Η 7η Νοεμβρίου 2012 ήταν μια πολύ σημαντική πολιτικά ημέρα για τον τόπο, διότι σύμφωνα με τον κυβερνητικό συνασπισμό ελήφθησαν αποφάσεις, οι οποίες εκσυγχρονίζουν τον τόπο και δημιουργούν τις προϋποθέσεις για την έξοδο της χώρας από την κρίση. Αυτό βεβαίως θα πραγματοποιηθεί, εάν η ελληνική κοινωνία ενωμένη ενεργοποιηθεί για την υλοποίηση των μέτρων, τα οποία ψηφίσθηκαν αυτή την ημέρα στη Βουλή στο πλαίσιο του επονομαζόμενου και «Μνημονίου ΙΙΙ». Από την άλλη πλευρά η αντιπολίτευση στο σύνολο της καταψήφισε το πολυνομοσχέδιο των μέτρων του «Μνημονίου ΙΙΙ».
.
Η Δημοκρατία ως πρακτική
.
Στους δρόμους γύρω από τη Βουλή οι συνδικαλιστικές οργανώσεις την ώρα της συνεδρίασης διαδήλωσαν την αντίθεση τους στα μέτρα. Παραλλήλως όμως και οι «γνωστοί άγνωστοι» δημιουργούσαν τα γνωστά έκτροπα με τις βόμβες μολότωφ και τον πετροπόλεμο. Στο ίδιο μήκος και η αστυνομία με χημικά και εκτοξευτές νερού επανέφερε την τάξη, όπως συνηθίζεται να λέγεται.
.
Μέσα στη Βουλή εναλλάσσονταν οι ομιλητές των κομμάτων, χωρίς να γίνεται ουσιαστικός διάλογος για το πολυνομοσχέδιο και να κατατίθενται εναλλακτικές προτάσεις, οι οποίες βασίζονται σε ένα στρατηγικό σχεδιασμό και λαμβάνουν υπόψη τους τη διεθνή συγκυρία και τις πραγματικές δυνατότητες των δομών, οι οποίες θα υλοποιήσουν τα μέτρα. Αυτό βεβαίως δεν σημαίνει, ότι η κυβερνητική πολιτική αυτομάτως θα λύσει όλα τα προβλήματα με το Μνημόνιο ΙΙΙ. Δημιουργείται όμως θεωρητικά το πλαίσιο, το οποίο θα αποτελέσει και τον οδικό χάρτη εξόδου από την κρίση, εάν η ελληνική κοινωνία ενεργοποιηθεί και συνειδητοποιήσει, ότι πρέπει να γίνουν δομικές αλλαγές στο μοντέλο οικονομικής και κατ’επέκταση κοινωνικής οργάνωσης, το οποίο είναι σε κατάσταση κατάρρευσης.
.
Απέναντι σε αυτά τα δεδομένα το πολιτικό σύστημα και κυρίως τα κόμματα της αντιπολίτευσης καλούν βουλευτές και εργαζόμενους να αντιδράσουν. Το ένα κόμμα καλεί σε «οργανωμένη απειθαρχία και ανυπακοή», το άλλο μιλάει για «επικήδειους λόγους» και θερμαίνει το κλίμα με προκηρύξεις, οι οποίες θέτουν το δίλλημα «ή αυτοί ή εμείς», και το τρίτο ετοιμάζει ειδικά δικαστήρια, ενώ το τελευταίο εμφανίζεται ως εγγυητής του έθνους και της φυλετικής καθαρότητας.
.
Ταυτοχρόνως τα κόμματα προσπαθούν με διαδικαστικά τεχνάσματα να υφαρπάζουν πλειοψηφίες. Το ίδιο ισχύει και για την κυβέρνηση, επικαλούμενη την αρχή της δεδηλωμένης, εθιμικώ δικαίω.
.
Στον όποιο δε διάλογο αναπτύσσεται, οι απόψεις, θέσεις και σχόλια στοχεύουν στην φθορά της αξιοπιστίας του αντιπάλου και όχι στην κριτική της κυβερνητικής πολιτικής με παράλληλη κατάθεση ρεαλιστικής και βιώσιμης εναλλακτικής πρότασης. Επίσης ο λόγος, ο οποίος εκφέρεται από το πολιτικό προσωπικό παραπέμπει πολλές φορές σε «μαγκιές» χωρίς περιεχόμενο.
.
Με λίγα λόγια στη Βουλή γίνονται παράλληλοι μονόλογοι, οι οποίοι φανερώνουν γνωστική ανεπάρκεια και έλλειψη δημοκρατικής παιδείας.
.
Στο επίπεδο της κοινωνίας οι άνθρωποι είναι απογοητευμένοι, διότι δεν είναι πλέον σε θέση να παράγουν ευημερία, αν και οι πολιτικοί προσπαθούν να διαβεβαιώσουν για το αντίθετο, βασιζόμενοι στην προ της κρίσης περίοδο. Η ανθρωπότητα γενικότερα ποτέ στο παρελθόν δεν είδε τέτοια ανάπτυξη του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ) όσο τα τελευταία 50 χρόνια, το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα. Και όμως σήμερα έχουμε περισσότερους φτωχούς ανθρώπους από ό,τι πριν από 50 χρόνια. Το ΑΕΠ μπορεί να αυξάνεται και ο δείκτης ευτυχίας να μειώνεται.
.
Σύμφωνα με τον Dennis Meadows, έναν από τους συγγραφείς της μελέτης «Τα όρια της ανάπτυξης» για το Club of Rome, «μεταξύ 2010 και 2020 θα γίνουν εμφανή τα όρια της ανάπτυξης και το 2050 θα εμφανισθούν τα όρια του πολιτισμού με τα χαρακτηριστικά, που τον γνωρίσαμε».
.
Πολύ χαρακτηριστικό σε σχέση με το μέλλον είναι, ότι τα επόμενα 20 χρόνια θα δούμε πολύ περισσότερες κοινωνικές αλλαγές από αυτές, τις οποίες βιώσαμε τα 100 τελευταία χρόνια. Συγκεκριμένα η ενέργεια και οι φυσικοί πόροι που χρειάζεται η ανθρωπότητα για να καλύψει οικονομικά τα επόμενα 20 χρόνια, ισοδυναμούν με όλα, όσα έχει επιτύχει μέχρι τώρα. Μπορεί κανείς να φαντασθεί τις επιπτώσεις.
.
Αναρωτιέται ο κάθε πολίτης, που απέμεινε, σε ποιο διάδρομο της Βουλής, ένας μακρόπνοος στρατηγικός σχεδιασμός, που έχει ανάγκη ο τόπος, διότι είναι το μόνο που δεν ακούσθηκε. Και αν ακουγόταν πάλι θα έπεφτε στο κενό, διότι το πολιτικό σύστημα στην Ελλάδα δεν προσδίδει με τη λειτουργία του ουσιαστικό περιεχόμενο στη Δημοκρατία. Αυτό βεβαίως δεν σημαίνει, ότι όλα τα κόμματα έχουν τον ίδιο βαθμό ευθύνης για αυτή την κατάσταση.
.
.
Η Δημοκρατία ως σύστημα Αξιών
.
Η Δημοκρατία δεν είναι ένα ιδεατό κατασκεύασμα, το οποίο επιβάλλεται στις κοινωνίες. Δεν είναι επίσης μόνο ένα διαδικαστικό εργαλείο, για να λαμβάνονται αποφάσεις με θεσμική κατοχύρωση, οι οποίες δεσμεύουν το μέλλον. Δεν έχει μόνο θεσμική διάσταση, αλλά αποτελεί και εργαλείο κοινωνικής έκφρασης και λειτουργίας. Με αυτή δε την έννοια σχετίζεται άμεσα και με τις κοινωνικές αξίες και εξαρτάται από αυτές.
.
Η Δημοκρατία είναι πολιτισμικό προϊόν. Η δημοκρατική στάση και συμπεριφορά του ατόμου είναι αποτέλεσμα του χαρακτήρα του και των δημοκρατικών ηθών, εθίμων και απόψεων, που ισχύουν.
.
Ζούμε σε ένα κόσμο, ο οποίος εδράζεται στην αλληλεξάρτηση. Οι όποιες αλλαγές συντελούνται, οφείλονται στην αλληλεξάρτηση της ανθρώπινης δραστηριοποίησης. Εάν επιθυμούμε να διαμορφώνουμε συνειδητά αυτή την αλλαγή, την δυναμική που αναπτύσσεται με άλλα λόγια, τότε πρέπει να ελέγχουμε τις πολύπλοκες αλληλεπιδράσεις, την αναπτυσσόμενη δυναμική και τις γνωστικές ανεπάρκειες και ανασφάλειες ενός παγκοσμιοποιημένου κόσμου, ο οποίος λειτουργεί με υψηλό βαθμό διαφοροποίησης και σύνθετο καταμερισμό εργασίας. Ταυτόχρονος επιβάλλεται να λάβουμε υπόψη, ότι οι σύγχρονες αξίες υπερβαίνουν τα όρια των τοπικών κοινωνιών και διαμορφώνονται σε πλανητικό επίπεδο σύμφωνα με την δυναμική, η οποία αναπτύσσεται στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης και των καταλυτικών αλλαγών, τις οποίες επιβάλλει η ταχύτατη ανάπτυξη της επιστήμης και της τεχνολογίας και η αξιοποίηση της στην καθημερινότητα του ανθρώπου.
.
Όλες αυτές οι διαστάσεις της πραγματικότητας συνθέτουν ένα πολύπλοκο πλέγμα παραμέτρων, οι οποίες οριοθετούν την Δημοκρατία ως σύστημα αξιών, ενώ λειτουργούν ως προϋποθέσεις για να έχει ουσιαστικό περιεχόμενο. Κατ’αρχήν η Δημοκρατία είναι έργο της κοινότητας και όχι μεμονομένου ατόμου. Αυτό σημαίνει, ότι οι δημοκράτες βασίζονται ο ένας στον άλλο. Αυτό το χαρακτηριστικό της Δημοκρατίας συμβάλλει θετικά σε σχέση με την κοινωνική συνοχή και αλληλεγγύη.
.
Σε όποια κοινότητα ανθρώπων ή ευρύτερα κοινωνία δεν αρκεί μόνο η ύπαρξη μιας πλειοψηφίας. Η δυναμική της εξέλιξης της πραγματικότητας απαιτεί συνεννόηση. Και αυτό είναι εφικτό με την ανάπτυξη διαλόγου, ώστε ο κοινωνικός μετασχηματισμός να βασίζεται σε συνειδητοποιημένους πολίτες. Σε αυτή την περίπτωση καλύπτεται και η ανάγκη των σύγχρονων κοινωνιών να πορεύονται με μεγαλύτερη από ό,τι στο παρελθόν ταχύτητα σε μικρότερο όμως χρονικό διάστημα, χωρίς να χάνουν τη συνοχή τους.
.
Η αλήθεια και η ελευθερία στη Δημοκρατία είναι σχετικά. Εξαρτώνται από το κάθε φορά επίπεδο γνώσης και συλλογικής συνειδητοποίησης. Στη σύγχρονη πραγματικότητα, με την πολυπλοκότητα και την ταχύτητα σε σχέση με την παραγωγή και αναίρεση γνώσεων από την εξέλιξη της επιστήμης και της τεχνολογίας που την χαρακτηρίζουν, η αλήθεια συχνά αναθεωρείται. Αυτή την πορεία της σχετικοποίησης της αλήθειας πρέπει να είναι σε θέση να αντιληφθεί και να κατανοήσει και η κοινωνία ως συλλογικό μόρφωμα, ώστε να μπορεί να κάνει λειτουργικές και βιώσιμες επιλογές. Ειδάλλως θα δημιουργείται η αίσθηση της ανελευθερίας, διότι τα μέλη της δεν θα είναι σε θέση να προσεγγίζουν συνειδητά τη δυναμική των πολιτικών επιλογών, αλλά θα μένουν δέσμια του παρελθόντος και μιας πραγματικότητας, η οποία έχει καταρρεύσει.
.
Η Δημοκρατία δεν έχει επίσης ουσιαστικό περιεχόμενο, όταν εξαντλείται σε ανταγωνισμούς συμφερόντων ή μετατρέπεται σε πεδίο λαϊκισμού. Ο κοινωνικός μετασχηματισμός στη Δημοκρατία είναι μια διαδικασία βελτίωσης της πραγματικότητας στην πράξη με έντονο χαρακτήρα πειραματισμού, διότι η κοινωνία και τα συστήματα που την αποτελούν είναι δυναμικά.
.
Γι’αυτό η δημοκρατική λειτουργία σημαίνει δυνατότητα συμμετοχής των πολιτών στις διεργασίες μετασχηματισμού της κοινωνίας. Σε αντίθετη περίπτωση η κοινωνική δυναμική δεν αποκτά την αναγκαία ταχύτητα στη ροή του χρόνου, ενώ δεν είναι σε θέση να παίξουν το ρόλο, που τους αναλογεί, οι δομές της κοινωνίας πολιτών. Δεν θα είναι σε θέση να εκφράσουν το κοινωνικό συμφέρον, ούτε να λειτουργήσουν ως μοχλοί για την ανάπτυξη διαλόγου στο επίπεδο της κοινωνικής βάσης. Η συμμετοχή αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο για την δημοκρατική λειτουργία.
.
Σε αυτό το πλαίσιο η Δημοκρατία ενδυναμώνει την αυτοδιάθεση του ατόμου, τη συμμετοχή στις αποφάσεις, αλλά και τον ετεροπροσδιορισμό, ως ένα βαθμό, από την πλειοψηφία. Με αυτή την έννοια ο πολίτης και ο πολιτικός ασκούνται στη λογική του διαλόγου και των συναινέσεων χωρίς την αξιοποίηση μορφών εξουσίας για την οικοδόμηση της σύγκλισης των απόψεων.
.
Στο πλαίσιο δε αυτού του διαλόγου οι πολίτες αναπτύσσουν την κριτική τους ικανότητα. Αυτό βεβαίως προϋποθέτει, ότι είναι σε θέση να επεξεργάζονται νοητικά το πλήθος και την διαφορετικότητα των παραμέτρων, οι οποίες συνθέτουν την πραγματικότητα. Σε αυτό το σημείο η συμβολή της διανόησης στο πλαίσιο των δομών της κοινωνίας πολιτών, ανάλογα με τη θεματική τους αναφορά (οικονομία, περιβάλλον, πολιτισμός υγεία κλπ.), θα διευκολύνει με απλούστευση της πολύπλοκης πραγματικότητας, που μας περιβάλλει.
.
Τέλος, εάν πληρούνται αυτές οι προϋποθέσεις, οι οποίες συνθέτουν ένα λειτουργικό σύστημα αξιών, το οποίο έχει στο επίκεντρο τόσο το άτομο-πολίτη όσο και το κοινωνικό σύνολο, ο δημοκράτης μαθαίνει να νοιάζεται για την προοπτική της δημοκρατικής κοινότητας.
.
.
Για μια ουσιαστική Δημοκρατία
.
Η μέχρι τώρα λειτουργία της Δημοκρατίας στην Ελλάδα έχει οδηγήσει στην απονομιμοποίηση των θεσμών (κοινοβούλιο, δικαιοσύνη κλπ.) στη συνείδηση των πολιτών. Οι κοινωνικοπολιτικές αντιπαραθέσεις αποκτούν συγκρουσιακό χαρακτήρα, ο διάλογος και η συναίνεση περιθωριοποιούνται, κυριαρχεί η ανομία, ισοπεδώνονται οι όποιες αξίες κρατούν ακόμη τη συνοχή της κοινωνίας, ενώ σε μεγάλο βαθμό καλλιεργείται και ευδοκιμεί μια μονοδιάστατη ανθρώπινη ποιότητα, η οποία είναι και εύκολα χειραγώγιμη.
.
Με αυτά τα δεδομένα η χώρα δεν έχει προοπτική. Η δημοκρατική λειτουργία πρέπει να αποκτήσει ουσιαστικό περιεχόμενο. Και αυτό είναι εφικτό, εάν τόσο η κοινωνία όσο και το πολιτικό σύστημα επαναπροσδιορίσουν και αλλάξουν πολλές παραμέτρους της πραγματικότητας.
.
Η κοινωνία πρέπει να αποκτήσει χαρακτηριστικά κοινωνίας της γνώσης να απαγκιστρωθεί πλήρως και σε σύντομο χρονικό διάστημα από την πελατειακή και συντεχνιακή λογική. Δεν θα έχει μέλλον, εάν δεν επικρατήσει η αξιοκρατία και δεν μετατραπεί σε κοινωνία της επίδοσης. Κυρίαρχο κριτήριο της ατομικής λειτουργίας πρέπει να είναι η αποτελεσματικότητα και η επίδοση και όχι το βόλεμα και η εξυπηρέτηση συντεχνιακών ή άλλων συμφερόντων. Προέχει το κοινωνικό συμφέρον και μέσα από αυτό ικανοποιείται και το άτομο.
.
Η απόκτηση χαρακτηριστικών κοινωνίας της γνώσης θα προσδώσει στην κοινωνική και οικονομική δυναμική την απαραίτητη για τη σύγχρονη εποχή επιτάχυνση στη ροή του χρόνου, ο οποίος γίνεται ανεπαρκής για τρείς κυρίως λόγους:
.
.
- Αυξάνεται συνεχώς η τεχνολογική επιτάχυνση (αυτοκίνητο ταχύτερο από ποδήλατο, e-mail από γράμμα, ταχύτερη παραγωγή αγαθών και παροχή υπηρεσιών)
.
- Επιταχυνόμενες κοινωνικές αλλαγές (ταχύτερη εργασιακή κινητικότητα, αλλαγή κατοικίας)
.
- Επιταχυνόμενος ρυθμός στη ζωή (προσπαθούμε να διεκπεραιώσουμε δράσεις σε μικρότερο χρονικό διάστημα)
.
.
Γενικά η τεχνολογία πολλαπλασιάζει την περιεκτικότητα του χρόνου και επιβάλλει περισσότερη ενασχόληση με την επεξεργασία του περιεχομένου του, δηλαδή των πολύ περισσότερων πληροφοριών. Είναι σκόπιμο όμως να επισημανθεί, ότι η τεχνολογία οφείλει να είναι στην υπηρεσία του ανθρώπου και όχι αντιστρόφως.
.
Τέλος η ελληνική κοινωνία πρέπει να ενεργοποιηθεί στο πλαίσιο των δομών της κοινωνίας πολιτών, ώστε να εκφράζεται δυναμικά το κοινωνικό συμφέρον. Προϋπόθεση για αυτό βεβαίως είναι η επιστροφή του διαλόγου και της συναινετικής λογικής στην κοινωνική βάση. Τα κόμματα σε αυτές τις διεργασίες πρέπει να μην συμμετέχουν. Η λογική του ελέγχου των κοινωνικών διεργασιών δεν έχει ρόλο σε δυναμικές κοινωνικές δομές. Άλλος είναι ο ρόλος των κομμάτων και του πολιτικού συστήματος συνολικά. Η κοινωνία πολιτών στο πλαίσιο της θεματικής αναφοράς των δομών της (περιβάλλον, πολιτισμός, υγεία, κλπ.) θα εκφράσει τεκμηριωμένα το κοινωνικό συμφέρον ανά τομέα σε εθνικό επίπεδο και θα προσδώσει δυναμική στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση με τη διασύνδεση της με τις αντίστοιχες δομές σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
.
Με αυτό τον τρόπο θα δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις για την συμμετοχή της ευρωπαϊκής κοινωνικής βάσης στις διεργασίες πολιτικής, οικονομικής, πολιτισμικής ολοκλήρωσης. Η Ευρώπη δεν πρέπει να αφήνεται στις επιλογές των διαφόρων πολιτικών και οικονομικών ελίτ.
.
Το πολιτικό σύστημα έχει ήδη υπερβεί τα όρια του, τόσο ως κοινωνικό σύστημα με θεσμικό ρόλο όσο και ως στελεχιακό δυναμικό των δομών, οι οποίες το αποτελούν. Όσο συνεχίζει να πορεύεται χωρίς να προσαρμόζεται στις σύγχρονες ανάγκες και την προβολή τους στο μέλλον, τόσο περισσότερο μεγαλώνει όχι μόνο το πολιτικό αλλά και το κοινωνικό αδιέξοδο. Ο λαϊκισμός, η πελατειακή λογική, η έλλειψη σύγχρονων δομών και μηχανισμών ανάλυσης της πραγματικότητας σε εθνικό, ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο καθώς και στρατηγικού σχεδιασμού, το χαμηλό επίπεδο του πολιτικού προσωπικού δεν μπορούν να συνεχίζουν να αποτελούν τα χαρακτηριστικά του πολιτικού συστήματος. Ιδιαιτέρως σε περιόδους κρίσης δεν είναι δυνατό το πολιτικό σύστημα να προσεγγίζει την διακυβέρνηση της χώρας ως διαχείριση εξουσίας και μόνο. Διότι αυτό καταλήγει να γίνεται. Το επιβεβαίωσαν οι τοποθετήσεις και προτάσεις των κομμάτων στο σύνολο των συνεδριάσεων της Βουλής για την ψήφιση του «Μνημονίου ΙΙΙ» και του προϋπολογισμού. Η ελληνική κοινωνία άναυδη παρακολουθούσε τους διαλόγους, οι οποίοι ανέδυαν άρωμα θεατρικής κωμωδίας και μερικές φορές τραγικής γελοιότητας. Ίσως η ανυπαρξία κοινωνικών αξιών με σύγχρονη αναφορά, έχει οδηγήσει τους βουλευτές στην απόφαση να μεταφέρουν στη Βουλή το κλίμα ιλαρότητας, το οποίο χαρακτηρίζει πολιτικές συζητήσεις καφενειακού επιπέδου. Μόνο που το μέλλον της ελληνικής κοινωνίας δεν επιτρέπεται να οριοθετείται με αυτό τον τρόπο, διότι σε αυτή την περίπτωση υποθηκεύεται και σε βάθος χρόνου θα οδηγήσει την κοινωνία στον εκφυλισμό. Ήδη οι πρώτες ενδείξεις είναι ορατές. Έπαψε να παράγει κοινωνικές αξίες, απλά καταναλώνει. Σε αυτό συμβάλλει και η μετατροπή της σε κοινωνία του θεάματος.
.
Δεν υπάρχουν περιθώρια πλέον για χάσιμο χρόνου. Ο επαναπροσδιορισμός της πολιτικής και των χαρακτηριστικών και του ρόλου του πολιτικού συστήματος είναι βασική προϋπόθεση για μια σύγχρονη και βιώσιμη διακυβέρνηση της χώρας. Άμεσα επιβάλλεται να αρχίσει συστηματικός διάλογος προς αυτή την κατεύθυνση τόσο στο πολιτικό σύστημα, όσο και στην κοινωνία πολιτών με την συμμετοχή και της διανόησης. Με αυτό τον τρόπο θα αρχίσει η Δημοκρατία να αποκτά ουσιαστικό περιεχόμενο, διότι προωθείται η συμμετοχή και των κοινωνικών δομών, οι οποίες με τη βοήθεια της διανόησης θα εκφράζουν το κοινωνικό συμφέρον.
.
Τα κόμματα του μέλλοντος πρέπει να είναι σε θέση, με την αξιοποίηση της επιστήμης και της τεχνολογίας, να κάνουν μακροπρόθεσμο στρατηγικό σχεδιασμό, ο οποίος θα βασίζεται στην σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα σε Ελλάδα και Ευρώπη και θα στοχεύει στον βιώσιμο μετασχηματισμό της στη ροή του χρόνου. Όσο μάλιστα προχωρούμε προς το μέλλον η επιτάχυνση του χρόνου θα αυξάνει, διότι θα αποκτά μεγαλύτερη πυκνότητα σε πληροφορίες και δεδομένα, η επεξεργασία των οποίων θα απαιτεί μεγαλύτερη ταχύτητα. Ειδάλλως δεν θα είναι σχεδιάσιμη η δυναμική της εξέλιξης.
.
Τέλος, καλό θα είναι οι πολιτικοί σχηματισμοί να απαλλαγούν από ιδεολογικά σχήματα, τα οποία δεν έχουν επεξεργαστεί στην προβολή τους στο χρόνο. Η δυναμική της εξέλιξης απαιτεί και δυναμική προσαρμογή της νοητικής επεξεργασίας και ερμηνείας της πραγματικότητας σύμφωνα με τη δυναμική της παραγωγής γνώσεων και τον κοινωνικό μετασχηματισμό.