Πριν από λίγες ημέρες, κατά την διάρκεια της περιοδείας του στην πόλη του Βόλου, ο πρόεδρος του Συνασπισμού της Ριζοσπαστικής Αριστεράς-Προοδευτική Συμμαχία, Στέφανος Κασσελάκης, απάντησε ως εξής στις αναφορές ατόμου για το πρόσωπο του δημάρχου της πόλης, Αχιλλέα Μπέου: «Χ@στηκα, τον έχω χεσμ@@ο τελείως. Πιο χεσμ@@νο δεν μπορούσα να τον έχω».[1]
Σε αυτό το πλαίσιο, δύναται να αναφέρουμε πως μετά την απάντηση Κασσελάκη στις αναφορές του κατοίκου της πόλης του Βόλου, δεν επακολούθησε κάποιος διάλογος μεταξύ των δύο, στον οποίο αργότερα να προστεθούν και άλλα άτομα. Γιατί όμως δεν έλαβε χώρα κάποιος διάλογος μεταξύ των δύο;
Δεν έλαβε χώρα διότι δεν επέδειξε τέτοια πρόθεση ο εδώ και λίγους μήνες επικεφαλής του κόμματος της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Ήσαν τόσο αφοριστική η τοποθέτηση[2] Κασσελάκη, ώστε και το ίδιο το άτομο που ξεκίνησε αυτή την σύντομη συζήτηση, να αποθαρρύνεται από το να την συνεχίσει, επιτρέποντας του έτσι να συνεχίσει την βόλτα του σε καφετέριες του κέντρου του Βόλου.
Μπορούμε να θέσουμε ένα πολύ ενδιαφέρον ερώτημα. Και ποιο είναι αυτό; Τι απουσιάζει από την αφοριστική τοποθέτηση Κασσελάκη ο οποίος αναπαριστά τον Αχιλλέα Μπέο ως ‘σκ..το’;
Η πολιτική, ή αλλιώς, η «ιδεολογική φόρτιση»,[3] σύμφωνα με την διατύπωση του Γιώργου Σακκά. Κάλλιστα ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ που δέχθηκε μία τέτοια ερώτηση, θα μπορούσε να αντιδράσει διαφορετικά, απαντώντας πολιτικά, ήρεμα και τεκμηριωμένα, κάνοντας εμφανείς τις ιδεολογικές του διαφορές από τον δήμαρχο του Βόλου. Τον διαφορετικό τρόπο με τον οποίο προσεγγίζει τα πράγματα.
Κάτι τέτοιο όμως δεν συνέβη, με αποτέλεσμα ο ίδιος να εκπέσει, όχι στο ίδιο ‘ύψος’ με τον δήμαρχο του Βόλου (καθίσταται εσφαλμένη μία τέτοια προσέγγιση),[4] αλλά, στο ύψος ενός καθημερινού ανθρώπου που στερείται ‘τακτ’ και δεν τιμά το αξίωμα το οποίο φέρει (επικεφαλής του δεύτερου μεγαλύτερου κοινοβουλευτικού κόμματος). Επιπλέον, μία τέτοια απάντηση ή αλλιώς, τοποθέτηση, αναδεικνύει στην επιφάνεια ένα βαθύτερο πρόβλημα.
Και ποιο είναι αυτό; Είναι το ό,τι, ενώ έχουν περάσει πέντε μήνες από την εκλογή του στην προεδρία του ΣΥΡΙΖΑ, δυσκολεύεται να προσδώσει συγκεκριμένο και ‘φορτισμένο’ πολιτικοϊδεολογικό πρόσημο στις προτάσεις που διατυπώνει και στις θέσεις του κόμματος.
Αντ’ αυτού, παρατηρούμε την εκφορά γλωσσικών διατυπώσεων όπως η παραπάνω, η οποία με χαρακτηριστική ευκολία θα μπορούσε να φέρει την ακόλουθη μορφή, δεδομένων και κάποιων λαϊκιστικών και αντι-δημοσιογραφικών του τοποθετήσεων στο πρόσφατο παρελθόν: ‘Έχω εντελώς ‘χεσμένους’ όλους τους δημοσιογράφους’.
Για παράδειγμα, ο πρωθυπουργός και πρόεδρος της Νέας Δημοκρατίας Κυριάκος Μητσοτάκης, επ’ ουδενί δεν θα έκανε χρήση παρόμοιας φρασεολογίας είτε για να πικάρει, είτε για να απαντήσει σε κάποιον πολιτικό, σε ένα πολύ λεπτό σημείο όπου ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ παραβλέπει το γεγονός πως ηγετικό προφίλ αποκτά κάποιος και μέσω της υιοθέτησης υψηλών αισθητικών και γλωσσικών προτύπων.
Με γλωσσικές διατυπώσεις όπως ως άνω, ενισχύει έτι περαιτέρω την μετατροπή του ΣΥΡΙΖΑ σε ένα ‘ανορθόδοξο’ πολιτικό κόμμα, για να δανεισθούμε την ορολογία του Ucen,[5] ο οποίος έχει εισαγάγει στη θεωρία των πολιτικών κομμάτων την διάκριση μεταξύ ‘ορθόδοξων’ και ‘ανορθόδοξων’ κομμάτων.
Υπό αυτό το πρίσμα, για έναν πολιτικό φορέα[6] που πολιτεύεται και συμμετέχει στον κομματικό-πολιτικό ανταγωνισμό με θέσεις ατάκτως ερριμένες, που επενδύει στον ακτιβισμό και επενδύει εκ νέου σε μία ρητορική κατά του ‘επάρατου κατεστημένου,’ δεν συνιστά ή δεν μπορεί να συνιστά έκπληξη η χρήση τέτοιας αντισυμβατικής φρασεολογίας. Η οποία δεν ξενίζει και στελέχη που έχουν παραμείνει στο κόμμα. Και επίσης, και αρκετούς εκ των ψηφοφόρων του.
[1] Βλέπε σχετικά, ‘Ομοφοβική απάντηση Μπέου στη δήλωση Κασελάκη: «Καμία έκπληξη λόγω της ιδιαιτερότητάς του...»,’ Διαδικτυακή έκδοση εφημερίδας ‘Πρώτο Θέμα,’ 11/02/2024, Ομοφοβική απάντηση Μπέου στη δήλωση Κασελάκη: «Καμία έκπληξη λόγω της ιδιαιτερότητάς του...» (protothema.gr) Θεωρητικώ τω τρόπω, είναι περισσότερο δόκιμο να τονίσουμε πως η απάντηση του δημάρχου της Θεσσαλικής πόλης στον πρόεδρο του ΣΥΡΙΖΑ, δεν μπορεί να κατηγοριοποιηθεί ως ‘ομοφοβική’. Η συγκεκριμένη λέξη είναι σύνθετη και σημαίνει κάποιον υποτιθέμενο ‘φόβο’ προς όλους όσοι έλκονται ερωτικά από άτομα του ίδιου φύλου. Εν είδει υποθέσεως εργασίας, θα υποστηρίξουμε πως η απάντηση του Αχιλλέα Μπέου δεν φανερώνει τον φόβο του προς τους ομοφυλόφιλους και πιο συγκεκριμένα, προς τον ίδιο τον Στέφανο Κασσελάκη. Επ’ ουδενί δεν εκφράζει κάποιον φόβο. Αντιθέτως, φανερώνει ειρωνεία («δεδομένης της ιδιαιτερότητας του φυσικό είναι να χεστεί»), χαρά για το ό,τι ο ίδιος δεν ανήκει στην ‘κατηγορία των ομοφυλόφιλων’, για το ό,τι δεν λειτουργεί ‘προτάσσοντας τα οπίσθια του’. Άρα, πως τον προσλαμβάνει; Ως ‘οπισθογεμή’ ή ως ‘π..στη’ που δεν έχει καμία ‘σχέση’ με το ανδρικό φύλο και με τους ‘πραγματικούς άνδρες’. Με τους ‘μάγκες’. Θα ήσαν προτιμότερο να γίνει λόγος για αντι-ομοφυλοφιλική δήλωση. Όχι όμως και για ομοφοβική, στο εγκάρσιο σημείο όπου, πέραν των δηλώσεων του Αχιλλέα Μπέου, υπάρχουν πλείστες όσες δηλώσεις που εκλαμβάνονται ως ομοφοβικές ενώ στην πραγματικότητα δεν είναι τέτοιες. Απαιτείται μία κάθε φορά προσεκτική γλωσσολογική προσέγγιση, ώστε να φανεί εναργώς το τι σημαίνουν οι γλωσσικές εκφράσεις που χρησιμοποιούν διάφορα άτομα για τους ομοφυλόφιλους και για τις ομοφυλοφιλικές σχέσεις.
[2] Μία τέτοιου τύπου αφοριστική τοποθέτηση, μόλις και μετά βίας απέκρυπτε την οργή και την απέχθεια που αισθάνεται ο Στέφανος Κασσελάκης για το πρόσωπο του Αχιλλέα Μπέου. Εμβαθύνοντας περαιτέρω, θα πούμε πως είναι τόσο μεγάλη η απέχθεια, ώστε ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ να μην διστάζει να καταφερθεί δημόσια κατά του δημάρχου του Βόλου, αδιαφορώντας πλήρως για το τι θα απαντήσει ο ίδιος. Κινούμενοι σε ένα θεωρητικό επίπεδο, θα επισημάνουμε πως οι γλωσσικές διατυπώσεις του οι οποίες έχουν παρεμφερή σημασία (ο Κασσελάκης κάνει χρήση των λέξεων ‘χέστηκα’ και ‘χεσμένο’), δεν εμπίπτουν στην κατηγορία της «παροιμιακής αθυροστομίας», για να παραπέμψουμε στην ανάλυση της Μαρίας Μπομποτά. Από την στιγμή όπου τέτοιου τύπου γλωσσικές διατυπώσεις αφενός μεν χρησιμοποιούνται καθημερινά και σε διαφορετικές κάθε φορά γλωσσικές περιστάσεις, και, αφετέρου δε, δεν συνιστούν τμήμα κάποια παροιμίας η οποία έχει ‘αντέξει’ στο χρόνο και αναπαράγεται από γενιά σε γενιά. Στην περίπτωση του, έχουμε δύο λέξεις οι οποίες συμπυκνώνουν όλα όσα εννοεί: ‘Τον έχω ‘χεσμένο,’ ήτοι δεν δίνω καμία σημασία στο συγκεκριμένο άτομο’. ‘Πιο χεσμένο δεν μπορούσα να τον έχω,’ που σημαίνει πως θεωρεί τον Αχιλλέα Μπέο ‘τελείως ασήμαντο’, άτομο που έχει την ‘ίδια αξία με ένα προϊόν κένωσης’. Βλέπε σχετικά, Μπομποτά, Μαρία., ‘Η αθυροστομία στην Ελλάδα: από την ευφορία στην προσβολή,’ Διδακτορική Διατριβή, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, 2019, σελ. 91, Διαθέσιμη στο:
Μπομποτά Μαρία (2019 Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)) Η αθυροστομία στην Ελλάδα: από την ευφορία στην προσβολή (ekt.gr)
[4] Τι άλλο θα μπορούσε να αντιτάξει εναλλακτικά ο αρχηγός του λαϊκιστικού Αριστερού κόμματος; Το χιούμορ, το λεπτό και επιτυχημένο χιούμορ, το οποίο θα μπορούσε να συμβάλλει ώστε και να καταστεί ‘viral’ (μία τέτοιου τύπου δήλωση θα ξεχαστεί μετά από λίγες ημέρες, εάν δεν έχει ήδη ξεχαστεί), και να ‘αποδείξει’ πως ενίοτε μπορεί να αντιμετωπίζει με ανάλαφρο τρόπο την πολιτική αντιπαράθεση. Ίσως ο Γενικός Γραμματέας του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδος Δημήτρης Κουτσούμπας έκανε χρήση του χιούμορ και χιουμοριστικών διατυπώσεων προκειμένου να απαντήσει σε έναν σκληρό ισχυρό ‘παίκτη’ όπως είναι ο δήμαρχος του Βόλου Αχιλλέας Μπέος. Και πάλι όμως, δυσκολευόμαστε, θεωρητικά, να πούμε κάτι τέτοιο, από την στιγμή όπου μας εμποδίζει η απέχθεια που αισθάνονται πολλοί Αριστεροί για το πρόσωπο του Αχιλλέα Μπέου. Ο Κασσελάκης δεν είναι ο μόνος Αριστερός που απεχθάνεται τον δήμαρχο της Θεσσαλικής πόλης: Υπάρχουν πολλοί Αριστεροί, ανεξαρτήτως κομματικής-πολιτικής τοποθέτησης (ΣΥΡΙΖΑ, Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδος, κόμματα της εξω-κοινοβουλευτικής Αριστεράς), που απεχθάνονται το ίδιο τον Αχιλλέα Μπέο και όλα όσα ‘εκφράζει’ και ‘αντιπροσωπεύει,’ το στυλ με το οποίο πολιτεύεται (οι Αριστεροί αυτοί δυσκολεύονται να αντιληφθούν γιατί είναι δημοφιλής εντός και εκτός Βόλου), τις εκφράσεις που χρησιμοποιεί. Οπότε, λαμβάνοντας όλα τα παραπάνω υπόψιν, θα υπογραμμίσουμε πως το πιθανότερο είναι πως ο Δημήτρης Κουτσούμπας θα κινούνταν διαφορετικά, επιλέγοντας να δώσει μία ‘φορτισμένη’ πολιτικά απάντηση στον δήμαρχο της πόλης. Δίχως να παραλλάσσει το ρήμα ‘χ..ζω.’
[5] Βλέπε σχετικά, Ucen, Peter., ‘Parties, Populism and anti-establishment politics in East Central Europe,’ SAIS Review, 27, 1, 2007, σελ. 49-62. Ο Στέφανος Κασσελάκης δεν διαθέτει και την γλωσσική δημιουργικότητα του Γεωργίου Παπανδρέου, ώστε με μία ατάκα που προκαλεί προβληματισμό αλλά και γέλιο, να θέσει ‘εκτός μάχης’ τον αντίπαλο του. Τι θα μπορούσε να διδαχθεί από τον εκλιπόντα πρώην βουλευτή του Πανελληνίου Σοσιαλιστικού Κινήματος-Κίνημα Αλλαγής; Το πως να κερδίζεις τον συνομιλητή σου δια της σωστής χρήσης της γλώσσας. Για την τυπολογική διάκριση μεταξύ ‘ορθόδοξων’ και ‘ανορθόδοξων’ πολιτικών κομμάτων, βλέπε και, Po-Eleches, G., ‘Radicalization or protest vote? Explaining the rise of unorthodox parties in Eastern Europe,’ Annual Meeting of the American Political Science Association, 2002. Δεν θα ήσαν υπερβολικό να ισχυρισθούμε θεωρητικά πως με αυτή την φρασεολογία ο Στέφανος Κασσελάκης δεν μπορεί παρά να διεκδικήσει την κατά Pop-Eleches, «ψήφο διαμαρτυρίας» στις επικείμενες ευρωεκλογές του Ιουνίου και όχι κάτι άλλο. Κάτι παραπάνω.
[6] Μπορούμε να το θέσουμε και διαφορετικά: Σε ένα κόμμα που δεν αλλάζει ή αλλιώς, δυσκολεύεται πολύ να αλλάξει και να επαναφεύρει πολιτικά τον εαυτό του, καθίσταται πιο εύκολο να ακουστούν τέτοιες εκφράσεις, ακόμη και από τον πρόεδρο του. Επίσης, ούτε ο ευφημισμός υπάρχει στο γλωσσικό ρεπερτόριο Κασσελάκη. Βλέπε και, Hughes, G., ‘Swearing: Α social history of foul language. Oaths and profanity in English,’ Oxford Blackwell, 1991.