1. Η αποψινή συνάντηση* λαμβάνει χώρα σε μια στιγμή όταν η θέση της χώρας μας στην Ευρώπη τίθεται ξανά υπό αμφισβήτηση. Κι έτσι οι δραματικές θυσίες στις οποίες υποβλήθηκε το πιο αδύνατο τμήμα του πληθυσμού ενδέχεται να αποδειχθούν μάταιες.
Η αιτία γι’ αυτήν την επικίνδυνη τροπή είναι η ανικανότητα των κομμάτων που κυβερνούν ή θέλουν να κυβερνήσουν να διαχειριστούν την κρίση με στοιχειώδη υπευθυνότητα.
Η κυβέρνηση ψηφίζει υπό πίεση νόμους που δεν εφαρμόζει. Κι έτσι η σάπια κομματοκρατία που στραγγαλίζει τις δημιουργικές δυνάμεις της κοινωνίας συνεχίζει ακάθεκτη το καταστροφικό της έργο. Παράλληλα η αντιπολίτευση υπόσχεται επιστροφή στον ψεύτικο παράδεισο των δανεικών, μόνο αυτή τη φορά με δικό της έλεγχο του κράτους.
Η μανία και των δύο για την εξουσία ως αυτοσκοπό, και η ολέθρια άρνησή τους να επικοινωνήσουν καν αναμεταξύ τους για τα μεγάλα προβλήματα του τόπου, μας έριξε σε οξεία πολιτική κρίση, ενάντια στην σαφώς εκφρασμένη θέληση της πλειοψηφίας του λαού. Είναι αποφασισμένοι να κυβερνήσουν ο καθένας για την φατρία του, έστω και μέσα σε συντρίμμια.
Και οι δύο έχουν απολέσει κάθε αξιοπιστία στην Ευρώπη, γιατί τους ενώνει μια αντίληψη για την πολιτική που δεν έχει σχέση με το ευρωπαϊκό θεσμικό και αξιακό κεκτημένο. Η εξέλιξη αυτή αυξάνει την πιθανότητα μιας αποβολής της Ελλάδος ως ενός παιδιού με ανίατες «ειδικές ανάγκες», ειδικά τώρα που οι οικονομικές συνέπειες είναι διεθνώς διαχειρίσιμες.
2. Η ένωση της Ευρώπης μεταπολεμικά ανταποκρίθηκε σε δύο ζωτικά αιτήματα των λαών. Πρώτον, στην ανάγκη να ξεπεραστούν οι εθνικοί ανταγωνισμοί που είχαν βυθίσει την ήπειρό μας στην αλληλοσφαγή για ενάμιση σχεδόν αιώνα. Και δεύτερον, την εξασφάλιση και την επέκταση της οικονομικής ευημερίας και του κοινωνικού κράτους και στις πιο καθυστερημένες περιοχές με μια μαζική αναδιανομή του πλούτου.
Και για τους δύο αυτούς λόγους η ένωση της Ευρώπης ήταν το πιο προοδευτικό πολιτικό εγχείρημα του αιώνα.
Η εισροή τεραστίων πόρων από την Ευρώπη ήταν η κύρια αιτία για την αλματώδη άνοδο του βιοτικού επιπέδου στη χώρα μας τις τελευταίες δεκαετίες –ασχέτως αν εμείς δεν επενδύσαμε τον πακτωλό αυτό σε παραγωγικές υποδομές, αλλά τον σπαταλήσαμε στην παρασιτική κατανάλωση. Και βέβαια αν δεν υπήρχε η ΕΕ την στιγμή της χρεωκοπίας θα είχαμε πέσει σε έσχατη οικονομική εξαθλίωση.
Πάνω απ’ όλα ή ενωμένη Ευρώπη υπήρξε από την αρχή μια κοινότητα αξιών, ένας χώρος κοινωνικού ανθρωπισμού. Γύρω από αυτόν τον άξονα διαμορφωνόταν ένας πολυσύνθετος πολιτισμός όπου όλοι οι λαοί συμμετείχαν ισότιμα και πλούτιζαν ο ένας τον άλλον.
Στο εγχείρημα αυτό η Ελλάδα θα μπορούσε να έχει ρόλο πρωτοποριακό, γιατί ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός αναγνωρίζεται από όλους ως ακρογωνιαίος λίθος μιας κοινής ευρωπαϊκής ταυτότητας. Όμως εδώ σημειώθηκε η πρωταρχική και καθοριστική μας αποτυχία.
Γιατί αγνοήσαμε, αν δεν περιφρονήσαμε επιδεικτικά, τις ευρωπαϊκές αξίες με τις ελληνικές τους ρίζες. Είχαμε μηδαμινή συμμετοχή στην οικοδόμηση π.χ. ενός κοινού ευρωπαϊκού χώρου παιδείας, τον οποίο και δαιμονοποιήσαμε μάλιστα ως τέχνασμα για την «άλωση» των πανεπιστημίων από την αγορά -την στιγμή που η διασύνδεση των δύο είναι αναγκαία συνθήκη για βιώσιμη ανάπτυξη.
Την Ευρώπη την είδαμε απλώς ως πηγή οικονομικού πλούτου. Οι ξένοι «όφειλαν» να μας παρέχουν αφειδώς ρευστό για να τροφοδοτούμε το αδηφάγο κομματικό μας σύστημα. Και την ίδια στιγμή που διεκδικούσαμε μαχητικά και αδιάλλακτα «όλα τα λεφτά», καθυβρίζαμε εκείνους που μας τα έδιναν ως «ιμπεριαλιστές», «εχθρούς του έθνους» κτλ.
Μπήκαμε στην Ευρώπη με νοοτροπίες και ιδεολογικές ροπές που μας έβαλαν στην γωνία –με την θέλησή μας (βλ. μακεδονικό). Ψάχναμε για εχθρούς παντού, και τους κατασκευάζαμε ιδίως εκεί που δεν υπήρχαν. Τότε όμως δεν μπορείς να παραπονιέσαι ότι δεν σε έχει κανείς φίλος, και δεν βρίσκεις υποστηρικτές για τα «δίκαιά» σου, υπαρκτά και φανταστικά.
3. Σήμερα η ενωμένη Ευρώπη διέρχεται κρίση. Ο πρώτος λόγος γι’ αυτό είναι η μετατόπιση του οικονομικού κέντρου βάρους του κόσμου προς την Ασία. Αυτό επιφέρει αναγκαστικά την μείωση των διαθέσιμων πόρων για την στήριξη του Ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου, την ίδια στιγμή που όλο και περισσότερες χώρες ζητούν να ενταχθούν υπό την στέγη του. Οι μεταναστευτικές εισροές αυξάνουν την πίεση αυτή.
Υπό τις συνθήκες αυτές τείνουν να ξεχαστούν τα τεράστια επιτεύγματα, στην ελεύθερη επικοινωνία και την οικονομική σύγκλιση, που έχουν ήδη συντελεστεί. Ο φόβος για το μέλλον έβαλε τροχοπέδη στην πορεία για την πολιτική ενοποίηση (απόρριψη του ευρωπαϊκού συντάγματος) και αμαύρωσε το ιδεώδες της Ευρώπης ως κοινής πατρίδας.
Κι έτσι αναζωπυρώθηκε ο εθνικός εγωισμός και η ξενοφοβία με το δηλητηριώδες αντιευρωπαϊκό κεντρί τους. Τόσο ο ακροαριστερός όσο και ο ναζιστικός εθνικισμός ενώνονται γύρω από το μίσος της ενωμένης Ευρώπης και των δημοκρατικών θεσμών και παραδόσεών της.
Υπάρχει διέξοδος; Όλες οι δημοκρατικές δυνάμεις της Ευρώπης είναι σήμερα ενωμένες γύρω από το αίτημα να μπει φραγμός στην κατολίσθηση αυτή μέσα από την ένταση των προσπαθειών για την οικονομική και τελικά την πολιτική ένωση της Ευρώπης.
Προσωπικά έχω την τιμή να συμμετέχω στην συντονισμένη ελληνική πρωτοβουλία προς την κατεύθυνση αυτή, στην οποία πρωτοστατούν επιφανείς προσωπικότητες της δημόσιας ζωής μας. Το ελληνικό μανιφέστο μπορείτε να το διαβάσετε στο τεύχος 57 (Δεκ., 2014) της Αθηναϊκής Επιθεώρησης του Βιβλίου (The Athens Review of Books) που κυκλοφορεί. Η πρωτοβουλία αυτή έρχεται να συντονισθεί με ανάλογες Γερμανών και Γάλλων συναδέλφων μας. Πρώτος στόχος στις προτάσεις αυτές είναι η ενιαία οικονομική διακυβέρνηση, υπό συνθήκες όμως που θα διασφαλίζουν την αποτελεσματική σύγκλιση ανάμεσα στις πλούσιες και τις φτωχότερες περιφέρειες. Η οικονομική ανόρθωση θα βάλει ξανά σε τροχιά την πολιτική ένωση και θα αναζωογονήσει το τραυματισμένο ευρωπαϊκό ιδεώδες.
*Ομιλία στο Πολιτιστικό Κέντρο του Δήμου Χολαργού-Παπάγου στις 13/12/14