Προσωπικά δεν ταυτίζω την σταλινική αριστερά με τους ναζί. Και αυτό για έναν και μόνο λόγο: Επειδή η σταλινική αριστερά, μέσα στους κόλπους της, παράγει την ίδια της την αμφισβήτηση και τους αμφισβητίες της. Οι οποίοι συχνά, όταν απελευθερώνονται από τον σταλινισμό, αναδεικνύονται στις πιο φωτισμένες μορφές της δημοκρατικής σκέψης.
Ο κατάλογος τέτοιων φωτισμένων ανθρώπων, αλλά και κινημάτων, είναι ατελείωτος. «Ονόματα σαν προσευχές», που θα ‘λεγε κι ο ποιητής, ο οποίος είναι και ο ίδιος μία τέτοια περίπτωση.
Και η γέννηση της εσωτερικής αμφισβήτησης δεν είναι τυχαία. Προφανώς οφείλεται στο γεγονός ότι η σταλινική αριστερά κατατρύχεται από μία θηριώδη εσωτερική αντίφαση: Ενώ, με βάση τις διακηρυγμένες αρχές των "προφητών" της, εμφανίζεται ως προϊόν της ιστορίας του ανθρωπισμού, εν τούτοις καταλήγει στα Γκουλάκ, ως εκτροπή από τις αρχές αυτές. Γι’ αυτό άλλωστε την είπαν "πανουργία της ιστορίας".
Ενώ στους ναζί αντίθετα, δεν υπάρχει καμία εσωτερική αντίφαση. Κάνουν αυτό που λένε και λένε αυτό που κάνουν.
Άρα, δεν παράγουν, ούτε μπορούν να παραγάγουν εσωτερικές αμφισβητήσεις και κατ’ ακολουθίαν αμφισβητίες. Αφού, όταν σκοτώνουν και μάλιστα οργανώνοντας βιομηχανίες θανάτου, υλοποιούν με ακρίβεια τις ρήσεις των «προφητών» τους για τον θάνατο όλων αυτών, που φοβούνται ότι θα «μολύνουν» το αίμα.
Και αφού ξεκαθαρίσαμε τη διαφορά, ο Μιχαήλ Γκορμπατσώφ είναι ακριβώς μία τέτοια περίπτωση για την Αριστερά. Ένας φωτισμένος αλλά και γενναίος άνθρωπος.
Αφού αντιπαρατέθηκε με την ίδια την «πανουργία της ιστορίας». Η οποία μετέτρεψε το μεγαλύτερο, μαζί με τον Χριστιανισμό, «ανθρωπιστικό κίνημα» της ιστορίας - έτσι αποκαλεί το κομμουνιστικό κίνημα ο Καρλ Πόππερ στο έργο του «Η ανοιχτή κοινωνία και οι εχθροί της» - σε μία τερατώδη ανθρωποφαγία.
Αλλά ταυτόχρονα και τραγικός. Γιατί στο τέλος κατάλαβε ότι το τέρας που γέννησε ο ολοκληρωτισμός, δεν μεταρρυθμίζεται. Μόνον καταλύεται.
Μία συνθήκη που κατέστρεψε και τον ίδιο…
Ενώ ταυτόχρονα η θητεία του δεν έφερε το τέλος, αλλά είναι μία νέα αρχή, μία νέα γέννηση για την ανθρώπινη ιστορία.
Γι’ αυτό θα μείνει στους Μεγάλους της Ιστορίας.