Μια ευρύτερη προσέγγιση της πραγματικότητας, η οποία υπερβαίνει τα στενά εθνικά όρια της Ελλάδας και άπτεται του παγκόσμιου γίγνεσθαι, γεννά κρίσιμα ερωτήματα για την προοπτική των σύγχρονων κοινωνιών, ανεξάρτητα από το επίπεδο ανάπτυξης τους και την ευημερία των πολιτών.

Οι κυρίαρχες συνθήκες και η δυναμική της εξέλιξης δείχνουν να μην είναι ελεγχόμενες πολιτικά και ταυτοχρόνως να μην διέπονται από ηθικές αξίες, οι οποίες εγγυώνται την βιωσιμότητα των κοινωνιών και του πλανητικού περιβάλλοντος.

Η εμπειρική επιβεβαίωση αυτών των επισημάνσεων είναι κραυγαλέα και ταυτοχρόνως τραγική, διότι οι προειδοποιήσεις για τις αρνητικές εξελίξεις είναι συνεχείς όχι μόνο από την μελέτη των επικίνδυνων φαινομένων αλλά και από την βίωση τους σε διάφορα σημεία του πλανήτη.

Σύμφωνα με την Μη Κυβερνητική Οργάνωση Save the Children στις διάφορες περιοχές του πλανήτη, που αντιμετωπίζουν κρίση ή βρίσκονται σε εμπόλεμη κατάσταση, ζουν 357 εκατομμύρια παιδιά, δηλαδή 75% περισσότερα από τις αρχές της 10ετίας του 1990.

Τα μισά από αυτά τα παιδιά βρίσκονται σε περιοχές με πολύ μεγάλα προβλήματα λόγω τοπικών συγκρούσεων, με αποτέλεσμα να μην πηγαίνουν σχολείο και να μην έχουν πρόσβαση σε ιατρική περίθαλψη. Οι πιο επικίνδυνες περιοχές είναι η Συρία, το Αφγανιστάν και η Σομαλία.

Ακόμη πιο θλιβερό είναι, ότι τα τελευταία 10 χρόνια 50.000 κορίτσια και αγόρια στρατολογήθηκαν και αρκετά από αυτά χρησιμοποιήθηκαν ως «καμικάζι». Στην Αφρική μάλιστα 46% των παιδιών υπήρξαν θύματα σεξουαλικής βίας.

Αρνητική είναι και η προοπτική στον εργασιακό τομέα, εάν δεν ληφθούν μέτρα από τις κυβερνήσεις και δεν υπάρξει ένας λειτουργικός σχεδιασμός για το μέλλον.

Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα «τα επόμενα χρόνια 150 εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο θα χάσουν την δουλειά τους, ενώ 300 εκατομμύρια νέοι θα αναζητήσουν εργασία». Και συνεχίζοντας ο πρόεδρος της Παγκόσμιας Τράπεζας Jim Yong Kim στο πλαίσιο της Συνόδου για την Παγκόσμια Διακυβέρνηση, που έγινε στο Dubai, επισημαίνει «το πρόβλημα της δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας είναι το κρισιμότερο, που πρέπει να αντιμετωπίσουμε τώρα. Μέχρι το 2030 το χάσμα αναμένεται να διευρυνθεί. Περίπου 182 εκατομμύρια άνθρωποι θα αναζητούν θέσεις εργασίας, που ενδέχεται να μην είναι διαθέσιμες, καθώς η τεχνητή νοημοσύνη και η αυτοματοποίηση εξαλείφουν θέσεις εργασίας χαμηλής ειδίκευσης, οι οποίες είχαν μειωθεί άλλωστε πολύ από την εμφάνιση της βιομηχανικής επανάστασης».

Επίσης τόνισε, ότι «η εκπαίδευση των ανθρώπων θα πρέπει να αλλάξει, αν θέλουμε να βρεθούν λύσεις στον τομέα της απασχόλησης».

Η κορύφωση των κινδύνων σε σχέση με το μέλλον, ακόμη και το άμεσο, έρχεται με την προειδοποίηση του Wolfgang Ischinger, προέδρου της Διάσκεψης για την Ασφάλεια (Μόναχο, Φεβρουάριος 2018), ότι ο κίνδυνος να προκληθεί πολεμική σύρραξη των μεγάλων δυνάμεων είναι πολύ μεγάλος. Επισημαίνει μάλιστα, ότι η καχυποψία μεταξύ των στρατιωτικών ηγεσιών Μόσχας και Ουάσιγκτον είναι τεράστια. Θα μπορούσε από κάποιο λάθος να ξεσπάσει πόλεμος.

Ουσιαστικά η ρευστότητα είναι τόσο μεγάλη, που το παγκόσμιο σύστημα ασφαλείας διατρέχει τον κίνδυνο κατάρρευσης με πολύ άσχημες συνέπειες για την ανθρωπότητα. Αν μάλιστα ληφθεί υπόψη και το πολιτικό «ανάστημα» ηγετών, όπως είναι ο Donald Trump και ο Kim Jong Un, τότε αναδύεται ανάγλυφα η προοπτική του μέλλοντος.

Βεβαίως δεν είναι οι μοναδικοί ηγέτες, που σηματοδοτούν μια αρνητική εικόνα για τις κυρίαρχες συνθήκες σε πλανητικό επίπεδο. Και αυτό δεν είναι τυχαίο. Δείχνει με μεγάλη ευκρίνεια το γενικευμένο έλλειμα ηθικών αξιών με σημείο αναφοράς την ανθρώπινη οντότητα στις σύγχρονες κοινωνίες.

Αρκεί να ληφθούν υπόψη η στάση πολλών κυβερνήσεων και μεγάλων τμημάτων των κοινωνιών απέναντι στους πρόσφυγες και η ανάγκη άμεσης λήψης μέτρων, ώστε να είναι διαχειρίσιμη η κλιματική αλλαγή. Ανεξάρτητα από την λεκτική αντιμετώπιση αυτών των δύο προβλημάτων, επί της ουσίας δεν λαμβάνονται αποτελεσματικά μέτρα. Και οι πολίτες δεν ευαισθητοποιούνται επαρκώς, ώστε να αναγκάσουν τις κυβερνήσεις να αλλάξουν στάση.

Βέβαια όλα τα προβλήματα δεν είναι «εισαγόμενα», όπως εισπράττεται από τους πολίτες η μαζική μετακίνηση πληθυσμών, αν και στη φτωχοποίηση των κοινωνιών προέλευσης των προσφύγων έχουν συμβάλλει καθοριστικά οι χώρες του ανεπτυγμένου Βορρά με την άγρια εκμετάλλευση των φυσικών τους πόρων.

Τα νέα δεδομένα, που δημιουργούνται στον εργασιακό τομέα από την αξιοποίηση της τεχνητής νοημοσύνης και την αυτοματοποίηση της παραγωγικής διαδικασίας, έχουν άμεση σχέση με το μοντέλο κοινωνικής οργάνωσης και τον προσανατολισμό του στις αξίες του ανθρωπισμού ή στην λειτουργικότητα και στην οικονομική απόδοση των διαφόρων κοινωνικών συστημάτων προς όφελος μιας ολιγομελούς κοινωνικής ελίτ.

Παρά ταύτα τόσο το πολιτικό σύστημα όσο και οι πολίτες με την παρεμβολή και της πολύ μεγάλης ταχύτητας της δυναμικής της εξέλιξης αδυνατούν να προσεγγίζουν το παρόν στην προβολή του στο μέλλον (όσο γίνεται σε μεγαλύτερο βάθος), ώστε να μπορούν να κάνουν μακροπρόθεσμες επιλογές, οι οποίες δεν θα λειτουργούν αρνητικά σε σχέση με την διαχείριση της πραγματικότητας.

Βέβαια υπάρχει και μια άλλη οπτική, η οποία παραβλέπει την σύγχρονη παγκόσμια κατάσταση, που είναι αποτέλεσμα της στενής αλληλεξάρτησης των κοινωνιών και θεωρεί, ότι είναι εφικτή η αποφυγή προβλημάτων με την προσφυγή στην εσωστρέφεια και στην μονόπλευρη εκμετάλλευση των άλλων (όπως διακηρύσσει ο πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής, «America first»). Μόνο που αυτή η οπτική έχει πλέον «κοντά ποδάρια» λόγω του παγκόσμιου καταμερισμού εργασίας και του υψηλού βαθμού διακινδύνευσης του παγκόσμιου συστήματος ασφαλείας.

Πολύ πιο αποτελεσματική είναι η κοινή αντιμετώπιση των υπαρχόντων προβλημάτων και η αποφυγή δημιουργίας περισσότερων με την αποστασιοποίηση του μοντέλου κοινωνικής οργάνωσης από την λογική του συστημικού πραγματισμού (πάνω από όλα η λειτουργικότητα και η οικονομική απόδοση των κοινωνικών συστημάτων προς όφελος μιας ολιγομελούς οικονομικής ελίτ) και τον προσανατολισμό σε ηθικές αξίες, οι οποίες απορρέουν από τον ανθρωπισμό και στοχεύουν στην ικανοποίηση του κοινωνικού συμφέροντος και όχι του ατομικού, όταν αυτό δεν υπηρετεί την ευημερία του συνόλου των πολιτών.

Εάν αυτή η οπτική αποτελεί σημείο αναφοράς της διαχείρισης της πραγματικότητας, τότε διασφαλίζονται τόσο η κοινωνική συνοχή και η πραγμάτωση της δημοκρατικής λειτουργίας, όσο και η ικανοποίηση των βασικών ανθρώπινων αναγκών (εργασία, υγεία, εκπαίδευση κ.λ.π.) και η διαμόρφωση των προϋποθέσεων για ένα βιώσιμο πλανητικό περιβάλλον.

Σίγουρα ο κόσμος δεν είναι «όμορφος, ηθικός, αγγελικά πλασμένος», μπορεί όμως να αποκτήσει αειφορικά χαρακτηριστικά και να κινηθεί με ειρηνικό τρόπο προς το μέλλον. Η γενικευμένη ηθική αποσύνθεση είναι αποτέλεσμα των επιλογών στο παρελθόν στο πλαίσιο ενός μοντέλου κοινωνικής οργάνωσης, που παράγει κοινωνικές ανισότητες και υποσκάπτει την προοπτική του φυσικού περιβάλλοντος και πρέπει άμεσα να ξεπερασθεί.