Σε κάθε οργανωμένη σε κράτος κοινωνία, η πληρωμή των φόρων από τους πολίτες αποτελεί το κρισιμότερο ζήτημα για την εύρυθμη λειτουργία του. Η πληρωμή όμως των φόρων εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Ως σημαντικότεροι θα μπορούσαν να θεωρηθούν: 1) το ύψος των φορολογικών συντελεστών, 2) το ύψος του διαθέσιμου εισοδήματος μετά τη φορολόγηση, 3) η δυνατότητα απόκρυψης των εισοδημάτων, 4) η εμπιστοσύνη και η ικανοποίηση από τον τρόπο που το κράτος διαθέτει τα φορολογικά έσοδα, 5) η δικαιοσύνη στην κατανομή των φορολογικών βαρών, 6) η αντίληψη για το δημόσιο συμφέρον και 7) η διοικητική και πολιτική αποτελεσματικότητα του φοροεισπρακτικού συστήματος.

Προφανώς, η σημασία των πιο πάνω παραγόντων διαφέρει από χώρα σε χώρα. Ετσι, για παράδειγμα, παρ? ότι οι φορολογικοί συντελεστές είναι υψηλοί στις σκανδιναβικές χώρες, η ικανοποίηση και η εμπιστοσύνη για την καλή χρήση των φόρων από το κράτος είναι υψηλότερη, με αποτέλεσμα οι πολίτες να είναι περισσότερο διατεθειμένοι να πληρώνουν φόρους σε σχέση με ό,τι συμβαίνει σε άλλες χώρες. Επίσης, σε πολλές χώρες της Δυτικής Ευρώπης, οι πολίτες πληρώνουν τους φόρους τους, όχι επειδή οι φορολογικοί συντελεστές είναι χαμηλοί, αλλά επειδή υπάρχει εμπεδωμένη πεποίθηση ότι το φορολογικό σύστημα είναι δίκαιο ή επειδή το διαθέσιμο εισόδημα μετά την πληρωμή των φόρων είναι επαρκές ή επειδή δεν έχουν περιθώρια να αποκρύψουν τα εισοδήματα τους μπροστά σε ένα πολύ αποτελεσματικό φοροεισπρακτικό σύστημα. Επιπλέον, είναι πολύ δύσκολη η φοροδιαφυγή, όταν το ποσοστό των μισθωτών στο σύνολο των εργαζομένων είναι πολύ μεγάλο (80%-90%) και όταν κυριαρχούν μεγάλες οργανωμένες επιχειρήσεις στην οικονομία.

Το ζήτημα της φοροδιαφυγής είναι πολύ σοβαρό σε λιγότερο αναπτυγμένες χώρες που χρειάζονται, όμως, σημαντικά φορολογικά έσοδα για να παράγουν δημόσια αγαθά (παιδεία, υγεία, κοινωνική πρόνοια), τα οποία απαιτεί η κοινωνία τους. Πραγματοποιούν δηλαδή σχετικά υψηλές δημόσιες δαπάνες χωρίς να εισπράττουν αντίστοιχα φορολογικά έσοδα, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται ελλείμματα και να συσσωρεύονται χρέη. Αυτό συμβαίνει στις χώρες του Ευρωπαϊκού Νότου και ιδιαίτερα στη χώρα μας, όπου συνυπάρχουν όλοι οι παράγοντες που οδηγούν στη φοροδιαφυγή. Οι φορολογικοί συντελεστές είναι υψηλοί, το εισόδημα που απομένει μετά τη φορολόγηση είναι ανεπαρκές για την κάλυψη των στοιχειωδών αναγκών, τα περιθώρια απόκρυψης εισοδημάτων είναι σημαντικά, καθώς μόνο το 50% των εργαζομένων είναι μισθωτοί, ενώ το υπόλοιπο αποτελείται από κάθε μορφής «εργαζόμενους για ίδιο λογαριασμό» και οι επιχειρήσεις είναι μικρές και ανοργάνωτες, η εμπιστοσύνη και η ικανοποίηση από τον τρόπο χρησιμοποίησης των φορολογικών εσόδων είναι μηδαμινές, καθώς τα προσφερόμενα δημόσια αγαθά είναι συνήθως κακής ποιότητας, η πεποίθηση ότι υπάρχει φορολογική δικαιοσύνη έχει κλονιστεί με διάφορους τρόπους και η αίσθηση ότι εξυπηρετείται το δημόσιο συμφέρον και η πρόοδος της χώρας, μέσω της πληρωμής των φόρων, έχει εξανεμιστεί λόγω της έλλειψης εμπιστοσύνης στο πολιτικό σύστημα. Τέλος, η διοικητική και η πολιτική αποτελεσματικότητα του φοροεισπρακτικού συστήματος, παρά τη βελτίωσή του, παραμένει χαμηλή.

Μπροστά στη σημερινή κατάσταση, όπου η εφαρμοζόμενη δημοσιονομική προσαρμογή για την εξάλειψη των ελλειμμάτων απαιτεί ακόμη μεγαλύτερα φορολογικά έσοδα και εφ? όσον η φοροδιαφυγή συνεχίζεται, το κράτος οδηγείται στην υπερφορολόγηση ενός σχετικά μικρού μέρους πολιτών, κυρίως μισθωτών. Αυτών, δηλαδή, που δεν μπορούν να αποκρύψουν τα εισοδήματά τους. Αν κρίνει κανείς από τις ανείσπρακτες ληξιπρόθεσμες οφειλές, δεν υπάρχει πλέον καμία δυνατότητα άντλησης επιπλέον φορολογικών εσόδων με επιβολή μεγάλων προστίμων και με ανώφελες ολιγόμηνες ρυθμίσεις, επειδή αυτοί που πληρώνουν φόρους είναι όλο και λιγότεροι, καθώς η ανεργία αυξάνεται και οι μισθωτοί απολύονται.

Ο περιορισμός της φοροδιαφυγής των μη μισθωτών κοινωνικών στρωμάτων, με αντικειμενικές μεθόδους προσδιορισμού του φορολογητέου εισοδήματος, πρέπει να αποτελέσει ύψιστη εθνική προτεραιότητα, ενώ παράλληλα το ελληνικό κράτος πρέπει να πείσει όλους τους πολίτες ότι αξίζει να πληρώνουν φόρους, μέσω της βελτίωσης των δημόσιων αγαθών που προσφέρει, και ακόμη να τους δημιουργήσει τη βεβαιότητα ότι υπάρχει δικαιοσύνη στην κατανομή των φορολογικών βαρών.