Αυτές τις μέρες συμπληρώνονται δέκα και έξι χρόνια από τον θάνατο του Χαρίλαου Φλωράκη και του Μιχάλη Παπαγιαννάκη αντιστοίχως. Δύο μεγάλοι αριστεροί, όπως γράφουν κάποιοι. Σημασία, όμως, δεν έχει η γενίκευση αλλά η εξειδίκευση. Έτσι επιλέγει κανείς με ποιον θα πάει και ποιον θ’ αφήσει.
Πίσω από τον όρο Αριστερά, σε γενικό επίπεδο, μπορούν να στοιχηθούν όλοι όσοι προτάσσουν την πολιτική έναντι της οικονομίας. Σ’ αυτό συμφωνούσαν και ο λαϊκός σοφός Χαρίλαος και ο επιστήμονας Μιχάλης. Για να είμαι όμως ακριβοδίκαιος, ούτε εδώ συμφωνούσαν απόλυτα. Γιατί το πρωτείο της πολιτικής για τον Φλωράκη στηριζόταν στους λενινιστικούς κανόνες του επαγγελματία επαναστάτη, ενώ το πρωτείο της πολιτικής του Παπαγιαννάκη συναρθρωνόταν με σεβασμό στην οικονομική επιστήμη και στα στοιχεία της.
Η Αριστερά του Φλωράκη ήταν αυτός ο πολιτικός σχηματισμός στον οποίο τα πρωτεία ανήκαν στην μονοκομματική εξουσία, στην ιδεολογική και πολιτική ενότητα, στον αντιδυτικισμό, στον σταλινικό ολιγαρχισμό, στη θυσία της φύσης στο όνομα της εκβιομηχάνισης. Για τον Μιχάλη, αντίστοιχα, σε καθένα από τα πρωτεία του Φλωράκη αντιστοιχούσε το πρωτείο της κοινωνίας των πολιτών, του ιδεολογικού και πολιτικού πλουραλισμού, του Διαφωτισμού, του δημοκρατικού σοσιαλισμού, του παθιασμένου αντισταλινισμού και της πολιτικής οικολογίας. Επομένως, δυο αριστεροί μεν, αλλά καθόλου δύο ίδιοι αριστεροί.
Ακούμε για τον Χαρίλαο ότι ήταν άνθρωπος προσηνής, τίμιος, ντόμπρος, καθαρός, λαϊκός. Τα ίδια ακούμε, π.χ., και για μερικούς από τον σημερινό ΣΥΡΙΖΑ, όπως ο Λαφαζάνης, γνήσιο τέκνο του Χαρίλαου. Μένουμε στην τιμιότητα και την ειλικρίνεια, αλλά ξεχνούμε τον λαϊκιστικό παραλογισμό που κρύβεται πίσω από τις απόψεις τους. Η πολιτική είναι μεν ήθος, είναι όμως και λογική και δημοκρατία. Το πρώτο χωρίς τα δεύτερα οδηγεί στην καταστροφή και στον ολοκληρωτισμό. Γι’ αυτό και απορώ όταν σήμερα διαβάζω πως η χώρα χρειάζεται νέους Φλωράκηδες, αλλά δεν διαβάζω πως η χώρα χωρίς νέους Παπαγιαννάκηδες οδηγείται στον ανατολίτικο δεσποτισμό των διαφόρων Πούτιν, που είτε ως Σοβιετικοί είτε ως Ρώσοι ονειρεύονται τον αντιευρωπαϊσμό και τον ολοκληρωτισμό.
Σήμερα πολλοί αναρωτιούνται πού θα στεγαζόταν κομματικά ο Μιχάλης Παπαγιαννάκης, αν ζούσε. Αν θα ήταν στον ΣΥΡΙΖΑ, στη ΔΗΜΑΡ, ή αν ήδη θα ήταν επικεφαλής του σοσιαλδημοκρατικού πόλου. Είμαι σίγουρος πως, αν ζούσε, και ήταν στον ΣΥΡΙΖΑ, δεν θα ήταν ο Παπαγιαννάκης. Γιατί δεν γνωρίζω αν ήταν αριστερός χωρίς Αριστερά, είμαι όμως βέβαιος πως ήταν αριστερός χωρίς σοσιαλδημοκρατία. Σήμερα δεν θα επέτρεπε να συνεχίζεται κάτι τέτοιο.