Ήταν περισσότερο από ανακουφιστικό το αποτέλεσμα των ολλανδικών εκλογών. Ηταν σχεδόν λυτρωτικό και πάντως εξαιρετικά συγκινητικό για όλους όσοι αγωνιούν ειλικρινά για το μέλλον της ΕΕ. Εκείνο το βράδυ μίλησα με φίλους που ήταν πραγματικά χαρούμενοι, σαν το θέμα να να τους αφορούσε άμεσα και προσωπικά. Εχοντας συνηθίσει τις απογοητεύσεις, από το Brexit μέχρι τον Τραμπ, η είδηση ότι ακροδεξιός Βίλντερς δεν πέτυχε την πρωτιά ήταν ένα πολύ δυνατό θετικό ξάφνιασμα. Μαζί με την νίκη του Πράσινου στις προεδρικές εκλογές στην Αυστρία, η κινητοποίηση του δημοκρατικού λαού της Ολλανδίας απέδειξε ότι δεν παρακολουθούμε σκηνές από τη διάλυση της Ευρωπαϊκής Ενωσης αλλά την εξέλιξη μιας πολυεπίπεδης και βαθιάς κρίσης που, όμως, δεν είναι αναπόφευκτο να οδηγήσει στο τέλος της.
Ευτυχώς, παλεύεται. Αν ηττηθεί η κουλτούρα του καναπέ και αποδυναμωθεί η τάση αποστασιοποίησης και παραίτησης από τα κοινά, αν δεν κερδίσει ο κυνισμός του ατομισμού κα της αναζήτησης μόνο προσωπικών λύσεων, τότε μπορεί να αποτραπεί η βύθιση της Ευρωπαϊκής Ενωσης στο σκοτάδι της περιχαράκωσης και του μίσους απέναντι στον «άλλο». Αρκεί να υπάρχουν αντίβαρα. Το αισιόδοξο που αναδείχθηκε στην Ολλανδία και στην Αυστρία είναι ότι, παρά την έξαρση του τυφλού αντισυστημισμού και της ανορθολογικής ψήφου, παρά τον ασυγκράτητο κατακερματισμό του πολιτικού συστήματος και τη διάλυση των ψυχικών δεσμών ανάμεσα στα κόμματα και την κοινωνική τους βάση, μέσα στην κατίσχυση του ακατέργαστου θυμικού και της ατόφιας ανοησίας που διαχέεται στα social media, πέρα από την επιρροή του λαϊκισμού και της απλοϊκής σκέψης, με δεδομένη την ασυδοσία των ελίτ και την αύξηση των ανισοτήτων, δεν κερδίζει πάντα το κακό, αρκεί να βρει απέναντί του μια σχετικά σοβαρή εναλλακτική πρόταση – κάπου να πιαστείς, κάπου να ακουμπήσεις.
Μπορεί να σκεφτεί κανείς και να μελαγχολήσει ότι ο Βίλντερς έχασε επειδή ο Ρούτε έκανε απέναντι στην Τουρκία όχι λιγότερα από αυτά που θα έκανε ο ίδιος. Μέχρι σκυλιά έβγαλε σε διαδηλώσεις. Μπορεί πάλι να σταθεί στην δεξιά στροφή που επιβεβαιώνεται διαρκώς στην Ευρώπη τα τελευταία χρόνια. Αλλά ακόμη και αν κοιτάξει κανείς το μισοάδειο ποτήρι, δεν μπορεί να αγνοήσει την προοπτική να ηττηθεί η Λεπέν στην Γαλλία και να σημειώσει μια πολύ καλή επίδοση ο Σουλτς στην Γερμανία. Αν αυτά τα δύο συμβούν, στη συνέχεια μπορεί να επιχειρηθεί από γερές βάσεις η ανασύνταξη στην ΕΕ, ακόμη και ο αν ο Γκρίλο και οι αντιευρωπαϊκές δυνάμεις κερδίζουν έδαφος στην Ιταλία.
Όλα δεν γίνεται να τα έχεις, ούτε στη ζωή, ούτε στην ΕΕ. Η διεύρυνση της κοινωνικής αδικίας, η επιβολή των αγορών στην πολιτική διαδικασία, η ντροπιαστική διαχείριση του προσφυγικού μαζί με την ενοχή των κυβερνήσεων για όσα συμβαίνουν στην ευρύτερη Μέση Ανατολή, η αποτυχία της ευρωτουρκικής προσέγγισης, η τζιχαντική απειλή, η έλλειψη οράματος και συνεκτικού σχεδίου για το μέλλον, η καλπάζουσα φτώχεια και ανεργία, η κυριαρχία των αριθμών και της λογιστικής επί του ανθρωπιστικού ιδεώδους, οι μικρές ηγεσίες και οι μεγάλες προκλήσεις που απορρέουν από την άνοδο της Ανατολής και την φθίση της Δύσης, η απουσία ενός συναρπαστικού συλλογικού αφηγήματος για την ευτυχία του να είναι κανείς Ευρωπαίος – όλα αυτά μαζί έφεραν τεράστια απογοήτευση, παραίτηση από την ευρωπαϊκή ιδέα, ακόμη και θυμό ή απέχθεια.
Όμως, όσο προβληματική και να είναι σήμερα η ΕΕ, όσο ψυχρή και να έχει καταλήξει η γραφειοκρατία των Βρυξελλών, όσο στυγνές και να είναι οι ευρωπαϊκές ελίτ, όσο διαπλεκόμενες και να αποδεικνύονται οι πολιτικές ηγεσίες, όσο στημένο και να είναι το παιχνίδι υπέρ των μεγάλων συμφερόντων, η Ευρώπη παραμένει ήπειρος της δημοκρατίας, της ανεκτικότητας, του πλουραλισμού, της αισθητικής, της ποιότητας, του έρωτα.
Οι Ολλανδοί ψήφισαν μαζικά και με αίσθημα ευθύνης απέναντι σε όλους μας. Ηξεραν ότι το αποτέλεσμα της κάλπης στη χώρα τους θα έχει επιρροή πολύ πέρα από τα εθνικά τους σύνορα. Εκαναν το καθήκον τους, κατακτώντας σεβασμό και δικαιολογημένη αυτοεκτίμηση. Μας έκαναν να ελπίσουμε ξανά ότι το ευρωπαϊκό σχέδιο, το συγκλονιστικότερο πολιτικό σχέδιο που διαμορφώθηκε σε πλανητική κλίμακα μετά τον Β παγκόσμιο πόλεμο, παραμένει ζωντανό.
Για τη χώρα μας τα νέα δεν είναι απλώς καλά, είναι υπέροχα. Γιατί το ελληνικό πρόβλημα είναι μια μικρή υποσημείωση στην σύγχρονη ευρωπαϊκή ιστορία και για να λυθεί ή έστω για να συνεχιστεί χωρίς να μας παρασύρει στην άβυσσο πρέπει να υπάρχει Ευρωπαϊκή Ενωση. Είναι το μόνο ασφαλές πλαίσιο για την χρεοκοπημένη, γεωγραφικά εκτεθειμένη και θεσμικά-δημογραφικά ευάλωτη χώρα μας, είναι ο μόνος τρόπος που έχουμε για να υπάρχουμε στον πρώτο κόσμο. Οσοι δεν το βλέπουν, ανήκουν ήδη, πολιτισμικά, κάπου αλλού, μαζί με τους δραχμιστές, τους εθνικιστές και τους Σώρρες.