Η εμφάνιση ενός καινούργιου κόμματος, ιδίως μάλιστα ενός κόμματος που αυτοπροσδιορίζεται ως «κεντρώο», θα ήταν ένα καλοδεχούμενο γεγονός, σε μια περίοδο μάλιστα που οι απόπειρες ανασύνταξης της κεντροαριστεράς προϋποθέτουν τον διαρκή διάλογο και τις προγραμματικές συγκλίσεις. Η περίπτωση, ωστόσο, του Ποταμιού, παρουσιάζει ορισμένα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, που θα άξιζε να τα λάβουν υπόψη τους οι ψηφοφόροι, ακριβώς επειδή η επόμενη μέρα του προοδευτικού χώρου θα κριθεί και από το πολιτικό αποτύπωμα των εκλογών. Στην κατεύθυνση αυτή, το πρώτο πράγμα που μπορούμε, για την ώρα, να διαπιστώσουμε είναι ότι το Ποτάμι αποτελεί ένα ιδιάζον μόρφωμα που μεταπλάθει τον παραδοσιακό λαϊκισμό σε ένα νέου τύπου μεταπολιτικό λαϊκισμό,[1] ο οποίος όχι μόνο δεν μπορεί να συμβάλει στην υπόθεση ενός σύγχρονου προοδευτικού πόλου αλλά ενδέχεται να εξελιχτεί και σε «χρήσιμο μαξιλάρι» της κεντροδεξιάς ηγεμονίας. Ας δούμε από κοντά αυτά τα χαρακτηριστικά που δικαιολογούν ίσως αυτή την διαπίστωση.

.

Το Ποτάμι «ξεχείλισε» από μια πετυχημένη τηλεοπτική εκπομπή και σχεδόν αμέσως εξελίχτηκε σε ένα απολύτως αρχηγοκεντρικό κόμμα, χωρίς κάποια, ενδιάμεση έστω, διαδικασία κομματικής συγκρότησης και πολιτικής αντιπροσώπευσης. Την ίδια ώρα που υποσχόταν την «πολιτική για όλους», το Ποτάμι ταυτίστηκε πλήρως με τις επιλογές του αρχηγού του. Ο κ. Θεοδωράκης έλαβε το χρίσμα της αρχηγίας μόνος του, με μοναδικό κριτήριο τη μιντιακή αναγνωρισιμότητα και την οικειότητα της τηλεοπτικής του παρουσίας. Σύντομα βρέθηκε ο ίδιος στο προσκήνιο με μοναδικό ρητορικό πρόταγμα τη μεταπολιτική διάκριση ανάμεσα στο «παλιό» και στο «νέο». Στο «παλιό» κατατάχτηκαν συλλήβδην όλα τα ήδη υπάρχοντα κόμματα, ενώ στο «νέο» αυτο-τοποθετήθηκε το ίδιο το Ποτάμι ? λες και το «νέο» δημιουργήθηκε από κάποιο αόρατο νονό που βάφτισε τον κ. Θεοδωράκη στην κολυμβήθρα μιας προσωποκεντρικής ανανέωσης του πολιτικού συστήματος.

.

Το δίπολο «παλιό / νέο» συνοδεύτηκε επιπλέον από μια άρση των ιδεολογικών διαχωριστικών γραμμών μεταξύ Δεξιάς και Αριστεράς : το Ποτάμι «κλέβει» – σύμφωνα με τη δήλωση του αρχηγού του – ιδέες και από τη Δεξιά και από την Αριστερά, μέσα από μια επίφαση συναίνεσης. Στην πορεία έγινε, βέβαια, αντιληπτό ότι αυτό το «κλέψιμο» δεν ήταν τίποτε άλλο παρά το λαϊκιστικό άλλοθι στο κενό θέσεων, στην έλλειψη προγραμματικού λόγου, στη σκόπιμη ασάφεια των πολιτικών προτάσεων. Σχεδόν ταυτόχρονα, μάλιστα, το «νέο» αφομοιώθηκε από έναν εξημερωμένο και ήπιο «αντισυστημισμό», που η μόνη κριτική του διάσταση συνίσταται στο να απαξιώνει γενικά τους «παλιούς», τους «από πάνω» και «το σύστημα», χωρίς να ενοχλεί ωστόσο την υπάρχουσα κατάσταση των πραγμάτων. Σε λίγο καιρό, όλοι καταλάβαμε πως στην «κεντρώα πολιτική γεωγραφία» του Ποταμιού χώραγαν μόνο συγκεκριμένοι γείτονες και σύμμαχοι.

.

Αποφεύγοντας την κρίσιμη μάχη των αυτοδιοικητικών εκλογών, το Ποτάμι επέλεξε να δοκιμαστεί στις ευρωεκλογές με έναν πρωτόγνωρο τρόπο προκαταβολικής υποκλοπής της ψήφου των πολιτών. Στην πιο κρίσιμη ώρα του ανακαθορισμού των ευρωπαϊκών πολιτικών συσχετισμών, το νεοσύστατο κόμμα δεν εντάχτηκε σε καμία ευρωπαϊκή «πολιτική οικογένεια» παραπέμποντας τις εκλεκτικές του συγγένειες σε ένα ακαθόριστο μέλλον και σε μια αδιανόητη συμμαχία μεταξύ Φιλελεύθερων, Σοσιαλιστών και Πρασίνων, ως εάν η πολιτική να ήταν ένα ευχολόγιο υπέρβασης διαχωριστικών γραμμών για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Μακριά από τις ευρωπαϊκές εξελίξεις, αποκομμένο από τις υποψηφιότητες για την προεδρία της Κομισιόν, βουτηγμένο σε έναν ιδιάζοντα και μάλλον εθνοκεντρικό τηλε-λαϊκισμό, το Ποτάμι, αντί να συζητάει για την αλλαγή πολιτικής στην Ευρώπη, ανακοινώνει περήφανα τα έξοδα για τις «γαλότσες του Σταύρου» και «τυπώνει» μπλουζάκια με σήμα το «σακίδιο του Σταύρου».

.

Υιοθετώντας πλήρως τα τεχνάσματα της «μιντιακής δημοκρατίας», το Ποτάμι θεωρεί πως η πολιτική είναι μια υπόθεση ηθικολογικής «διαφάνειας» και κοινωνικού διδακτισμού : προτεσταντική αυτοκριτική για το παρελθόν, κλεμμένες προτάσεις για το παρόν, θολή φυγή προς το μέλλον. Όσο δε για τη στελέχωση των κομματικών υποψηφίων, η σύνθεση της ευρω-λίστας είναι αρκετά εύγλωττη : περιλαμβάνει ορισμένα πρόσωπα – ή μάλλον «πρωταγωνιστές»  -που έχουν διαπρέψει στο χώρο του ρηχού μεταρρυθμισμού, της «επώνυμης» ατάκας και, παλαιότερα, της μνημονιακής ορθοδοξίας. Οι δηλώσεις τους, ένα μείγμα θυμικής επίκλησης του «νέου» και αφελούς επίκλησης της «κοινής λογικής», σπάνια συντονίζονται με τη δύσκολη συγκυρία της κρίσης ενώ συχνά παραπέμπουν σε μια μονοσήμαντη νεοφιλελεύθερη ατζέντα.

.

Εντέλει, κάτω από το μανδύα των «μη επαγγελματιών της πολιτικής» κρύβεται απλώς και μόνο η «μη πολιτική», και πάντως, τα life style politics. Το παράδειγμα αυτής της αισθητικοποιημένης πολιτικής κουλτούρας ήρθε στο προσκήνιο με την προεκλογική διαφημιστική καμπάνια του Ποταμιού. Αναφέρομαι στο πρόσφατο τηλεοπτικό σποτάκι με την Μαρίλια και την Άγγη, για «την πρώτη φορά»…που θα ψηφίσουν. Το σποτάκι που προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων – ευτυχώς, και εντός του Ποταμιού[2]– δείχνει πως το κόμμα αυτό αναπαράγει τα πιο «παλιά» έμφυλα και ηλικιακά στερεότυπα, στο βωμό του εύκολου εντυπωσιασμού. Ας προσέξουμε τις λεπτομέρειες : στο απαράδεκτο βίντεο που κυκλοφόρησε, η Άγγη, που «έχει πολύ καιρό να το κάνει», «αισθάνεται νέα και σημαντική» μόνο και μόνο επειδή θα ψηφίσει Ποτάμι. Το πρόβλημα δεν είναι ο συνδυασμός της σεξουαλικότητας με την πολιτική διαφήμιση ? έτσι κι αλλιώς, το σποτάκι είναι «κλεμμένη» απομίμηση της αντίστοιχης καμπάνιας του Ομπάμα και του Πούτιν. Το πρόβλημα είναι ότι η Άγγη θα αισθανθεί «νέα» και «σημαντική», επειδή… θα ψηφίσει το κόμμα του κ. Θεοδωράκη. Αν κατάλαβα καλά, δηλαδή, το «νέο» Ποτάμι χαρίζει νιάτα και συμβολικό κύρος στους ψηφοφόρους του και κυρίως στις ψηφοφόρους του, με τον ίδιο τρόπο που τα «προϊόντα ομορφιάς» εξαφανίζουν τις ρυτίδες. Κάπου εδώ όμως τα πράγματα αρχίζουν να «μπερδεύονται γλυκά» σε ένα κοκτέιλ, που θα το έπινε μόνο ο «ματσό» Ελληνάρας της διπλανής πόρτας. Ο τρόπος που, έστω και τυχαία, το Ποτάμι ενσωμάτωσε τις πιο παραδοσιακές δομές ανισότητας και διακρίσεων στην επίσημη πολιτική ρητορική του δεν είναι απλώς απογοητευτικός ? είναι επικίνδυνος.

.

Δεν μπορεί  το Ποτάμι να ζητάει από τους πολίτες να γίνει «το τρίτο κόμμα» για να αναχαιτίσει την άνοδο της Χρυσής Αυγής, και παράλληλα, να έχει ήδη παραδοθεί στην κρυφή γοητεία των στερεοτύπων. Ακριβώς όμως αυτό το χαρακτηριστικό φανερώνει και την πραγματική πολιτική ταυτότητα του κόμματος. Το Ποτάμι είναι ένα κόμμα νέου τύπου, που αντιπροσωπεύει αλλά και αναπαράγει την ίδια την κρίση της πολιτικής. Οι λιγοστές συμπαθητικές όψεις του δεν αναιρούν το μεγάλο κίνδυνο που εμπεριέχει η δυναμική του. «Πέρα στο θολό ποτάμι», η πολιτική γίνεται πλέον με νέους δημαγωγούς, με νέους «σωτήρες», με νέες υποσχέσεις, την ίδια ώρα που το κόμμα «κρύβεται» στο εσωτερικό και στο εξωτερικό. Ούτε μισή κουβέντα δεν ακούσαμε για τον Καμίνη και τον Μπουτάρη «του δεύτερου γύρου ? στο όνομα, βέβαια, της ελεύθερης βούλησης των πολιτών. Ούτε μισή κουβέντα δεν ακούσαμε για το νέο Μεσοπρόθεσμο που πέρασε στη βουλή ? στο όνομα πάντα μιας «άλλης λύσης», που θα την επιβάλλει το Ποτάμι. Ούτε μισή κουβέντα δεν ακούσαμε για τη σκληρή δημοσιονομική πειθαρχία, την ακραία λιτότητα και το άνοιγμα της ψαλίδας ανάμεσα στο Βορά και στο Νότο της Ευρώπης ? στο όνομα της «βουβής» εκλογής κάποιου υποψήφιου ευρωβουλευτή.

.

Τι απ’ όλα αυτά έχει ανάγκη ο/η προοδευτική ψηφοφόρος σήμερα ; Τίποτε. Και σίγουρα δεν έχει ανάγκη από ένα ναρκισσιστικά επινοημένο «κέντρο» που συμπληρώνει το μωσαϊκό του σύγχρονου λαϊκισμού. Η επόμενη μέρα του προοδευτικού χώρου θα είναι αρκετά κρίσιμη. Το ιστορικό της βάρος θα το σηκώσουν όλες και όλοι οι πολίτες που δεν θα ταυτίσουν την ψήφο τους με ένα σακίδιο αδειανό.

.

.