ) στην προηγούμενη αναμέτρηση.
Πώς εξηγείται η σταθεροποίηση της εκλογικής δύναμης της ΧΑ, η οποία μάλιστα στην παρούσα προεκλογική περίοδο, 10 μέρες πριν τις εκλογές, εμφανίζεται να διαθέτει ποσοστά που κυμαίνονται από 5% έως σχεδόν 7% στην πρόθεση ψήφου; Παρακάτω θα επιχειρήσουμε να συνοψίσουμε τους κυριότερους λόγους που συνέβαλαν στη σταθεροποίηση της ΧΑ στην πολιτική σκηνή.
- Ιστορικοί-ιδεολογικοί λόγοι: δεν πρόκειται για ένα κόμμα-κομήτη.
Παρότι η εμφάνιση της ΧΑ στο πολιτικό προσκήνιο το 2010/2012 θεωρήθηκε ξαφνική και απρόσμενη, η ίδια όχι μόνο προϋπήρχε από πολλές δεκαετίες ως ένα περιθωριακό φιλοναζιστικό μόρφωμα, αλλά –το σημαντικότερο– ήδη διέθετε μια εδραιωμένη ιδεολογική σκευή με εκλεκτικές συγγένειες με το Μεταξικό καθεστώς, το δοσιλογισμό και τα τάγματα ασφαλείας, τον αυταρχικό συντηρητισμό της δεκαετίας του 1950 και το χουντικό καθεστώς των συνταγματαρχών. Με άλλα λόγια, η ΧΑ δεν υπήρξε ένα κόμμα-κομήτης που αναδείχθηκε εξ αιτίας της συγκυρίας, όπως π.χ. αυτό συνέβη με το ΛΑΟΣ και τους ΑΝΕΛ. Στην περίπτωσή της έχουμε να κάνουμε με ένα κόμμα-συνέχεια που ευθυγραμμίζεται με ένα προϋπάρχον αντικομμουνιστικό, αντιδημοκρατικό και αντικοινοβουλευτικό ρεύμα, το οποίο έχει βαθιές ρίζες στην πολιτική σκηνή. Η ΧΑ δεν επιλέχθηκε στα τυφλά από τους εκλογείς αλλά, τουλάχιστον για ένα κομμάτι τους, λόγοι ιδεολογικής συγγένειας και ιστορικής συνέχειας τους οδήγησαν στην εκλογική της επιλογή.
- Οργανωτικοί λόγοι: κόμμα του «Αρχηγού» και κάτι περισσότερο.
Το ότι η ΧΑ είναι ένα αυστηρά ιεραρχημένο κόμμα, αρχηγικό, κατά κυριολεξία στα πρότυπα εθνικοσοσιαλιστικών κομμάτων, είναι γνωστό. Ο επικεφαλής της ΧΑ έχει τον συνολικό έλεγχο της οργάνωσης· από τις λεπτομέρειες μέχρι τα μεγάλης σημασίας θέματα, είναι ο Αρχηγός που παίρνει τις αποφάσεις, γνωρίζει και αποφασίζει για τα πάντα μέσα στην οργάνωση. Όμως η ΧΑ δεν είναι μόνο αυτό· αποτελείται από ένα αρκετά ευρύ δίκτυο τοπικών οργανώσεων (έφθασαν περίπου τις 70 ως το καλοκαίρι του 2013), όπως και επαγγελματικών οργανώσεων (ιδιοκτητών ταξί Αττικής, δικηγόρων Θεσσαλονίκης, αυτοκινητιστών και εκπαιδευτικών), αλλά και οργανώσεων εξωτερικού. Εκτός από τις τοπικές και επαγγελματικές οργανώσεις της, η ΧΑ διέθετε (και πιθανότατα εξακολουθεί να διαθέτει) ομάδες κρούσης (τα γνωστά «τάγματα εφόδου»). Οι παραστρατιωτικά εκπαιδευμένες αυτές ομάδες αποτελούσαν την προμετωπίδα της προκειμένου και να κάνουν επίδειξη δύναμης σε κοινά (νέων, ανέργων, κ.λπ.) που στόχευε να προσεταιριστεί η ΧΑ, αλλά και να στραφούν εναντίον των δεδηλωμένων εχθρών της: των μεταναστών, των ξένων, των ιδεολογικών αντιπάλων. Ένας συνδυασμός τοπικών-επαγγελματικών οργανώσεων και ενός δικτύου παραστρατιωτικά οργανωμένων μελών μέσα σε μία εθνικοσοσιαλιστικού τύπου οργάνωση έδωσε υπόσταση και διάρκεια στη ΧΑ αρχικά μέσα στα κάστρα της (Αγ. Παντελεήμονας, Νίκαια) και στη συνεχεια σχεδόν σε ολόκληρη την επικράτεια.
- Συγκυριακοί λόγοι: δεν υπήρξε μόνο η κρίση ο καταλύτης.
Ο κατ’αποκλειστικότητα καταλογισμός της ανόδου της ΧΑ στην οικονομική κρίση δεν είναι ακριβής. Όταν τα πράγματα αλλάζουν, πολλώ μάλλον προς το χειρότερο, κόμματα διαμαρτυρίας και καταγγελίας βρίσκουν συνήθως ευήκοα ώτα στους εκλογείς. Η έξαρση του μεταναστευτικού ζητήματος κατ’αρχάς, η οικονομική κρίση εν συνεχεία και η πλήρης κατάρρευση της πολιτικής επιστοσύνης ως επιστέγασμα δημιουργούν μια ευνοϊκή συγκυρία και μια πολιτική ευκαιρία για την άνοδο της επί δεκαετίες πολιτικά και εκλογικά περιθωριακής ΧΑ. Ο χαλαρός τρόπος που η οργάνωση αντιμετωπίστηκε («καταναλώθηκε» είναι η σωστότερη λέξη) από τα ΜΜΕ αρχικώς διεύρυνε τις ευκαιρίες να φθάσει το μήνυμά της στο δυνητικό εκλογικό της κοινό. Τα ΜΜΕ μεγάλωσαν την ορατότητα της ΧΑ. Όταν αντιλήφθηκαν το αντιδημοκρατικό της υπόβαθρο και τον βίαιο ακτιβισμό της ήταν πλέον αργά για να φέρει αποτέλεσμα ένα οιονεί cordon sanitaire (μια πολιτική “καραντίνα”) που επιχείρησαν να της βάλουν, χωρίς να δημιουργηθούν υποψίες για δήθεν «άδικο στιγματισμό» της, αλλά και χωρίς η περιθωριοποίησή της στη δημοσιότητα να λειτουργήσει τελικώς υπέρ της αφήνοντας στη σκιά τις θέσεις της και αναπάντητους τους ισχυρισμούς των στελεχών της.
Δεν ήταν όμως μόνο τα λάθη και η αμηχανία των ΜΜΕ στο τρόπο κάλυψης και χειρισμού της ΧΑ που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο την ευνόησαν· ήταν και οι συνεχείς εκλογικές δοκιμασίες που έδωσαν την ευκαιρία σε ένα κόμμα το οποίο μέχρι και τις εκλογές του 2009 δοκίμαζε μόνο περιστασιακά την επαφή του με το εκλογικό σώμα να διεκδικήσει επανειλημμένα πλέον την ψήφο του έχοντας τη ευκαιρία να επιβεβαιώσει αρκετές φορές και σε σύντομο χρονικό διάστημα την προτίμηση των ψηφοφόρων του. Από τον Μάιο του 2012 μέχρι σήμερα διεξήχθησαν 4 εκλογές επικρατειακού τύπου (τρεις βουλευτικές εκλογές και ευρωεκλογές), ενώ σε λίγες μέρες θα διεξαχθεί και η 5η κατά σειρά τέτοιου τύπου αναμέτρηση. Οι μισοί και πλέον ψηφοφόροι της ΧΑ την έχουν ψηφίσει περισσότερο από μια φορά, στοιχείο που δημιουργεί προϋποθέσεις σταθεροποίησης μιας τέτοιας δικής τους επιλογής. Συνήθως τα κόμματα της άκρας δεξιάς έχουν ένα ασταθές και μεταβαλλόμενο εκλογικό σώμα. Η πλέον ανά εφτάμηνο εκλογική αναμέτρηση (Μάιος 2014 – Ιανουάριος 2015 – Σεπτέμβριος 2015) δεν αφήνει τα περιθώρια εκτόνωσης του συναισθηματικά φορτισμένου ψηφοφόρου και αποστασιοποίησής του απο μια προηγούμενη ακραία εκλογική του επιλογή.
- Επικαιρικοί λόγοι: κατάρρευση του αντιμνημονιακού μπλοκ και επαναδιεκδίκηση ψηφοφόρων
Η ΧΑ δεν υπήρξε εξ αρχής ένα καθαρά αντιμνημονιακό κόμμα, μετατράπηκε όμως στην πορεία σε ένα μόρφωμα που εξέφραζε ακραία αντιμνημονιακές θέσεις. Όπως μάλιστα διατυπώθηκε η αντιμνημονιακή αφήγηση των πραγμάτων στην πολιτική και κομματική σκηνή της Ελλάδας της κρίσης, η ΧΑ δεν είχε κανένα πρόβλημα να την ενσωματώσει στη δική της ιδεολογική οπτική που εξ αρχής στρεφόταν κατά της Ευρώπης, των τραπεζών, της παγκοσμιοποίησης, της Δύσης, κ.λπ. Σήμερα η ΧΑ αποτελεί το πιο παλιό αντιμνημονιακό κόμμα (το ΚΚΕ είχε έναν διαφορετικό και διακριτικό εναντιωματικό λόγο από την αρχή)· είναι επίσης το πιο παλιό «δραχμικό» κόμμα αλλά και το μόνο μεταξύ αυτών που δεν υπερασπίζεται την άμεση επιστροφή στο εθνικό νόμισμα. Οι δεξαμενές αυτή τη στιγμή από τις οποίες θα μπορούσε δυνητικά να διεκδικήσει ψηφοφόρους η ΧΑ είναι πολλές, στις οποίες συγκαταλέγεται και το περίπου 15%-20% των ψηφοφόρων της που στις εκλογές του Ιανουαρίου 2015 μετακινήθηκε προς τον ΣΥΡΙΖΑ και τους ΑΝΕΛ. Η ΧΑ διεκδικεί επίσης το μερίδιό της από το 61,3% του Όχι στο δημοψήφισμα της 5ης Ιουλίου: κάποιοι θέλουν να το ξεχνούν, όμως στο ποσοστό αυτό περιλαμβάνεται και ένα τμήμα εκλογέων της ΧΑ, επαναδιεκδικήσιμων από αυτήν προπάντων τώρα που το Όχι έμεινε (σχεδόν) κομματικά ορφανό.
Ο κομματικός κατακερματισμός, η ανάδειξη αντικομματικών και παραπολιτικών μορφωμάτων, εσωκομματικοί εμφύλιοι, όλα αυτά είναι σε εξέλιξη στην κομματική αρένα λίγο πριν τις νέες εκλογές. Το σκηνικό αυτό δεν είναι, ωστόσο, καθόλου αρνητικό για ένα κόμμα με ακραίο αλλά σταθερό ιδεολογικό φορτίο. Είναι πια αρκετοί οι δυσαρεστημένοι από τις μεταστροφές στις θέσεις των κομμάτων τους ψηφοφόροι, γεγονός που διευρύνει την εκλογική δεξαμενή για τη ΧΑ.
Και η δίκη, θα ρωτήσει κανείς, δεν παίζει κάποιο ρόλο το γεγονός ότι όλα τα μεγαλοστελέχη της ΧΑ κατηγορούνται για βαριά ποινικά αδικήματα, ενώ η δικαστική διαδικασία είναι σε εξέλιξη; Δεν επηρεάζει αρνητικά το εκλογικό σώμα δημιουργώντας αγεφύρωτη απόσταση από αυτό και τη ΧΑ; Η έναρξη της δικαστικής διερεύνησης και ό,τι επακολούθησε (αποκαλύψεις για τη δράση και τα ακραία ιδεολογικά πιστεύω της ΧΑ) ανέκοψαν την εκλογική δυναμική της ΧΑ. Η τελευταία, ακόμη και εν μεσω της παρούσης ρευστής συγκυρίας, δεν διεκδικεί το μερίδιο εκλογέων (διψήφιο σε ποσοστά) στο οποίο είχε φθάσει να προσβλέπει από τον Ιούνιο του 2012 έως το καλοκαίρι του 2013. Ωστόσο η διεξαγωγή της δίκης και ο τρόπος που έχουν αποφασίσει να την αντιμετωπίσουν οι κατηγορούμενοι (οι περισσότεροι από αυτούς δεν παρίστανται καν στο δικαστήριο), δεν δείχνουν να επηρεάζουν την υπάρχουσα εκλογική κινητοποίηση και δυναμική της ΧΑ. Αυτό όμως είναι ένα άλλο θέμα προς συζήτηση…