Στον πρώτο γύρο των δημοτικών και περιφερειακών εκλογών που διεξήχθη την Κυριακή 8 Οκτωβρίου στην πόλη της Θεσσαλονίκης, ξεχώρισε η πολύ καλή εκλογική επίδοση του Στέλιου Αγγελούδη, που εν προκειμένω έλαβε το 25,74% των ψήφων, καταλαμβάνοντας την δεύτερη θέση πίσω μόνο από τον νυν δήμαρχο της Πόλης, Κωνσταντίνο Ζέρβα. Ο οποίος έλαβε το 27,33% των ψήφων, καταλαμβάνοντας την πρώτη θέση, αν και απείχε πολύ από το εκλογικό όριο του 43% συν 1.
Για να έχουμε ένα μέτρο σύγκρισης με τις εκλογικές αναμετρήσεις στην Αθήνα και τον Πειραιά, θα επισημάνουμε πως στον μεν δήμο της Αθήνας ο νυν δήμαρχος της πόλης Κώστας Μπακογιάννης έλαβε το 41,35% των ψήφων, επίδοση αρκετά υψηλότερη από αυτή του Κωνσταντίνου Ζέρβα ενώ στον δε δήμο Πειραιά ο δήμαρχος Γιάννης Μώραλης κατήγαγε μία μεγάλη εκλογική νίκη, συγκεντρώνοντας το 69,89% των ψήφων.[1] Ποιοι μπορεί να ήσαν όμως οι λόγοι, όχι της μη ικανοποιητικής εκλογικής επίδοσης του Κωνσταντίνου Ζέρβα, αλλά, αντιθέτως, της καλής εκλογικής επίδοσης του Στέλιου Αγγελούδη; Ας το δούμε αναλυτικότερα.
Ο πρώτος λόγος άπτεται του γεγονότος πως πραγματοποίησε μία προεκλογική εκστρατεία προσανατολισμένη στα πλέον σημαντικά, για αρκετούς δημότες της πόλης, προβλήματα, όπως αυτά της καθαριότητας, των υποδομών της πόλης,[2] του κυκλοφοριακού.
Υπό αυτό το πρίσμα, θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε την προεκλογική του εκστρατεία συμβατική έως ρεαλιστική, κάτι που αρκούσε, ώστε αφενός μεν να αναδείξει στην επιφάνεια προβλήματα και ‘παθογένειες’ της διοίκησης του Κωνσταντίνου Ζέρβα, και, από την άλλη, να αμβλύνει την δυναμική που θα μπορούσαν να αποκτήσουν συνδυασμοί όπως του Σπύρου Πέγκα.
Και πως κατάφερε κάτι τέτοιο; Απλά κινητοποιούμενος από νωρίς και σχεδιάζοντας πρακτικές λύσεις, όταν οι περισσότεροι εκ των συνυποψηφίων του, είχαν εμπλακεί σε μία ατέρμονη διαδικασία αναζήτησης και εύρεσης υποψήφιων δημοτικών και διαμερισματικών συμβούλων.[3] Κάτι που βέβαια δεν αφορούσε μόνο τους υποψήφιους δημάρχους Θεσσαλονίκης.
Με αυτόν τον τρόπο, ο Στέλιος Αγγελούδης κατάφερε να προσελκύσει δυσαρεστημένους από την διοίκηση του Κωνσταντίνου Ζέρβα (δυσαρεστημένους και από την διαχείριση των ως άνω ζητημάτων), αμφιταλαντευόμενους εκλογείς μεταξύ του ιδίου και του Σπύρου Πέγκα, και, τελευταίο άλλα όχι έσχατο, εκλογείς που επιθυμούσαν και επιθυμούν την ‘Αλλαγή’ και μία ‘νέα αρχή’ στο δήμο. Αυτοί μάλιστα είναι πολύ πιθανό να ψηφίσουν τον Στέλιο Αγγελούδη και στον δεύτερο εκλογικό γύρο της Κυριακής 15 Οκτωβρίου.
Ο δεύτερος παράγοντας που μπορεί να ερμηνεύσει την καλή εκλογική επίδοση του Αγγελούδη, έχει να κάνει με το προφίλ που τήρησε σχεδόν καθ’ όλη την διάρκεια της προεκλογικής περιόδου ο Στέλιος Αγγελούδης.
Και τι σημαίνει κάτι τέτοιο; Σημαίνει πως απέφυγε τις προσωπικές κατηγορίες και επιθέσεις εναντίον των συνυποψηφίων του και όχι μόνο εναντίον του νυν δημάρχου,[4] πως απέφυγε να απαντήσει ο ίδιος σε λεκτικές επιθέσεις που δεχόταν, επιμένοντας προγραμματικά και αυτοδιοικητικά και όχι προσωπικά.
Κατ’ αυτόν τον τρόπο, κατόρθωσε να κερδίσει την υποστήριξη δύο κατηγοριών εκλογέων: Πρώτον, των λεγόμενων μετριοπαθών ή Κεντρώων που θέλουν από τους υποψηφίους και (ας το κρατήσουμε αυτό το σημείο) στις δημοτικές εκλογές να επιδεικνύουν κόσμια συμπεριφορά, συμβατή με τις αρχές του πολιτικού πολιτισμού (ηθικολογική προσέγγιση).
Και, δεύτερον, των ψηφοφόρων εκείνων που διακρίνονται για την χαμηλή τους πολιτική και συναισθηματική ταύτιση με ένα κόμμα, απωθούμενοι από συμπεριφορές που παραπέμπουν στην ‘άγονη’ κομματική αντιπαράθεση, έτσι όπως ενίοτε διεξάγεται στην κεντρική πολιτική σκηνή: Ήτοι από φωνασκίες, από ‘κραυγές,’ από ύβρεις και από αναίτιες επιθέσεις προς άγραν ψήφων.
Ο τρίτος παράγοντας που εντοπίζουμε και που εξηγεί την επίδοση Αγγελούδη, σχετίζεται με την ‘αδυναμία’ Ζέρβα όχι να δώσει ‘λύσεις’, συγκεκριμένες ‘λύσεις’ επί υπαρκτών προβλημάτων, αλλά, να διατυπώσει προτάσεις για το μέλλον, για το πως σκέφτεται την ‘Θεσσαλονίκη των επόμενων δεκαετιών’.
Σε αυτή την παράμετρο εστίασαν κατά κύριο λόγο οι αναποφάσιστοι (δεν χρειάζεται να μιλάμε διαρκώς για δυσαρεστημένους ψηφοφόρους ως εάν αυτοί να είναι η μοναδική κατηγορία ψηφοφόρων/Και αν όχι η μοναδική, τουλάχιστον ‘κυρίαρχη’/Κάτι τέτοιο είναι εξόχως απλοϊκό), εκλογείς, αυτοί που ανέμεναν έως την τελευταία προεκλογική εβδομάδα για να διαμορφώσουν εκλογική συμπεριφορά.
Παρατηρώντας εκ των έσω την ‘αδυναμία’ Ζέρβα, στράφηκαν προς τον υποψήφιο εκείνο που θεωρούσαν πως έχει τις περισσότερες πιθανότητες να επικρατήσει επί του Κωνσταντίνου Ζέρβα[5] και να δώσει τέλος στην θητεία του. Και αυτός ο υποψήφιος ήσαν ο Στέλιος Αγγελούδης, όπως είχε διαφανεί τον τελευταίο εκλογικό μήνα.
Και σε αυτή την περίπτωση, για την διαμόρφωση εκλογικής συμπεριφοράς, πρυτάνευσαν τα αυτοδιοικητικά κριτήρια. Ο τέταρτος παράγοντας, ‘έρχεται’ και αυτός να μας δώσει μία εικόνα της κατάστασης που επικράτησε στο δήμο της Θεσσαλονίκης. Της σύνθετης κατάστασης (εμείς, συγκροτούμε ένα ‘μωσαϊκό’). Έτσι λοιπόν, εκτιμούμε πως ρόλο στην καλή εκλογική επίδοση του Στέλιου Αγγελούδη, του ‘ανεξάρτητου’ Στέλιου Αγγελούδη, διαδραμάτισε η επίσημη κομματική υποστήριξη που προσέφερε η Νέα Δημοκρατία στην υποψηφιότητα του Κωνσταντίνου Ζέρβα. Και τι σημαίνει αυτό;
Σημαίνει πως αυτή η επίσημη κομματική υποστήριξη, ευδιάκριτη στις επισκέψεις υπουργών καθώς και του ίδιου του πρωθυπουργού, θεωρήθηκε ως ‘αδυναμία’ και όχι ως ‘προσόν’ ή αλλιώς, ως ‘πλεονέκτημα’, στο εγκάρσιο σημείο όπου, συνεπεία αυτής της υποστήριξης, προέκυψαν αφηγήσεις τύπου ‘ο Ζέρβας[6] εκλιπαρεί για την υποστήριξη της Νέας Δημοκρατίας διότι στερείται συμμάχων σε τοπικό επίπεδο.
Η υποστήριξη της Νέας Δημοκρατίας στην υποψηφιότητα του, φανερώνει την αδυναμία του και την δύσκολη θέση στην οποία έχει περιέλθει’. Η υποστήριξη που έλαβε (κάτι τέτοιο δεν είναι αρνητικό ή κακό), αφύπνισε μνήμες από το αυτοδιοικητικό παρελθόν της πόλης, από ‘κακές’ πρακτικές του παρελθόντος, όταν δήμαρχοι και νομάρχες (Βασίλης Παπαγεωργόπουλος, Παναγιώτης Ψωμιάδης), θεωρήθηκε πως ‘εκμεταλλεύθηκαν’ το αξίωμα τους και την ‘υποστήριξη’ που τους είχε δοθεί από την Νέα Δημοκρατία, για να προβούν σε ‘ποινικά κολάσιμες πράξεις’.
Σε ένα δεύτερο και βαθύτερο επίπεδο, οι τομές ‘εθνο-κεντρισμός-εξωστρέφεια’ και ‘εκσυγχρονισμός-συντηρητισμός’ ενεργοποιήθηκαν ξανά εντός του εκλογικού σώματος, εντός της ευρύτερης κοινωνίας της Θεσσαλονίκης, εξέλιξη η οποία ωφέλησε τον Στέλιο Αγγελούδη. Όπως η αντίστοιχη ενεργοποίηση αυτών των τομών το 2010, ωφέλησαν τον τότε υποψήφιο δήμαρχο, Γιάννη Μπουτάρη, ο οποίος εκλέχθηκε δημοτικός σύμβουλος με τον συνδυασμό του Σπύρου Πέγκα.
Ζητούμενο για τον Στέλιο Αγγελούδη είναι το να μπορέσει να διατηρήσει ενεργές και επιδραστικές αυτές τις τομές.
[1] Θεωρητικώ τω τρόπω, δύναται να αναφέρουμε πως η πραγματοποίηση επαναληπτικού δεύτερου εκλογικού γύρου στο δήμο της Θεσσαλονίκης, δεν είναι κάτι άγνωστο στην εκλογική ιστορία της πόλης. Εξάλλου, δεύτερος γύρος είχε πραγματοποιηθεί και στην εκλογική αναμέτρηση του 2019, μεταξύ του νυν δημάρχου και του Νίκου Ταχιάου. Ευρύτερα ομιλώντας, δεν θεωρούμε πως διαδραμάτισε κάποιον ιδιαίτερο ρόλο στο σχετικά χαμηλό ποσοστό που έλαβε ο Κωνσταντίνος Ζέρβας, η μη δρομολόγηση από τον ίδιο, διαδικασιών μεγαλύτερης «συμμετοχής των πολιτών» στη διαμόρφωση των αυτοδιοικητικών πολιτικών και στον έλεγχο των πεπραγμένων της δημοτικής αρχής, για να παραπέμψουμε στην ανάλυση του Ράλλη Γκέκα. Η περιώνυμη ‘συμμετοχική δημοκρατία’ και η εφαρμογή πρακτικών που παραπέμπουν σε αυτή, δεν ήσαν ένα από τα διακυβεύματα ούτε αυτών των δημοτικών και περιφερειακών εκλογών, ούτε και των προηγούμενων. Βλέπε σχετικά, Γκέκας, Ράλλης., ‘Η δημοκρατική συμμετοχή των πολιτών και οι δημοτικές εκλογές,’ Κείμενο Εργασίας, Κεντρική Ένωση Δήμων Ελλάδος, 04/09/2023, Διαθέσιμο στο: LOCALIT (kede.gr) Δεν θα διστάσουμε να παραπέμψουμε τον αναγνώστη στην μελέτη των Ισραηλινών επιστημόνων Moshe Dror & Amos Zahavi, σχετικά με το ποια είναι η στάση που υιοθετούν οι δήμαρχοι Ισραηλινών πόλεων απέναντι σε πρακτικές ‘συμμετοχικής δημοκρατίας’. Βλέπε και, Dror, Moshe., & Zahavi, Amos., ‘Delimiting citizen participation: how Israeli mayors get the most out of the process». Local Government Studies,’ Volume 48, No. 1, 2022, σελ. 129-149.
[2] Ως προς αυτό, μπορούμε να καταστούμε ακόμη περισσότερο στοχευμένοι. Και τι εννοούμε λέγοντας κάτι τέτοιο; Εννοούμε πως, λαμβάνοντας υπόψιν το ότι το συγκοινωνιακό δίκτυο της πόλης έχει κορεστεί, φθάνοντας στα όρια του, αν δεν τα έχει ήδη ξεπεράσει, ο Κωνσταντίνος Ζέρβας, ως εκ της θέσεως του, θεωρήθηκε ένας εκ των ‘υπευθύνων’ για το γεγονός πως κατά την διάρκεια της τετραετούς θητείας του (2019-2023), το Μετρό της Πόλης δεν τέθηκε σε λειτουργία, παρά την εμφανή πρόοδο που συντελέσθηκε ως προς την πορεία υλοποίησης του έργου. Για το γεγονός πως δεν φρόντισε να ‘αντιμετωπίσει’ επαρκώς το κυκλοφοριακό πρόβλημα της Θεσσαλονίκης, συμβάλλοντας ώστε τα Μέσα σταθερής τροχιάς (αστικά λεωφορεία) να κυκλοφορούν πιο συχνά εντός αστικού ιστού (αύξησης της συχνότητας πραγματοποίησης δρομολογίων) να καταστούν περισσότερο φιλικά προς τον χρήστη, και να εισαχθούν στην νέα τεχνολογική εποχή. Το λεγόμενο κυκλοφοριακό-συγκοινωνιακό ‘μέτρησε’ ιδιαίτερα για όλους όσοι αποδίδουν έμφαση στο δίπτυχο ‘παραγωγικότητα-αποτελεσματικότητα’ ενός δημάρχου και μίας δημοτικής αρχής.
[3] Χρήζει επισήμανσης το γεγονός πως η κυβέρνηση του Πανελληνίου Σοσιαλιστικού Κινήματος την διετία 2009-2010 και προσωπικά ο τότε πρωθυπουργός Γιώργος Παπανδρέου, δεν άνοιξαν το κεφάλαιο των ‘έξυπνων’ πόλεων’ σύμφωνα με τη διατύπωση των Przeybilovicz, Cunha et al., παρά το ότι οι συγκυρίες ήσαν ευνοϊκές, λόγω της εισαγωγής και της ψήφισης της πολύ σημαντικής μεταρρύθμισης του ‘Καλλικράτη’. Σαφώς, το θέμα των ‘έξυπνων’ τεχνολογικά πόλεων, δεν το ανέδειξε στην επιφάνεια, όσο θα έπρεπε, ο Στέλιος Αγγελούδης, εν αντιθέσει με αρκετούς δημάρχους πόλεων του Λεκανοπεδίου της Αττικής, οι οποίοι θέτουν τις βάσεις για την διαμόρφωση ‘έξυπνων’ (ψηφιακός μετασχηματισμός) τεχνολογικά, πόλεων. Βλέπε και, Przeybilovicz Ε., & Cunha et al., ‘Citizen participation in the smart city: findings from an international comparative study». Local Government Studies 2022,’ Volume 48, No. 1, 2022, σελ. 23-47.
[4] Για την ‘οικονομία’ της ανάλυσης μας, θα στραφούμε στην τυπολογική διάκριση που εισαγάγει η Τόνια Καφετζάκη μεταξύ «προσαρμοστικών και απροσάρμοστων». Το πεδίο αναφοράς της βέβαια είναι η λογοτεχνία και δη η λογοτεχνική πρόσληψη των Μικρασιατών προσφύγων που εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα μετά την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάννης στα 1923. Η διάκριση που εισαγάγει καθίσταται αρκούντως χρήσιμη θεωρητικά, διότι μας βοηθά ή ορθότερα, μας επιτρέπει να τονίσουμε πως οι ψηφοφόροι στις δημοτικές και περιφερειακές εκλογές, είναι από αρκετά έως πολύ «προσαρμοστικοί». Άρα, έχουμε να κάνουμε με τον τύπο ή με τον φαινότυπο, κατά τον Παναγή Παναγιωτόπουλο, του «προσαρμοστικού» ψηφοφόρου. Όχι μόνο μπορούν πολύ εύκολα και γρήγορα να αλλάξουν την προτίμηση τους, δηλώνοντας πως τάσσονται υπέρ άλλου υποψηφίου από αυτόν που ψήφισαν σε μία εκλογική αναμέτρηση, αλλά, μπορούν ακόμη πιο γρήγορα και εύκολα, να ‘εκτοξεύουν’ κατηγορίες και να ασκούν κριτική εναντίον του υποψηφίου που ψήφισαν στις δημοτικές και περιφερειακές εκλογές. Και αυτό μπορεί να αρχίσει ουσιαστικά από την επομένη των εκλογών, ιδίως για υποψηφίους που επανεκλέχθηκαν. Βλέπε και, Καφετζάκη, Τόνια., ‘ τίτλος και το μοτίβο του ριζώματος», Προσφυγιά και λογοτεχνία. Εικόνες του μικρασιάτη πρόσφυγα στη μεσοπολεμική πεζογραφία,’ Πορεία 2003, σελ. 263-275. Και, Παναγιωτόπουλος, Παναγής., ‘Περιπέτειες της Μεσαίας Τάξης. Κοινωνιολογικές καταγραφές στην Ελλάδα της ύστερης Μεταπολίτευσης,’ Εκδόσεις Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη, 2021. Το εκλογικό παράδοξο εδώ έγκειται στο ό,τι κάλλιστα ένας «προσαρμοστικός» σε όλα ψηφοφόρος, μπορεί να ψηφίσει στην επόμενη εκλογική αναμέτρηση τον υποψήφιο στον οποίο μέχρι πρότινος ασκούσε κριτική. Το παράδοξο συνιστά ισχυρό δείγμα της συνθετότητας της όλης κατάστασης.
[5] Πολύ σημαντική και κατατοπιστική, από επιστημονική άποψη, είναι η μελέτη του Ράλλη Γκέκα σχετικά με τις μεταβλητές εκείνες που συμβάλλουν στην διαμόρφωση εκλογικής συμπεριφοράς στις δημοτικές και περιφερειακές εκλογές. Το κείμενο συστήνεται σε όλους εκείνους που προσεγγίζουν την Τοπική Αυτοδιοίκηση και την λειτουργία της, τις εκλογικές διαδικασίες που την αφορούν, με στενή οπτική. Εν είδει υποθέσεως εργασίας, θα επισημάνουμε πως την τελευταία δεκαετία, λόγω των έκτακτων συνθηκών που προέκυψαν, της πραγματοποίησης πολλών βουλευτικών εκλογών, των μεταβολών που έλαβαν χώρα, το ενδιαφέρον εκείνου του κλάδου της Πολιτικής Επιστήμης που ασχολείται με την Τοπική Αυτοδιοίκηση και τις τοπικές εκλογές, ατόνησε σημαντικά. Αποτέλεσμα αυτού, είναι το να μην διαθέτουμε σήμερα πολιτικό επιστήμονα που να είναι εξειδικευμένος στα των τοπικών εκλογών, στηριζόμενοι στις κατά τόπους αναλύσεις του Νικόλαου-Κομνηνού Χλέπα και του Ράλλη Γκέκα. Βλέπε και, Γκέκας, Ράλλης., ‘Παράγοντες που Επηρεάζουν την Εκλογική Συμπεριφορά των Ψηφοφόρων στις Τοπικές Εκλογές,’ Κείμενο Εργασίας, ΚΕΔΕ, 08/09/2023, Παράγοντες που Επηρεάζουν την Εκλογική Συμπεριφορά των Ψηφοφόρων στις Τοπικές Εκλογές Locait | ΚΕΔΕ (kede.gr) Βέβαια, θα ήσαν παράλειψη να μην αναφερθούμε στην ποιοτική δουλειά, πάνω σε θέματα Τοπικής Αυτοδιοίκησης, της συντακτικής ομάδας του περιοδικού ‘πρΟΤΑση’. Το περιοδικό εκδίδεται κάθε δύο μήνες και φιλοξενεί στις σελίδες του αναλύσεις από εξειδικευμένους επιστήμονες, δίνοντας έμφαση και στη νομολογία για θέματα Αυτοδιοίκησης.
[6] Το ότι ο Κωνσταντίνος Ζέρβας έσπευσε, την επομένη της ανακοίνωσης του αποτελέσματος του πρώτου εκλογικού γύρου, να αρθρώσει μία μανιχαϊκή, επιφανειακή και λαϊκιστική ρητορική τύπου ο ‘Αγγελούδης είναι dealer Αθηναϊκών επιχειρηματικών συμφερόντων,’ τύπου το ‘κακό Αθηναϊκό κατεστημένο μας επιβουλεύεται για άλλη μία φορά και μόνο εγώ μπορώ να αποτρέψω μία τέτοια εξέλιξη,’ αποδεικνύει εναργώς το ότι δεν περίμενε την καλή εκλογική επίδοση του Στέλιου Αγγελούδη και την είσοδο του στον β’ εκλογικό γύρο. Το διακύβευμα σε μία τέτοια περίπτωση, είναι η κινητοποίηση ψηφοφόρων που είναι οπαδοί της ομάδας του ΠΑΟΚ (η ‘αντι-Αθηναϊκή’ ρητορική είναι σύνηθης στους οπαδούς αυτής της ομάδας) και οι οποίοι απείχαν στον πρώτο εκλογικό γύρο. Και πως προσπαθεί να τους κινητοποιήσει; Δια της λαϊκιστικής γλώσσας, δια της δημιουργίας της τομής ‘θύτης-θύμα’, όπως είχε πράξει και το 2019, εις βάρος τότε του Νίκου Ταχιάου. Πόσο αποτελεσματική μπορεί να καταστεί όμως μία τέτοια εκλογική στρατηγική; Να ένα εύλογο ερώτημα.