Ο Καθηγητής Κοινωνικής και Προληπτικής Ιατρικής Γιάννης Τούντας, μιλά στη «Μ» και τον Αντώνη Τριφύλλη για την περιπέτεια της πανδημίας του κορωνοϊού και εξηγεί τον τρόπο που επιστημονική κοινότητα αντιμετωπίζει τις πανδημίες. Τονίζει τη σημασία να τηρούμε με αυστηρότητα τα μέτρα προστασίας και προειδοποιεί πως ο κίνδυνος ενός δευτερου κύματος δεν έχει εξαληφθεί.
Σημειώνει, επίσης πως η διάσωση της οικονομίας και η προάσπιση της υγείας, δεν αποτελούν αντιτιθέμενους στόχους, καθώς, όπως αναφέρει μια χρεοκοπημένη οικονομία δεν μπορεί να συντηρεί ένα αποτελεσματικό σύστημα υγείας, ενώ η ανεργία, αποτελεί σημαντικό παράγοντα αυξημένης νοσηρότητας και θνησιμότητας.
Για τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας αναφέρει πως από πλευράς του υπήρξε μια καθυστέρηση στην κήρυξη της πανδημίας και μια ατολμία στα προτεινόμενα μέτρα. Η δε έλλειψη επαρκούς επιστημονικού προσωπικού τον οδήγησε ορισμένες φορές στη διατύπωση αβάσιμων ή αντιφατικών δηλώσεων.
Τέλος σημειώνει ότι ενώ γίνονται καθημερινά βήματα για πιό αποτελεσματικές θεραπείες, η παραγωγή εμβολίων αποτελεί ακόμα πιο δύσκολο εγχείρημα γιατί δεν ξέρουμε ακόμα αρκετά για τις μεταλλάξεις του κορωνιού και για το βαθμό ανοσίας που προκαλεί η μόλυνση.
Η συνέντευξη
Υπό την καθηγητική σας ιδιότητα παρακολουθείτε την εξέλιξη της πανδημίας στην χώρα μας. Για τους μη ειδικούς θα ήταν χρήσιμο να μας εξηγήσετε μερικές έννοιες. Ποιοί δείκτες είναι οι πιο σημαντικοί για την παρακολούθηση της εξέλιξης της διασποράς και για τον σχεδιασμό της πολιτικής από το Κράτος; Πόσο σημαντικός είναι ο Δείκτης R και τι σημαίνει; Ποιά θεωρείτε ότι είναι η εικόνα της χώρας μας και από πιο σημείο και μετά θα υποχρεωθούμε σε νέα μερική ή ολική απαγόρευση; Ποιά είναι η εικόνα της χώρας μας από άποψη αριθμού προληπτικών τεστ και ανίχνευσης αντισωμάτων;
1.1.Τις επιδημίες τις αξιολογούμε κυρίως με τρία κριτήρια : α) την έκταση β) τη δυναμική γ) τη σοβαρότητα της νόσησης. Την έκταση τη μετράμε με τον αριθμό των κρουσμάτων. Τη δυναμική της εξάπλωσης, δηλαδή τη μολυσματικότητα, με ορισμένους δείκτες, όπως ο αριθμός Rο που δηλώνει τον αριθμό των υγειών ατόμων που μολύνει ένα μολυσμένο άτομο. Θα πρέπει να διευκρινιστεί πως ο αριθμός αυτός δεν υποδηλώνει την έκταση της επιδημίας, όπως λαθεμένα αναφέρεται, αλλά τη μεταδοτικότητά της. Όταν το Rο είναι πάνω από 2-2,4 η επιδημία αναπτύσσεται εκθετικά. Πάνω από 1 έχουμε μη εκθετική αύξηση της επιδημίας και κάτω από 1, όπως συμβαίνει πλέον στη χώρα μας, τότε το επιδημικό κύμα σβήνει. Για τον υπολογισμό της δυναμικής της επιδημίας χρησιμοποιούνται και άλλοι δείκτες, όπως ο ρυθμός αύξησης των δεδομένων (κρούσματα, νοσηλευόμενοι, θάνατοι) και κυρίως ο χρόνος διπλασιασμού τους. Όσο αυξάνει ο χρόνος αυτός τόσο επιβραδύνεται η εξάπλωση της επιδημίας.
1.2 Στην Ελλάδα, χάρις στον άμεσο εντοπισμό των πρώτων κρουσμάτων και την αποτελεσματική ιχνηλάτηση-απομόνωση των επαφών τους και στη συνέχεια την έγκαιρη λήψη των αναγκαίων μέτρων, καταφέραμε να περιορίσουμε σημαντικά την εξάπλωση της επιδημίας. Το γεγονός, όμως, της ύπαρξης αγνώστου αριθμού ασυμπτωματικών ή ελαφρώς νοσούντων, δεν επιτρέπει τον αξιόπιστο υπολογισμό των συνολικών κρουσμάτων. Έμμεσες προσεγγίσεις με βάσει τα διαγνωσμένα κρούσματα, ή τους νοσηλευόμενους ή τους θανάτους δεν είναι ακριβείς. Τα διαγνωσμένα κρούσματα εξαρτώνται από τον αριθμό των εξετάσεων που διενεργούνται και από την αξιοπιστία των εξετάσεων αυτών. Οι δε νοσηλευόμενοι και οι θάνατοι εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από την επάρκεια και αποτελεσματικότητα της ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης. Επιπρόσθετα, οι νοσηλευόμενοι και οι θάνατοι μπορεί να μειώνονται χωρίς να μειώνεται η επιδημία γιατί σταδιακά περιορίζεται ο αριθμός των ευάλωτων ατόμων που κινδυνεύουν να νοσήσουν βαριά. Γι΄αυτό, εξάλλου, παρατηρούνται μεγάλες διαφορές στις σχετικές εκτιμήσεις από χώρα σε χώρα και από περιοχή σε περιοχή.
1.3. Η επιβολή αυστηρότερων μέτρων στο μέλλον θα εξαρτηθεί από την εξέλιξη της επιδημίας. Προς το παρόν δεν υπάρχει τέτοια ανάγκη γιατί το πρώτο επιδημικό κύμα έχει σβήσει από τα μέσα Μαϊου. Εκεί που υπάρχει ανάγκη είναι στο να εφαρμόζονται με ευλάβεια τα εκάστοτε μέτρα. Όμως, η εφαρμογή τους δεν αποτελεί ευθύνη μόνο των πολιτών, αλλά και της Πολιτείας, η οποία πρέπει να εντείνει τους ελέγχους και να επεμβαίνει άμεσα όπου χρειάζεται. Είναι και θέμα προτύπων. Τα δημόσια πρόσωπα πρέπει να λειτουργούν υποδειγματικά και όχι να προκαλούν εκδηλώσεις συνωστισμού ή να συμμετέχουν σε αυτές. Εάν δεν τηρηθούν τα μέτρα είναι πολύ πιθανόν να υπάρξουν τοπικές εστίες αναζωπύρωσης, γεγονός που θα απαιτήσει την επιβολή νέων περιοριστικών μέτρων.
Ποια είναι η γενική η εικόνα της Ε.Ε.; Πώς θα λειτουργήσουν τα πρωτόκολλα για το τουρισμό; Η Κορέα μάθαμε ότι επέβαλε και πάλι την απαγόρευση. Υπάρχει πιθανότητα κάποιες χώρες να αναγκαστούν να επαναφέρουν τον εγκλεισμό; Πολλοί φοβούνται ότι η χαλάρωση γίνεται για οικονομικούς λόγους. Μήπως η πολιτική της αγέλης καθορίζει τις πολιτικές μας; Ποια χώρα της Ένωσης έχει χειριστεί καλύτερα την αντιμετώπιση της ασθένειας;
2.1 Η εικόνα στην Ευρώπη είναι μικτή. Άλλες χώρες, όπως η χώρα μας αλλά και χώρες κυρίως της κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, κατάφεραν να περιορίσουν την εξάπλωση της επιδημίας και σε άλλες, όπως στην Ιταλία, Ισπανία, Γαλλία, Ηνωμένο Βασίλειο, η επιδημία πήρε μεγάλες διαστάσεις. ΟΙ χώρες της πρώτης κατηγορίας, που είχαν περιορισμένη και αργή ανάπτυξη της επιδημίας είχαν και γρήγορη αποκλιμάκωση της. Αντίθετα, οι χώρες της δεύτερης κατηγορίας έχουν πολύ πιο αργό σβήσιμο της επιδημίας, η οποία πιθανόν να ολοκληρωθεί περί τα τέλη Ιουλίου.
2.2 Η χαλάρωση των μέτρων και η σταδιακή επιστροφή στη «νέα κανονικότητα» ασφαλώς σχετίζεται με τις ανάγκες τις οικονομίας, αλλά και της εκπαίδευσης. Η διάσωση της οικονομίας και η προάσπιση της υγείας, όμως, δεν αποτελούν αντιτιθέμενους στόχους. Μια χρεοκοπημένη οικονομία δεν μπορεί να συντηρεί ένα αποτελεσματικό σύστημα υγείας. Η ανεργία, επίσης, αποτελεί σημαντικό παράγοντα αυξημένης νοσηρότητας και θνησιμότητας. Η διπλή αυτή στόχευση δεν σχετίζεται με την πολιτική της συλλογικής ανοσίας (αγέλης), η οποία δοκιμάστηκε, απέτυχε και εγκαταλείφθηκε ευτυχώς νωρίς, γιατί διαφορετικά θα θρηνούσαμε χιλιάδες επιπλέον θύματα.
Πιστεύετε ότι είμαστε κοντά στην φαρμακευτική αντιμετώπιση της κρίσης; Σε ότι αφορά το εμβόλιο τι υπάρχει διεθνής συνεργασία; Τι πιστεύετε σε σχέσεις με τις αιτιάσεις σε βάρος του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας;
3.1 Κάθε μέρα που περνάει είμαστε όλο και πιο κοντά σε πιο αποτελεσματικές θεραπείες. Για αυτό, εξάλλου, έχουμε όλο και λιγότερους διασωληνομένους ασθενείς και νεκρούς. Όμως, για τους ιούς δεν υπάρχουν πλήρως αποτελεσματικά φάρμακα όπως συμβαίνει με τα βακτήρια και τα αντιβιοτικά. Πολύ σημαντική εξέλιξη θα είναι η παροχή θεραπείας στα πρώιμα στάδια της νόσου ώστε να αποφεύγεται η επιδείνωσή της και η εισαγωγή στο νοσοκομείο. Η παραγωγή εμβολίων αποτελεί ακόμα πιο δύσκολο εγχείρημα γιατί δεν ξέρουμε ακόμα αρκετά για τις μεταλλάξεις του κορωνιού και για το βαθμό ανοσίας που προκαλεί η μόλυνση. Ελπίζουμε σε καλά νέα τους επόμενους μήνες για να μπορεί να προσφερθεί στις αρχές του 2021.
3.2 Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ), παρά την αναμφισβήτητη συνεισφορά του στην προάσπιση της παγκόσμιας υγείας, παραμένει ένας υποχρηματοδοτούμενος γραφειοκρατικός οργανισμός, άμεσα επηρεαζόμενος από τους εκάστοτε πολιτικούς συσχετισμούς του ΟΗΕ στον οποίο υπάγεται. Σε ότι αφορά την πανδημία υπήρξε από πλευράς του μια καθυστέρηση στην κήρυξη της πανδημίας και μια ατολμία στα προτεινόμενα μέτρα. Η δε έλλειψη επαρκούς επιστημονικού προσωπικού τον οδήγησε ορισμένες φορές στη διατύπωση αβάσιμων ή αντιφατικών δηλώσεων. Σε κάθε, όμως, περίπτωση, η παρουσία του είναι αναντικατάστατη και πρέπει να ενισχυθεί, πολύ περισσότερο που η επανεμφάνιση επιδημιών τα τελευταία σαράντα περίπου χρόνια σε έναν παγκοσμιοποιημένο πλέον πλανήτη καθιστά αναγκαία την άσκηση ισχυρής παγκόσμιας πολιτικής υγείας.
Ο Γιάννης Τούντας είναι Καθηγητής Κοινωνικής και Προληπτικής Ιατρικής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Έχει σπουδάσει Βιολογία (Bachelor) και Δημόσια Υγεία (Master) στο Πανεπιστήμιο Harvard, καθώς και Ιατρική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Είναι διευθυντής του Κέντρου Μελετών Υπηρεσιών Υγείας του Εργαστηρίου Υγιεινής, Επιδημιολογίας και Ιατρικής Στατιστικής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, καθώς και του Ινστιτούτου Κοινωνικής και Προληπτικής Ιατρικής και εκδότης του περιοδικού Προαγωγής Υγείας «Νέα Υγεία».
Είναι Πρόεδρος της Επιστημονικής Επιτροπής του Εθνικού Δικτύου Νοσοκομείων και Υπηρεσιών Προαγωγής Υγείας, του Εθνικού Δικτύου Προαγωγής Υγείας στους Χώρους Εργασίας και του Εθνικού Διαδημοτικού Δικτύου Υγιών Πόλεων-Προαγωγής Υγείας. Είναι τακτικό μέλος του Εθνικού Συμβουλίου Δημόσιας Υγείας.
Διετέλεσε Πρόεδρος του Α΄ ΠεΣΥΠ Αττικής (2003-2004), Πρόεδρος ΔΣ της Διεθνούς Ένωσης Νοσοκομείων και Πρωτοβάθμιων Υπηρεσιών Προαγωγής Υγείας (2008-2010) και Εθνικός Εκπρόσωπος για Θέματα Υγείας στον ΟΟΣΑ (2008-2009). Κατά το παρελθόν ήταν Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Προαγωγής και Αγωγής Υγείας (1987-2010). Διετέλεσε, επίσης Πρόεδρος του Εθνικού Οργανισμού Φαρμάκων (ΕΟΦ) (2010 - 2013) και τακτικό μέλος του Κεντρικού Συμβουλίου Υγείας.
Είναι συγγραφέας 10 βιβλίων και έχει δημοσιεύσει περισσότερες από 200 επιστημονικές εργασίες.