Η ευρωπαϊκή κρίση χρέους λειτουργεί ως αφορμή για την ανάδειξη ενός συνόλου αρνητικών εξελίξεων στη γηραιά ήπειρο, οι οποίες από το ένα μέρος θέτουν σε κίνδυνο την προοπτική του ευρωπαϊκού εγχειρήματος και από το άλλο φανερώνουν ανάγλυφα τις ανεπάρκειες του πολιτικού συστήματος, ενώ θέτουν το σύνολο των ευρωπαϊκών κοινωνιών προ των ευθυνών τους σε σχέση με την βιωσιμότητα της πορείας τους προς το μέλλον.
Η δημογραφική τους προοπτική και η ποσοστιαία συμμετοχή τους στην παγκόσμια οικονομία έχουν καθοδική κίνηση. Το κοινωνικό κράτος καταρέει και η δυναμική, η οποία χαρακτήριζε την επιστημονική και τεχνολογική πρόοδο, συνεχώς μειώνεται με αποτέλεσμα να χάνεται ο καινοτομικός χαρακτήρας των οικονομιών των ανεπτυγμένων ευρωπαϊκών οικονομιών. Η ποιότητα ζωής των ευρωπαίων άρχισε ήδη να μην αποτελεί σημείο αναφοράς και τεκμήριο ευημερίας. Αρκεί να αναφέρουμε την συνεχή εξαθλίωση όλο και μεγαλύτερων τμημάτων των ευρωπαϊκών κοινωνιών και ιδιαιτέρως αυτών του Νότου.
Στον τομέα της υγείας έχουν μεγάλο ενδιαφέρον ορισμένα στοιχεία. Πάνω από 8.500 νέες περιπτώσεις πασχόντων από χρόνια βρογχίτιδα στην Ευρωπαϊκή Ένωση οφείλονται στην καύση του άνθρακα. Πάνω από 18.200 άτομα επίσης πεθαίνουν από την ρύπανση, η οποία προκαλείται από τον τρόπο παραγωγής ενέργειας. Αυτά τα στοιχεία αναφέρθηκαν στην παρουσίαση μιάς μελέτης της Allianz Gesundheit und Umwelt (HEAL) τον Απρίλη του 2013 στο Βερολίνο στη Γερμανία. Έγινε μάλιστα και καταγγελία, ότι «Οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής και η Κίνα έθεσαν σε ισχύ από το 2012 πιο αυστηρά όρια από την Ευρώπη σε σχέση με τη ρύπανση της ατμόσφαιρας από τη χρήση του άνθρακα».
Παραλλήλως διαπιστώνεται κίνδυνος αποσταθεροποίησης της κοινωνικής συνοχής σε πολλά κράτη-μέλη της Ε.Ε., ενώ αναπτύσσονται και φαινόμενα ρατσισμού και ξενοφοβίας. Στο πολιτικό πεδίο παρατηρείται άνοδος της ακροδεξιάς και των νοσταλγών της φυλετικής καθαρότητας και του ναζισμού. Και ως επιστέγασμα όλου αυτού του πλέγματος των αρνητικών εξελίξεων έρχονται ο ευρωσκεπτικισμός και η εθνικιστική εσωστρέφεια.
Είναι πλέον εμφανές, ότι το θεσμικό πλαίσιο και το πλέγμα των ρυθμίσεων και κανόνων, τα οποία οριοθετούν την εξέλιξη στις ευρωπαϊκές κοινωνίες, δεν μπορούν να ανταποκριθούν στις σύγχρονες ανάγκες και την προοπτική του μέλλοντος. Αυτή η κατάσταση διαμορφώνει προϋποθέσεις αποσταθεροποίησης του συνόλου των κοινωνικών συστημάτων σε όλα τα κράτη-μέλη. Αποτέλεσμα αυτών των συνθηκών είναι η κατάρρευση της απαραίτητης για την λειτουργικότητα των κοινωνικών συστημάτων δυναμικής. Κερδισμένες είναι μόνον οι ολογάριθμες οικονομικές ελίτ, οι οποίες κινούν την παγκόσμια οικονομική εξέλιξη. Αυτό οφείλεται στην δυνατότητα τους να λειτουργούν και να επηρεάζουν την ανάπτυξη σε υπερεθνικό επίπεδο στο πλαίσιο της παγκοσμιοποιημένης πραγματικότητας, οικονομικής και εργασιακής. Η επιρροή δε, που ασκούν, διαπερνά το σύνολο των κοινωνικών συστημάτων και όχι μόνο το οικονομικό. Για παράδειγμα ήδη έχει αρχίσει η σταδιακή ιδιωτικοποίηση του συστήματος υγείας. Το φαινόμενο αυτό παρατηρείται σε χώρες με διαφορετικό επίπεδο ανάπτυξης όπως είναι η Ελλάδα και η Γερμανία, χωρίς να περιορίζεται μόνο σε αυτές τις δύο χώρες.
Αυτή η πραγματικότητα καταδεικνύει με τον καλύτερο τρόπο, ότι υπάρχουν κενά και κατ’επέπκταση ανάγκη προσαρμογών της δημοκρατικής λειτουργίας στις σύγχρονες κοινωνικές συνθήκες, ώστε να δίδονται άμεσα απαντήσεις με κοινωνική νομιμοποίηση. Αυτό σημαίνει, ότι από το ένα μέρος πρέπει να λαμβάνονται εγκαίρως αποφάσεις ρυθμιστικού χαρακτήρα από το πολιτικό σύστημα και τους προβλεπόμενους από το δημοκρατικό πολίτευμα θεσμούς και από το άλλο να νομιμοποιούνται αυτές οι αποφάσεις κοινωνικά σε πραγματικό χρόνο. Η δυνατότητα που έχουν τώρα οι πολίτες κάθε τέσσερα ή πέντε χρόνια μέσα από εκλογικές διαδικασίες να εγκρίνουν ή να απορρίπτουν δεν έχει ουσιαστικό χαρακτήρα και αποτέλεσμα. Και τούτο, διότι η στάση τους είναι προϊόν σκέψης σε επίπεδο ιδεολογικό ή ακόμα και ιδεοληπτικό και κινείται σε ένα μήκος κύματος, το οποίο έχει χαρακτηριστικά νοητικής λειτουργίας, η οποία βασίζεται σε γενικεύσεις. Οι πολιτικοί σχηματισμοί, οι οποίοι διεκδικούν την ψήφο των πολιτών καταθέτουν γενικόλογα προγράμματα, τα οποία έχουν έντονα ιδεοληπτικά χαρακτηριστικά. Εξάλλου η πραγματικότητα είναι τόσο περίπλοκη και η ροή του χρόνου τόσο γρήγορη, ώστε δεν προλαμβάνουν να κινούνται στο ίδιο μήκος κύματος. Γι’αυτό και υπάρχει συνεχής αναθέωρηση πολιτικών και αποφάσεων. Αν η κατάσταση είναι τόσο δύσκολη για το πολιτικό σύστημα, για τους πολίτες είναι ακόμη δυσκολότερη, όταν καλούνται με την ψήφο τους, κάθε φορά που γίνονται εκλογές, να δεσμεύσουν το μέλλον. Εάν αυτή η αδυναμία του πολιτικού συστήματος και των πολιτών δεν καλυφθεί, τότε η δημοκρατική λειτουργία θα έχει μόνο τυπικό χαρακτήρα. Σε αυτή την περίπτωση, όσο προχωρούμε προς το μέλλον και η πολυπλοκότητα θα αυξάνεται, τόσο περισσότερο οι πολίτες θα αποστασιοποιούνται από την πολιτική ή θα γίνονται αντικείμενο χειραγώγησης στο πλαίσιο ενός γενικευτικού πολιτικού λόγου με έντονα ιδεοληπτικά χαρακτηριστικά. Οι κίνδυνοι σε αυτή την περίπτωση είναι πολλοί και μεγάλοι και μπορούν να πάρουν μορφή ολοκληρωτισμού και επικράτησης ενός εθνικιστικού ή φυλετικού λαϊκισμού, τον οποίο η ανθρωπότητα έχει πληρώσει πολύ ακριβά.
Η Αναστροφή αυτής της πορείας εκφυλισμού της δημοκρατικής λειτουργίας είναι βασική προϋπόθεση για την βιωσιμότητα των σύγχρονων κοινωνιών και ιδιαιτέρως των ευρωπαϊκών. Για να γίνει όμως, πρέπει να επιταχυνθούν οι διεργασίες αναζήτησης του σύγχρονου περιεχομένου και ρόλου της πολιτικής λειτουργίας, σε συνδυασμό και με την ενεργοποίηση της κοινωνίας πολιτών. Βασικό εργαλείο στην προσπάθεια αναστροφής της εκφυλιστικής πορείας μπορεί να γίνει η δημιουργία και λειτουργία ενός Ευρωπαϊκού Κοινωνικοπολιτικού Φόρουμ, το οποίο βεβαίως πρέπει να διαθέτει και θεσμική κατοχύρωση σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Σε αυτό θα συμμετέχουν οι δομές της κοινωνίας πολιτών, οι οποίες θα πρέπει να συνδεθούν με δικτυακή λογική σε όλη την Ευρώπη, καθώς και οι ευρωπαϊκές πολιτικές δομές. Το φόρουμ θα πρέπει να αποτελεί πεδίο συνεχούς διαβούλευσης. Οι πολιτικές προτάσεις θα γίνονται αντικείμενο συστηματικού διαλόγου και κριτικής προσέγγισης από τις δομές, που συμμετέχουν. Η συνεχής διαβούλευση θα αποτελέσει την απαρχή για την ουσιαστικοποίηση της δημοκρατικής λειτουργίας, διότι ο πολίτης θα αποκτήσει ουσιαστικό ρόλο σε πραγματικό χρόνο και θα απομακρυνθεί εντελώς από την εικονική προσέγγιση του πολιτικού λόγου και των εφαρμογών του κάθε φορά που γίνονται εκλογές. Έτσι προωθείται η διαμόρφωση πολιτών με γνώση και κριτική προσέγγιση των διαδικασιών σχεδιασμού του μέλλοντος, ενώ εξισορροπείται η επιρροή της κοινωνίας και των πολιτικών και οικονομικών ελίτ. Ταυτοχρόνως επανακτάται η κοινωνική νομιμοποίηση από το πολιτικό σύστημα, την οποία έχει απωλέσει σε μεγάλο βαθμό. Σε μερικές χώρες δε, όπως η Ελλάδα, την έχει χάσει παντελώς και σε μεγάλο βαθμό η έννοια της πολιτικής έχει καταντήσει να θεωρείται συνώνυμο της απάτης. Πολύ σημαντικό επακόλουθο της λειτουργίας του Ευρωπαϊκού Κοινωνικοπολιτικού Φόρουμ είναι η αποφυγή λήψης αποφάσεων από το πολιτικό σύστημα, κυβερνητικό ή μη, καθώς και τη διοίκηση των Βρυξελών χωρίς τη νομοποίηση από δομές της κοινωνίας πολιτών.
Τέλος θα διαμορφωθούν οι προϋποθέσεις για την απαγκίστρωση από την εικονική διάσταση της πολιτικής επικοινωνίας και την λογική της κοινωνίας του θεάματος. Στη θέση τους θα ενεργοποιηθεί η επικοινωνία, η οποία βασίζεται στον πολιτικό λόγο και τη λογική συνέπεια των επιχειρημάτων. Και αυτό θα υλοποιείται σε πραγματικό χρόνο. Άρα θα αποφεύγεται η έγκριση ή με άλλα λόγια νομιμοποίηση επιλογών και αποφάσεων εκ των υστέρων, όταν κάθε τέσσερα χρόνια έρχεται η ώρα των εκλογών. Για να καταστεί όμως αυτό πραγματοποιήσιμο, πρέπει το Ευρωπαϊκό Κοινωνικοπολιτικό Φόρουμ και ιδιαιτέρως ο ρόλος της κοινωνίας πολιτών να έχουν την ανάλογη θεσμική κατοχύρωση τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε εθνικό επίπεδο. Οι συνθήκες είναι ώριμες για την διεκδίκηση αυτού του θεσμικού οργάνου από τις ευρωπαϊκές κοινωνίες και τους πολιτικούς σχηματισμούς, οι οποίοι εμφορούνται με ανάλογα ιδεολογικά προτάγματα. Ο κοινωνικός χώρος της κεντροαριστεράς θα μπορούσε να ηγηθεί αυτής της προσπάθειας. Αρκεί να γίνει συνείδηση, ότι οι ανθρώπινες ανάγκες δεν ταυτίζονται με τις ανάγκες των κοινωνικών συστημάτων, στα οποία αναπτύσσουν οι πολίτες δραστηριότητα στο πλαίσιο συστημικών ρόλων. Ο άνθρωπος δεν είναι βιολογική μηχανή. Έχει βούληση και ελεύθερη σκέψη και αυτοπραγματώνεται μέσα στο κοινωνικό γίγνεσθαι και όχι στα παραμάγαζα των διαφόρων πολιτικών κια οικονομικών ελίτ, οι οποίες στοχεύουν στην προώθηση ιδίων συμφερφόντων. Αυτό σημαίνει, ότι η ποιότητα ζωής μιας κοινωνίας και ο σχεδιασμός του μέλλοντος της δεν μπορεί να εξαρτάται από ολιγομελείς μειοψηφίες, πολιτικές και οικονομικές. Ακριβώς για αυτό το λόγο πρέπει να ενεργοποιηθούν οι δομές της κοινωνίας πολιτών και να διεκδικήσουν την συμμετοχή των πολιτών στη διαμόρφωση της πραγματικότητας. Εάν αυτό δεν γίνει και μάλιστα άμεσα, οι προοπτικές σε σχέση με το μέλλον, σε ό,τι αφορά την αποκατάσταση σχέσεων κατανόησης και αλληλεγγύης στην Ευρώπη της κρίσης και της ανάπτυξης του ευρωσκεπτικισμού και του εθνικισμού, θα είναι δυσοίωνες. Η διαμόρφωση δε ευρωπαϊκής συνείδησης στους πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η διαπολιτισμική προσέγγιση καθώς και η ευρωπαϊκή σύγκλιση θα πάψουν να είναι ορατοί στόχοι.
Οι κοινωνίες, με τις δομές που διαθέτουν, πρέπει να είναι σε θέση να συμπορεύονται με τη δυναμική της εξέλιξης σε πραγματικό χρόνο και να μην εμπιστεύονται το μέλλον τους σε συστήματα εξουσίας, τα οποία λειτουργούν αυτόνομα και με προτεραιότητα τη διαχείριση της εξουσίας με στόχο την αναπαραγωγή τους και την εξυπηρέτηση συμφερόντων ολιγομελών μειοψηφιών. Γι’αυτό και στο Ευρωπαϊκό Κοινωνικοπολιτικό Φόρουμ την ευθύνη της οργανωτικής του διαχείρισης πρέπει να έχουν οι δομές της κοινωνίας πολιτών και μάλιστα με θεσμική κατοχύρωση.