Τα Χριστούγεννα του 2010 επισκέφθηκα την Κούβα. Ήθελα να δω από κοντά, πριν πεθάνει ο Φιντέλ, τι ήταν αυτό το πράγμα, που για πολλούς θεωρούνταν η ονείρωξη της Επανάστασης.

Γυρίζοντας, έγραψα μια σύντομη αποτίμηση:

Στο πολιτικό επίπεδο, κατέλυσε ένα διεφθαρμένο και δικτατορικό καθεστώς, εκείνο του Μπατίστα, που είχε στενούς δεσμούς με την αμερικανική Μαφία. Το αντικατέστησε με ένα σκληρό, αυταρχικό και ολοκληρωτικό μονοκομματικό καθεστώς, με καταστολή των πολιτικών και ατομικών ελευθεριών. Χρησιμοποίησε ως κύριο όπλο τον εξωτερικό εχθρό, τις ΗΠΑ, και πολύ σύντομα «βάφτισε» όσους διαφωνούσαν με τις επιλογές του «εχθρούς της πατρίδας», εσωτερικούς εχθρούς. Με άλλα λόγια, δικτατορία παρέλαβε και δικτατορία παραδίδει.

Στο οικονομικό επίπεδο, παρέλαβε μια ισχυρή οικονομία, τη 2η ισχυρή στη Λατινική Αμερική και έναν από τους μεγαλύτερους παραγωγούς ζαχαροκάλαμου στον κόσμο, την οποία διέλυσε και κονιορτοποίησε. Η πλήρης κρατικοποίηση κατέστρεψε και εξώθησε σε φυγή όχι μόνο τους μεγαλοϊδιοκτήτες αλλά και μια ισχυρή και παραγωγική μεσαία τάξη. Η χώρα εξαθλιώθηκε, οι καλλιέργειες εγκαταλείφθηκαν, η εξάρτηση από τη Σοβιετική Ένωση έγινε ολοκληρωτική, οι υποδομές καταστράφηκαν. Ο ασφυκτικός κρατικός έλεγχος διέλυσε την οικονομία και τον παραγωγικό ιστό της χώρας.

Στο κοινωνικό επίπεδο, παρέλαβε μια χώρα με τεράστιο ποσοστό αναλφαβητισμού, το οποίο καταπολέμησε, κάτι που αναμφισβήτητα το πιστώνεται. Όμως η αναχρονιστική οικονομική δομή και η πολιτική καταπίεση διέλυσαν τον κοινωνικό ιστό και διαμόρφωσαν μια έμφοβη κοινωνία όπου η υπέρτατη αξία ήταν η ατομική επιβίωση βασισμένη στο πλιάτσικο της κρατικής ιδιοκτησίας. Παράλληλα η κομματική νομενκλατούρα ζει με προκλητική πολυτέλεια και συσσωρεύει πλούτο. Η προσέλκυση τουρισμού και η ύπαρξη δυο παράλληλων οικονομιών και νομισμάτων έδωσαν τη χαριστική βολή και αποσάθρωσαν πλήρως κάθε έννοια κοινωνικής αλληλεγγύης.

Στο ανθρωπολογικό επίπεδο, εξαλείφθηκε η απόλυτη φτώχεια που υπήρχε επί Μπατίστα, κυρίως στις αγροτικές περιοχές, αλλά η θεσμοθέτηση και η ύπαρξη του δελτίου για όλους, ανεξάρτητα από το αν δουλεύουν ή όχι, αφαίρεσε κάθε ίχνος κινήτρου για πρόοδο. Οι Κουβανοί, ιδίως εκείνοι των νεότερων ηλικιών, αισθάνονται ότι ασφυκτιούν και ότι δεν έχουν καμιά προοπτική. Προσπαθούν απλώς να επιβιώσουν, χρησιμοποιώντας σε κάθε ευκαιρία τις δυνατότητες για πλιάτσικο. Η τεμπελιά, η αδιαφορία, η παραίτηση και η λαμογιά τείνουν να γίνουν εθνικό χαρακτηριστικό.

***

Για όποιον ενδιαφέρεται για περισσότερα, αξίζει να διαβάσει το βιβλίο του Dariel Alarcon Ramirez, Η ζωή και ο θάνατος της Επανάστασης στην Κούβα.

Ο συγγραφέας ήταν ένας από τους μαχητές της κουβανικής επανάστασης από την εποχή της Σιέρα Μαέστρα και ένας από τους τρεις εναπομείναντες ζωντανούς αντάρτες του Τσε Γκεβάρα από την περιπέτεια της Βολιβίας. Παρ’ ότι κατέλαβε σημαντικά αξιώματα στη μετεπαναστατική Κούβα, δεν άντεξε όσα έβλεπε και, στα τέλη της δεκαετίας του 1990, δραπέτευσε στη Γαλλία. Στο βιβλίο του είναι κατηγορηματικός:

Ήταν πολύ σκληρό για μένα να δεχτώ ότι, μετά τα τόσα όμορφα πράγματα που ο Φιντέλ μας είχε κάνει να πιστέψουμε, όπως το δίκιο του να κάνεις την Επανάσταση, ο ίδιος ο Φιντέλ θα έκανε πράξεις τόσο ποταπές. Αυτό που πραγματικά με πονάει είναι ότι αποτέλεσα μέρος του εγκλήματος που διαπράχθηκε σε βάρος του κουβανικού λαού και γι’ αυτό σήμερα νιώθω εντελώς μετανιωμένος που ακολούθησα έναν άνθρωπο με τις ιδέες του Φιντέλ.

Δημοσιεύεται και στο the booksjournal