Ή περί εξισώσεων και συμφωνιών
—του Τέλη Σαμαντά—
Σύμφωνο «Ρίμπεντροπ – Μολότοφ»: υπογράφηκε σαν σήμερα, στις 23 Αυγούστου του 1939.
Η αναφορά δε γίνεται για να ξεκινήσουμε —φτού κι απ’ την αρχή— τη συζήτηση περί του αν το «Σύμφωνο» ήταν «απάντηση στη συμφωνία του Μονάχου» ή αν ήταν «αναγκαίο για την προετοιμασία του Σοβιετικού Στρατού ενώπιον της ναζιστικής απειλής» (στρατού του οποίου τη φυσική ηγεσία, με επικεφαλής τον Τουχατσέφσκι, είχε προλάβει να εξολοθρεύσει ο Στάλιν). Εξαιτίας μιας άλλης «λεπτομέρειας» του «Συμφώνου» γίνεται η αναφορά: σε ένα από τα «μυστικά» σημεία του περιλάμβανε και την παράδοση εκ μέρους των σοβιετικών αρχών στους Ναζί των γερμανών κομμουνιστών που βρίσκονταν στην ΕΣΣΔ. Ανάμεσα τους και η κομμουνίστρια Μαργκαρέτε Μπούμπερ-Νόυμαν.
Babette Gro?, Willi Munzenberg και Margarete Buber-Neumann
Αντιγράφω από το σάιτ της «Πρωτοπορίας»: «Η Μαργκαρέτε Μπούμπερ-Νόυμαν, το γένος Τύρινγκ, γεννήθηκε στο Πότσνταμ το 1901. Από νωρίς ελκύεται από τις ιδέες της αριστεράς και το 1926 προσχωρεί στο ΚΚ Γερμανίας. Εξαιτίας των φρονημάτων και της πολιτικής της δράσης χάνει την επιμέλεια των δύο κοριτσιών που απέκτησε από τον σύντομο γάμο της με τον Ράφαελ Μπούμπερ. Το 1929 συναντά τον μεγάλο έρωτα της ζωής της, τον Χάιντς Νόυμαν, εξέχον στέλεχος της Κομμουνιστικής Διεθνούς, και τον ακολουθεί στη σοβιετική Ρωσία, στην Ισπανία κ.α. Στην τελευταία, ωστόσο, αναγκαστική μετάβασή τους στη Σοβιετική Ένωση τίποτα δεν είναι όπως πριν. Θα ζήσουν τις δίκες της Μόσχας, σε μια ατμόσφαιρα καταδόσεων, φόβου και υποψίας, μέχρι τη σύλληψη και τη φυλάκιση του Νόυμαν, λόγω «φραξιονιστικών» θέσεων, τον Απρίλιο του 1937. Η Μαργκαρέτε θα πληροφορηθεί την ακριβή ημερομηνία εκτέλεσης του συντρόφου της πολύ αργότερα. Συλλαμβάνεται και η ίδια και το 1939 εκτοπίζεται στο στρατόπεδο της Καραγκάντα, στις στέπες του Καζακστάν, όπου και θα παραμείνει μέχρι την παράδοσή της από τους Σοβιετικούς στους Ες Ες, το 1940. Ακολουθεί ο εγκλεισμός της στο ναζιστικό στρατόπεδο του Ράβενσμπρουκ … Έχοντας βιώσει στα χρόνια της νιότης την έξαρση της στράτευσης και τη συντριβή των επαναστατικών προσδοκιών, με το μοναδικό «προνόμιο» να έχει ζήσει την εμπειρία των στρατοπέδων και των δύο ολοκληρωτικών καθεστώτων, η Μπούμπερ-Νόυμαν θα θεωρήσει στο εξής χρέος της να καταδείξει τις ομοιότητές τους».
«Φυσιολογικά», η Μαργκαρέτε Μπούμπερ-Νόυμαν, ιδίως μετά την κυκλοφορία του βιβλίου της Φυλακισμένη του Στάλιν και του Χίτλερ: Ένας κόσμος στο σκοτάδι, το 1949, θα κατηγορηθεί από τους όπου γης κομμουνιστές για «ωμή αντικομμουνιστική, έως και φιλοναζιστική προπαγάνδα».
ΥΓ. Δε γίνεται κάποιος ναζιστής για τους ίδιους λόγους που κάποιος άλλος γίνεται κομμουνιστής. Για την ακρίβεια, τις περισσότερες φορές οι λόγοι αυτοί βρίσκονται στους αντίποδες οι μεν των δε. Κι αυτό όντως είναι μια κάθε άλλο παρά «ασήμαντη λεπτομέρεια»: η εθελοντική ένταξη σε ένα κίνημα που —έστω και ως προγραμματικές αξίες του— έχει την «ισότητα», την «απελευθέρωση» και τον «διεθνισμό» απέχει παρασάγγας από την ένταξη σε ένα κίνημα που οι προγραμματικές αρχές του συνίστανται στη «φυλετική καθαρότητητα», τον «ακραίο εθνικισμό» και την εξόντωση του «άλλου». Κάπου εδώ, ωστόσο, τελειώνουν οι διαφορές και αρχίζουν οι ομοιότητες. Διότι άλλο πράγμα οι θεωρητικές προγραμματικές αξίες και αρχές και τελείως άλλο οι τρόποι υλοποίησης και επιβολής τους – οι οποίες, με τη σειρά τους, ακυρώνουν πλήρως τις ίδιες τις αρχές και τις αξίες, ειδικώς στην περίπτωση του κομμουνισμού, σε αντίθεση με τον ναζισμό που παραμένει πιστός στις «αξίες» του. (Στην πραγματικότητα οι τρόποι της «υλοποίησης» είναι απολύτως συνυφασμένοι με αυτές τις αρχές – αλλά αυτό είναι μια άλλη συζήτηση).
Η ιστορία της Μαργκαρέτε Μπούμπερ-Νόυμαν είναι ένα παράδειγμα των παραπάνω. Δεν πρόκειται για μια ιστορία «εξίσωσης» των δύο συστημάτων: μια απλή «εθελοντική συμφωνία» μεταξύ τους είναι. Με θύμα –μεταξύ δεκάδων χιλιάδων άλλων– μια γυναίκα που πίστεψε στις αρχές και τις αξίες του κομμουνισμού για να οδηγηθεί στην «υλοποίηση» τους μέσω των γκουλάγκ του και να καταλήξει στην «υλοποίηση» των ναζιστικών αρχών στα στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Στάλιν και Ρίμπεντροπ αλληλοσυγχαίρονται μετά την υπογραφή του «Συμφώνου»
Η Μαργκαρέτε Μπούμπερ-Νόυμαν λίγο πριν από τη σύλληψη της από το κομμουνιστικό καθεστώς και τον εγκλεισμό της στο γκουλάγκ της Καραγκάντα