Ανεπαίσθητα αλλά συστηματικά, όλη η σειρά των εκλογικών αναμετρήσεων μέσα στο 2015 (βουλευτικές σε Φινλανδία, Μεγάλη Βρετανία, προεδρικές σε Πολωνία, περιφερειακές στη Γαλλία και την Ισπανία) αναδεικνύει μια απομάκρυνση των λαών από το πολιτικό σχέδιο της ενωμένης Ευρώπης. Η μετά την οικονομική κρίση εποχή της Ευρώπης είναι η εποχή της πολιτικής της κρίσης.
Επιδείνωση της εικόνας της Ευρωπαϊκής Ένωσης στα μάτια των ευρωπαϊκών λαών (παντού), περιθωριοποίηση της σημασίας της Ευρώπης και της συμμετοχής σε αυτής κατά τις προεκλογικές εκστρατείες (Βρετανία, Πολωνία), υπερψήφιση ή ενδυνάμωση αντιευρωπαϊκών ή ευρωσκεπιτικιστικών κομμάτων (Φινλανδία, Βρετανία, Πολωνία, Γαλλία), κατάρρευση της αίσθησης της Ένωσης ως εγγυητή σταθερότητας: η αμφισβήτηση της Ευρώπης είναι και ιδεολογική και κοινωνική και, θα έλεγα, και κοινωνιολογική: πρόκειται για μια διπλή «λουμπενοποίηση». Λουμπενοποίηση των λαών που, πλησιάζοντας στην ανέχεια, «απελευθερώνονται» σε σχέση με την κυρίαρχη σκέψη που παραδοσιακά στηρίζεται στη σύλληψη της Ευρώπης ως γεννήτορα του γενικού καλού’ και λουμπενοποίηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης που γίνεται materia non grata, ζήτημα προς αποφυγή, προάγγελος προβλημάτων και όχι πηγή λύσεων. Φυσικά, έναντι αυτής της αλλαγής στάσης συνεχίζουν να αντιπαρατίθενται σε όλες σχεδόν τις χώρες οι πολιτικές και διανοητικές ελίτ (όλο και λιγότερο αξιόπιστες) και «σιωπηλές πλειοψηφίες» (όλο και μικρότερες) απρόθυμες ακόμα να γυρίσουν εντελώς την πλάτη στο ευρωπαϊκό σχέδιο. Όμως αυτό επιβιώνει περισσότερο από αδράνεια και πολιτισμικά αντανακλαστικά παρά από δυναμισμό και κοινωνική αποδοχή.
Σε γκρίζους καιρούς, γκρίζα κόμματα και γκρίζα (ή καθόλου) σχέδια: ο πανάρχαιος αυτός κανόνας της πολιτικής δεν πρόκειται τώρα να ανατραπεί. Οι οπαδοί και προπαγανδιστές του «όχι σε όλα», του «φταίνε οι άλλοι», του «μας πούλησε η Ευρώπη», του «για όλα φταίει το ευρώ» (έχετε μπει τελευταία σε ταξί;) έχουν τον άνεμο –της κρίσης αλλά και της εποχής- μαζί τους. Και δεν θα τους σταματήσει ούτε η γενικολογία ούτε η μαλθακότητα ούτε η διάσπαση των οπαδών της Ευρώπης. Πράξεις χρειάζονται, γενναίες, ανοιχτές, ενοποιητικές: το χτίσιμο μιας πραγματικής ένωσης.
Όμως, προς το παρόν, για κάθε έναν Ρέντσι που «ανεβάζει» την Ευρώπη επιχειρώντας να κάνει κάτι για την Ιταλία, υπάρχουν πέντε Ολάντ που υμνούν την Ευρώπη στα λόγια και την καταρρακώνουν με τα έργα. Το «μοντέλο» -θλιβερό από κάθε άποψη- πάει να γίνει ο Κάμερον: βάζω το «λαό» να αποφασίσει για κάτι που εγώ δεν έχω το θάρρος, ή τις ιδέες, να πολεμήσω. Ας το σκεφτούν όσοι πιστεύουν ότι το βαθύ «πρόβλημα Ευρώπη» -πρόβλημα υπόστασης και νομιμοποίησης- λύνεται με δημοψηφισματικού τύπου προσφυγές σε θολωμένα νερά.