Προσπαθώ να συνοψίσω την κατάληξη του πρόσφατου «ιερού πολέμου», όπως για μια ακόμη φορά περιέγραψε τα γεγονότα το χαζό αυτό δημοσιογραφικό κλισέ:
Πρώτον: Ο αρχιεπίσκοπος Αθηνών και Πάσης Ελλάδος Ιερώνυμος αναφέρθηκε στην αναπληρώτρια υπουργό Παιδείας Σία Αναγνωστοπούλου με τρόπο που για οποιοδήποτε άλλο δημόσιο πρόσωπο, ακόμη και για τους εριστικούς τηλεοπτικούς πανελίστες, θα εθεωρείτο απρεπής: «Κάποια κυρία που έχει ορισμένες ιδέες… της ήρθε στο μυαλό… να μην ακούμε τις ανοησίες του ενός και του άλλου».1 Αν και η ιταμότητα του ύφους σοκάρει, προερχόμενη μάλιστα από το συγκεκριμένο πρόσωπο και όχι από τον προκάτοχό του, καμία επίσημη αντίδραση δεν υπήρξε. Ουδείς αισθάνθηκε την ανάγκη να υπερασπιστεί ενώπιον του Δήμου τη θεσμική αξιοπρέπεια όχι τόσο της υπουργού, όσο της ίδιας της κυβέρνησης.
Δεν είναι η πρώτη φορά που ο κ. Ιερώνυμος μιλά με περιφρόνηση για γυναίκα πολιτικό, με ακαδημαϊκή μάλιστα σταδιοδρομία. Στο παρελθόν, είχε αποτελέσει στόχο του η τότε βουλευτής της ΔΗΜΑΡ Μαρία Ρεπούση, με το ερώτημα «ποια είσαι εσύ, κυρά μου…».2Αν και το φύλο δεν είναι, προφανώς, ζήτημα αδιάφορο στη διεπαφή της Εκκλησίας με τον δημόσιο χώρο, το θέμα δεν εξαντλείται σ’ αυτό. Ως εκπρόσωπος ενός μηχανισμού εξουσίας με εμπειρία αιώνων, ο αρχιεπίσκοπος ξέρει να κάνει πολιτική, επιλέγοντας προσεκτικά τα πρόσωπα-στόχους και με κριτήριο απόψεις που επιθυμεί να απομονώσει. Το «πρώτη φορά», στην περίπτωσή μας, αφορά την επιπλέον ιδιότητα της κ. Αναγνωστοπούλου: ο αρχιεπίσκοπος απέσπασε το δικαίωμα να χλευάζει ακόμα και μέλη της κυβέρνησης, όταν τα θεωρεί φορείς απόψεων που τον ενοχλούν.
Δεύτερον: Αν και έτσι προβλήθηκε από τα μέσα ενημέρωσης, και όχι μόνον από άγνοια ή ανοησία, η αναπληρώτρια υπουργός Παιδείας δεν έθεσε ποτέ θέμα περιεχομένου ή τρόπου διδασκαλίας του μαθήματος των Θρησκευτικών. Εξέφρασε την πρόθεση να καταργηθεί η εγκύκλιος που ο τότε υπουργός Παιδείας Ανδρέας Λοβέρδος είχε εκδώσει δύο μόλις ημέρες πριν από τις εκλογές του Ιανουαρίου, υποχρεώνοντας τους γονείς να δηλώνουν εγγράφως ότι τα παιδιά τους δεν είναι χριστιανοί ορθόδοξοι προκειμένου να απαλλαγούν από τη διδασκαλία του μαθήματος. Επρόκειτο, επομένως, για ένα αίτημα σεβασμού της ελευθερίας της θρησκευτικής συνείδησης –για μια δέσμευση σεβασμού της, για την ακρίβεια–, που θα οδηγούσε τα πράγματα όχι σε κάποιο… –δεν ξέρω πώς το φαντάζονται– αριστερό εκπαιδευτικό καθεστώς, αλλά στο ίδιο πλαίσιο που ίσχυε μέχρι και το τέλος του 2014, επί κυβερνήσεως Αντώνη Σαμαρά.
Η δήλωση αυτή της υπουργού –απάντηση σε ερώτημα ακροατή κατά τη διάρκεια ραδιοφωνικής της συνέντευξης–3 αντιμετωπίστηκε από τον αρχιεπίσκοπο ως μονομερής ενέργεια για την αλλαγή του ισχύοντος καθεστώτος, που προσβάλλει, και ως πρόθεση και ως διαδικασία, την Εκκλησία και διαταράσσει τις σχέσεις της με την Πολιτεία. Τον ισχυρισμό, παρά την προφανή κουτοπονηριά του, εμφανίστηκε να τον αποδέχεται η κυβερνητική ηγεσία, κλείνοντας εσπευσμένα το θέμα με τη διαβεβαίωση ότι μεταξύ των δύο πλευρών «υπάρχει συναντίληψη» και ότι «δεν θα υπάρξουν μονομερείς ενέργειες» στο μέλλον. Εδώ, το πράγμα έγινε ακόμη σοβαρότερο: οι συνταγματικές υποχρεώσεις της Πολιτείας απέναντι στους πολίτες και η απόλαυση των θεμελιωδών δικαιωμάτων από αυτούς ανάγονται σε αντικείμενο διμερούς διαλόγου και διαπραγμάτευσης με την Εκκλησία, από τη συγκατάνευση της οποίας εξαρτάται και η πραγμάτωσή τους. Ο αρχιεπίσκοπος απέσπασε το δικαίωμα να αντιλαμβάνεται τη συνταγματική τάξη ως προσβολή προς το θεσμό που εκπροσωπεί, και να αντιδρά αναλόγως…
Και τρίτον: Μιλώντας στην Πανελλαδική Σύσκεψη του ΣΥΡΙΖΑ το τελευταίο Σαββατοκύριακο του Αυγούστου, ο Αλέξης Τσίπρας αναφέρθηκε σε μια «μεγάλη δημοκρατική ριζοσπαστική μεταρρύθμιση στην Παιδεία», την οποία, ένα μήνα αργότερα, ως πρωθυπουργός και πάλι, περιέλαβε στις «εμβληματικές μεταρρυθμίσεις» με τις οποίες θέλει να συνδέσει τη δεύτερη θητεία του.4 Δεν είναι ακόμη γνωστό τι ακριβώς προβλέπει το σχέδιο αυτό –η συζήτηση επί των προγραμματικών δηλώσεων πιθανόν θα το διευκρινίσει–, με αρκετή πάντως ασφάλεια θα μπορούσε κανείς να προβλέψει ότι μοιραία θα αφυδατωθεί σε ένα ασύντακτο πακέτο επιμέρους διευθετήσεων –κάτι σαν «πολυνομοσχέδιο Μπαλτά»–, αν δεν αντιμετωπίσει τη μείζονα εκκρεμότητα: τι διδάσκει σήμερα το δημόσιο σχολείο, με ποιες μεθόδους το διδάσκει, και σε ποια επαφή και σχέση με τις επιστήμες.
Την προοπτική αυτή, ήδη ναρκοθετημένη από το καθεστώς της σύμφυσης κράτους-Εκκλησίας, υπέσκαψαν περαιτέρω οι εξελίξεις των ημερών. Η πρόκληση, επομένως, παραμένει οξεία: μαζί με τα ιεροδιδασκαλεία κάποιων θεοκρατικών καθεστώτων, το ελληνικό δημόσιο σχολείο είναι το μοναδικό στον κόσμο όπου η Θεωρία της Εξέλιξης, ενάμιση αιώνα μετά τη δημόσια έκθεσή της, δεν διδάσκεται ως βασικό μάθημα. Και οι απαντήσεις που προσφέρει στα μεγάλα ερωτήματα της ύπαρξης –για τη γέννηση του Σύμπαντος, για τη φύση του χώρου και του χρόνου, της ύλης και της ενέργειας, για την προέλευση και την ποικιλότητα της ζωής, την παρουσία του ανθρώπου– είναι οι ίδιες που οι μαθητές του θα μπορούσαν να βρουν στο κατηχητικό της ενορίας τους. Μια μάλλον σαθρή βάση γι’ αυτό που ο πρωθυπουργός οραματίζεται ως παραγωγική ανασυγκρότηση της χώρας με επένδυση στην έρευνα, τη νέα γνώση, την καινοτομία…
Και αντιφατική κυρίως, αφού αφετηριακά απορρίπτει το κριτικό πνεύμα, την περιέργεια, την αναζήτηση, την ακρίβεια των συλλογισμών, που χαρακτηρίζουν την επιστημονική και ερευνητική διαδικασία. Ας έχουμε την ειλικρίνεια να παραδεχθούμε το ασύμβατο του πράγματος. Για να μην κοροϊδευόμαστε, τουλάχιστον μεταξύ μας…
Δημοσιεύτηκε και στην ιστοσελίδα ΧΡΟΝΟΣ
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. tvxs.gr, Ιερώνυμος κατά Αναγνωστοπούλου για την απαλλαγή από τα θρησκευτικά: «Να μην ακούμε ανοησίες», 27.09.2015, http://tvxs.gr/news/ellada/ieronymos-kata-anagnostopoyloy-gia-tin-apallagi-apo-ta-thriskeytika-na-min-akoyme-anoisi.
2. tovima.gr, ΒΗΜΑτοδότης – Ιερώνυμος προς Ρεπούση: «Ποια είσαι εσύ, κυρά μου…», 28.07.2012,http://www.tovima.gr/opinions/article/?aid=468705.
3. stokokkino.gr, Σία Αναγνωστοπούλου: Έως τις 10 Οκτωβρίου θα καλυφθούν τα κενά στα σχολεία, 25.09.2015,http://www.stokokkino.gr/article/1000000000017073/.
4. Αυγή, «Εμβληματικές μεταρρυθμίσεις» σε Υγεία, Παιδεία και Έρευνα προανήγγειλε ο Αλ. Τσίπρας, 26.09.2015,http://www.avgi.gr/article/5884715/-emblimatikes-metarruthmiseis-se-ugeia-paideia-kai-ereuna-proaniggeile-o-al-tsipras-video-.