Τις τελευταίες εβδομάδες γίνεται πολύς θόρυβος για τη μέθοδο που χρησιμοποίησε η Cambridge Analytica προκειμένου να εκμεταλλευθεί τα προσωπικά δεδομένα 50 εκατομμυρίων χρηστών του Facebook και να τους επηρεάσει στην επιλογή τους για την εκλογή προέδρου στις ΗΠΑ. Ολοι φάνηκαν «να πέφτουν από τα σύννεφα», κατά την προσφιλή έκφραση που χρησιμοποιούμε για το αναπάντεχο. Ηταν όμως αναπάντεχο ή μήπως ήταν αναμενόμενο; Δυστυχώς στον τόπο μας επικρατεί η επιφανειακή παρουσίαση των γεγονότων, που δεν βοηθά καθόλου στη σωστή και ολοκληρωμένη αντίληψη των θεμάτων.

Αυτό το φαινόμενο το έχω χαρακτηρίσει σε πρόσφατο άρθρο μου, σαν «Half news». Ομως η ιστορία αυτή παρουσιάζει τόσο ενδιαφέρον που θέλω να σας δώσω τις πραγματικές διαστάσεις του προβλήματος, γιατί πιστεύω ότι αγγίζει πάρα πολλούς από εμάς. Η αληθινή γνώση είναι δύναμη. Η ιστορία είναι τόσο πολύπλοκη και τόσο πρωτότυπη, που είμαι απολύτως βέβαιος ότι μελλοντικά θα γίνει σενάριο σε μια πολύ ενδιαφέρουσα ταινία.

Πριν από περίπου δύο χρόνια, στις 17 Ιανουαρίου 2016, σε τούτη τη στήλη έγραψα ένα άρθρο με τίτλο: «Από τον Καρδινάλιο Richelieu στον Eric Schmidt της Google». Σας παραθέτω μερικά αποσπάσματα σαν «ορεκτικό».

«…Πριν από λίγες εβδομάδες, ο Mark Zuckerberg του Facebook ανακοίνωσε ότι το 15% του παγκόσμιου πληθυσμού, δηλαδή 1 δισεκατομμύριο άνθρωποι επισκέφθηκαν το Facebook σε μια ημέρα! Και εκεί παραδίνουμε εθελοντικά όλα τα προσωπικά δεδομένα μας, χωρίς καμία προφύλαξη ή ανησυχία. …Σήμερα, οι νέοι μας (18-25 χρονών) που αποτελούν τη μεγαλύτερη ηλικιακή ομάδα στο Facebook, αποκαλύπτουν σχεδόν τα πάντα γύρω από τον εαυτό τους, αδιαφορώντας για τις συνέπειες που μπορεί να έχουν στο μέλλον τους. Πού είσαι Καρδινάλιε Richelieu για να προειδοποιήσεις τους νέους μας! Ολες αυτές οι αναρτήσεις που με τόση αθωότητα γίνονται, είναι σαν τα βοτσαλάκια που άφηνε πίσω του ο Κοντορεβιθούλης του παραμυθιού, με τα οποία βρήκε τον δρόμο για να γυρίσει σπίτι του, αλλά στην περίπτωση του Facebook μπορεί να αποκαλύψουν “από πού κρατάει η σκούφια” του κάθε χρήστη…»

Τη σημαντικότερη όμως προειδοποίηση την έκανα με την ακόλουθη προτροπή: «Αν νομίζετε ότι υπερβάλλω, δεν έχετε παρά να διαβάσετε το εξαιρετικό βιβλίο των Eric Schmidt και Jared Cohen (Director, Google Ideas), με τίτλο “The New Digital Age” και υπότιτλο “Reshaping the Future of People, Nations and Business”. Δεν είναι καθόλου τεχνικό και μας αφορά όλους. Το παρόν και το μέλλον που περιγράφει είναι πράγματι συγκλονιστικό».

Αυτό το βιβλίο που πρωτοεκδόθηκε το μακρινό 2013 (στην ψηφιακή εποχή ένας χρόνος είναι πολύ μεγάλο διάστημα), περιγράφει ακριβώς το τι έκανε η Cambridge Analytica, που βρίσκεται στο κέντρο του «σκανδάλου». Αντιγράφω από το βιβλίο, σε χαλαρή μετάφραση, τις ιδιότητες που θα έχουν οι μελλοντικοί σύμβουλοι των υποψηφίων προέδρων στις ΗΠΑ: «Σε αντίθεση με τους σημερινούς πολιτικούς συμβούλους, αυτοί οι άνθρωποι θα έχουν πτυχία στην πληροφορική και τη γνωστική ψυχολογία. Θα διαθέτουν τεχνικές δεξιότητες και μια πολύ πιο καλή αντίληψη για το πώς να χρησιμοποιήσουν τα δεδομένα για να χτίσουν και να τελειοποιήσουν το προφίλ ενός πολιτικού…».

Αυτό ακριβώς έκανε η Cambridge Analytica μέσω ένας τρίτου, του Aleksandr Kogan. Με το πρόσχημα ενός ψηφιακού ψυχομετρικού τεστ, με αρκτικόλεξο OCEAN (openness, conscientiousness, extroversion, agreeableness, neuroticism), για να «ανακαλύψει κανείς τον ψηφιακό εαυτό του», ο Kogan συγκέντρωσε χωρίς ουσιαστικά να παρανομήσει τα προσωπικά δεδομένα 300.000 χρηστών του Facebook και μέσω αυτών «εξόρυξε παράνομα» συνολικά τα δεδομένα όλων των «φίλων» τους, δηλαδή περίπου 50 εκατομμύρια Αμερικανούς πολίτες χρήστες του Facebook. Είναι αξιοσημείωτο ότι για την εθελοντική συμμετοχή στο τεστ υπήρχε και μικρή αμοιβή 5 δολαρίων. Ετσι, ο Kogan με ελάχιστο κόστος 1,5 εκατομμύριο δολάρια δημιούργησε μια ανεκτίμητη βάση πληροφοριών την οποία διέθεσε παράνομα στην Cambridge Analytica, η οποία τη χρησιμοποίησε για στοχευμένη πολιτικά καμπάνια! Για να καταλάβετε πόσο σημαντική ήταν αυτή η βάση πληροφοριών, επιτρέψατέ μου να κάνω μια παρένθεση.

Ο Michal Kosinski ήταν ένας φοιτητής από τη Βαρσοβία, ο οποίος έγινε δεκτός το 2008 στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ, για να κάνει το διδακτορικό του στο Κέντρο Ψυχομετρίας, ένα από τα παλαιότερα ιδρύματα αυτού του είδους παγκοσμίως. Ο Kosinski μαζί με τον συνάδελφό του, τον David Stillwell, ξεκίνησαν μια μικρή εφαρμογή στο Facebook, τότε που η πλατφόρμα δεν είχε γίνει αυτή που είναι σήμερα. Η εφαρμογή MyPersonality έδινε τη δυνατότητα στους χρήστες να συμπληρώσουν διαφορετικά ψυχομετρικά ερωτηματολόγια.

Βάσει της αξιολόγησης, οι χρήστες έπαιρναν ένα «προφίλ προσωπικότητας». Ο Kosinski περίμενε να συμπληρώσουν το ερωτηματολόγιο μερικές δεκάδες φίλοι από το κολέγιο. Προς μεγάλη έκπληξη διαπίστωσε ότι αρχικά εκατοντάδες χιλιάδες και μετά εκατομμύρια άνθρωποι αποκάλυπταν τις εσωτερικές πεποιθήσεις τους. Ξαφνικά, οι δύο διδακτορικοί υποψήφιοι κατείχαν το μεγαλύτερο σύνολο δεδομένων που συνδυάζει τις ψυχομετρικές βαθμολογίες με τα προφίλ του Facebook που είχαν συγκεντρωθεί ποτέ. Η προσέγγιση που ανέπτυξε ο Kosinski και οι συνάδελφοί του τα επόμενα χρόνια ήταν πραγματικά απλή.
Δεν θέλω να σας κουράσω με τεχνικές λεπτομέρειες, γι’ αυτό θα σας δώσω μόνο μερικά παραδείγματα από τα ευρήματά τους, τα οποία είναι συγκλονιστικά!

Το 2012, ο Kosinski απέδειξε ότι με βάση τον μέσο όρο των 70 «like» από έναν χρήστη του Facebook, ήταν δυνατό να προβλεφθεί το χρώμα του δέρματος (με ακρίβεια 95%), ο σεξουαλικός τους προσανατολισμός (με ακρίβεια 88%) και η προτίμησή τους στο Δημοκρατικό ή Ρεπουμπλικανικό Κόμμα (με ακρίβεια 85%). Αξίζει να σημειωθεί ότι αυτά τα ποσοστά είναι εξαιρετικά υψηλά. Αλλά δεν σταμάτησε εκεί. Η νοημοσύνη, η θρησκευτική τοποθέτηση, καθώς και το αλκοόλ, το τσιγάρο και η χρήση ναρκωτικών, θα μπορούσαν όλα να καθοριστούν. Από τα δεδομένα ήταν ακόμη δυνατό να συναχθεί το αν οι γονείς κάποιου ήταν διαζευγμένοι.

Στη σκηνή εμφανίζεται ο Aleksandr Kogan, ο οποίος, αξίζει να σημειωθεί, σήμερα ζει στη Σιγκαπούρη με το όνομα Dr. Spectre. Προτείνει στον Kosinski το ψυχομετρικό τεστ και υπόσχεται ότι θα καταστρέψει τα προσωπικά δεδομένα, διατηρώντας μόνο τα δεδομένα χωρίς ταυτότητα. Από το τεστ δημιουργείται η πολυτιμότερη βάση πληροφοριών για 50 εκατομμύρια Αμερικανούς ψηφοφόρους! Τα υπόλοιπα είναι εύκολα. Ολοι αυτοί οι άνθρωποι έλαβαν μηνύματα τα οποία ήταν απόλυτα στοχευμένα ανάλογα με τον χαρακτήρα τους, τις φοβίες τους και τις προτιμήσεις τους! Ακριβώς για τον λόγο αυτό ήταν εξαιρετικά αποτελεσματικά και σίγουρα επηρέασαν το αποτέλεσμα των Προεδρικών Εκλογών στις ΗΠΑ.

Η Cambridge Analytica κατέταξε τους ψηφοφόρους σε 32 διαφορετικές κατηγορίες προσωπικότητας, περιορίστηκε μόνο σε 17 κρίσιμες πολιτείες και τις τελευταίες εβδομάδες μόνο στις πολιτείες του Michigan και του Winsconsin. Ηταν τόσο στοχευμένη η καμπάνια του Trump, ώστε αυτοί που επισκέπτονταν τους ψηφοφόρους στα σπίτια τους, απέφευγαν όλα τα σπίτια όπου από την ανάλυση γνώριζαν ότι δεν υπήρχε καμία πιθανότητα να ψηφίσουν Trump!

Αυτή είναι σε περίληψη η όλη ιστορία. Είναι τόσο ενδιαφέρουσα που πιθανότατα θα επανέλθω. Προς το παρόν σας αφήνω με ένα κρίσιμο ερώτημα.
Είναι ενημερωμένοι οι χρήστες του Facebook ότι αυτά τα «like» που τόσο εύκολα κάνουν, ουσιαστικά αποκαλύπτουν τον εαυτό τους σε τρίτους; Ο Kosinski ισχυρίζεται ότι με 200 «like» μπορεί να προσδιορίσει τον χαρακτήρα ενός προσώπου καλύτερα από ό,τι τον γνωρίζει ο ίδιος!

Για την ιστορία σας αναφέρω ότι η Cambridge Analytica δούλεψε υπέρ του Brexit στη Μεγάλη Βρετανία. Και στην περίπτωση αυτή το αποτέλεσμα εξέπληξε πολλούς. Μετά το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος, οι φίλοι του Kosinski του έλεγαν: «Κοίτα τι μας έκανες» και αυτός απαντούσε: «Εγώ δεν έκανα τίποτα, απλά απέδειξα ότι μπορεί να γίνει»!

Κλείνοντας, θέλω να σας θυμίσω τη δήλωση του CEO της Apple, Tim Cook: «Οταν μια διαδικτυακή υπηρεσία σας παρέχεται δωρεάν, δεν είσαστε ο πελάτης, αλλά το προϊόν»! Το τυρί το βλέπουμε, αλλά πού και ποια είναι η φάκα;

kathimerini.gr