Ιταλία και Ελλάδα θέτουν άμεσα και επιτακτικά το ερώτημα. Και η άμεση απάντηση είναι βεβαίως αρνητική. Ευρωπαισμός και λαικισμός εμφανίζονται ως δύο ασύμβατες έννοιες καθώς ο λαικισμός εμφανίζεται να αντιστρατεύεται τις βασικές αξίες της δημοκρατίας, ανοιχτής κοινωνίας, κλπ πάνω στις οποίες στηρίζεται η Ευρωπαική ενοποίηση αλλά και να απορρίπτει τον τελεολογικό της σκοπό που είναι η οικοδόμηση της υπερεθνικής Ευρωπαικής Πολιτικής Ένωσης . Ωστόσο υπάρχουν φωνές που επιχειρηματολογούν πρός την αντίθετη κατεύθυνση, ότι δηλαδή μπορεί, κάτω απ’ορισμένες προυποθέσεις , να υπάρξει ειτε ήπιος είτε τελικά συνολικός εξευρωπαισμός του λαικισμού . Στην περίπτωση της Ελλάδας , π. χ. ορισμένοι θεωρούν ότι ο ΣΥΡΘΖΑ, ένας κατ’εξοχήν αριστερο-λαικίστικος σχηματισμός, υπέστη το 2015 τον ήπιο εξευρωπαισμό με την αποδοχή των μνημονίων και των κανόνων πειθαρχίας της Ευρωζώνης και οδεύει τώρα προς τον συνολικό εξευρωπαισμό του ακολουθώντας λίγο πολύ το προηγόυμενο του ΠΑΣΟΚ στίς δεκαετίες 1980- 1990 .
Δεν είναι αυτή η εκτίμηση μου . Ο ΣΥΡΙΖΑ δεν ακολουθεί την αντίστοιχη πορεία του ΠΑΣΟΚ στη μετεξέλιξή του σε Ευρωπαϊκό κόμμα με την έννοια ότι στηρίζει την εμβάθυνση της Ευρωπαϊκής ενοποίησης με στόχο την Ευρωπαϊκή Πολιτική Ένωση. Δεν έχω διαβάσει ούτε μια ολοκληρωμένη τοποθέτηση υπέρ της Πολιτικής Ένωσης από στέλεχος του ΣΥΡΙΖΑ. Και εν πάση περιπτώσει η μετεξέλιξη του ΠΑΣΟΚ στίς δεκαετίες του 1980-1990 (στην οποία συνέπραξα ) υπήρξε το αποτέλεσμα συστηματικής προσπάθειας προσωπικοτήτων με καθαρή, συγκροτημένη, οραματική άποψη υπέρ της βαθύτερης ολοκλήρωσης της Ευρώπης όπως των Κ. Σημίτη (κυρίως) , Θ. Πάγκαλου, Γ. Παπαντωνίου, Γ. Κρανιδιώτη, Ν. Θέμελη, κ.ά. Προσωπικότητες με ανάλογο ευρωπαϊκό προσανατολισμό ( κάποιον που να μοίάζει τέλος πάντων λίγο με Σημίτη ) δεν διακρίνω στις τάξεις του ΣΥΡΙΖΑ. Δεν ξεχωρίζει κάποιος με ολοκληρωμένη ευρωπαϊκή ταυτότητα και σχέδιο.
Ούτε βεβαίως ο ΣΥΡΙΖΑ φαίνεται να έχει προσχωρήσει στο βαθύτερο Ευρωπαικό αξιολογικό πολιτικό περιέχομενο της σοσιαλδημοκρατίας,. Το περιεχόμενο αυτό βρίσκεται, μεταξύ άλλων, στο ήθος και κουλτούρα του πολιτικού θεσμισμού (institutionalism- πλήρης σεβασμός στη δημοκρατική θεσμική διάρθρωση ), πολιτικής ανεκτικότητας , θεσμικής αυτοσυγκράτησης (“institutional forbearance” όπως την αποκαλούν οι Levitsky και Ziblatt στο βιβλίο τους How Democracies Die) και της πολιτικής αισθητικής. Η Ευρωπαική σοσιαλδημοκρατία είναι και ενα πολιτιστικό και αισθητικό φαινόμενο. Και αυτό ας μήν παραγνωρίζεται .
Παραμένει επομένως στο επίπεδο του ήπιου εξευρωπαισμού.
Μπορεί όμως έστω το ήπιο αυτό προηγούμενο να επαναληφθεί στην υπόλοιπη Ευρωπη ;
Η πολιτική κρίση στην Ιταλία με την περιπέτεια του (μη) σχηματισμού κυβέρνησης με τη σύμπραξη του λαϊκιστικού Κινήματος των 5 Αστέρων και της ακροδεξιάς Λέγκας (του Βορρά) θέτει επιτακτικά το ζήτημα της μετεξέλιξης ή μη του λαικισμου (όπως άλλωστε θετει και την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) σε νέα δοκιμασία και ιδιαίτερα την ευρωζώνη, καθώς η Ιταλία είναι η τρίτη μεγαλύτερη οικονομία του συστήματος. Too big to fail and too big to save – πολύ μεγάλη για να αποτύχει αλλά και πολύ μεγάλη για να διασωθεί.) . Μια ομάδα αναλυτών εκτιμά ότι η συμμετοχή των λαϊκιστών στην εξουσία είναι αναγκαία για την εκτόνωση του φαινομένου αλλά για την κάποια , έστω απρόθυμη, προσαρμογή τους στα Ευρωπαϊκά δεδομένα και κανόνες. Ήπιος εξευρωπαισμός. Επικαλούνται κυρίως το προηγούμενο του ΣΥΡΙΖΑ αλλά και της Αυστρίας όπου το εθνολαικίστικο κόμμα ( Κόμμα Ελευθερίας) που συμμετέχει στη κυβέρνηση έχει αποδεχθεί έστω και για λόγους ωμής πολιτικής σκοπιμότητας το Ευρωπαικό πλαίσιο. Δεν έχει αγαπήσει την Ευρωπαϊκή ενοποίηση και τις αξίες που αντιπροσωπεύει αλλά τουλάχιστον έχει εγκαταλείψει τις θέσεις για αποχώρηση της χώρας από την Ευρωζώνη . Έτσι η Αυστρία ετοιμάζεται να αναλάβει από την 1η Ιουλίου την προεδρία του Συμβουλίου ως … «φιλοευρωπαική χώρα » κατά δήλωση του πρωθυπουργού της S. Kurtz ..
Προς την ίδια κατεύθυνση σκοπιμότητας φαίνεται να έχει κινηθεί και η Μ. Λεπέν και το Εθνικό Μέτωπο μετά την ήττα του στις προεδρικές εκλογές του 2017. Η Μ. Λεπέν, η οποία πριν από τις εκλογές προωθούσε δημοψήφισμα για την έξοδο της Γαλλίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Frexit), υποστηρίζει τώρα την παραμονή της χώρας τόσο στην ευρωζώνη όσο και στην ΕΕ. Η προσαρμογή δεν φαίνεται να είναι άσχετη με τις έντονα φιλοευρωπαϊκές τάσεις που καταγράφονται στη Γαλλική και ευρύτερη Ευρωπαϊκή κοινωνία. Η Ευρωπαϊκή Ένωση απολαμβάνει την υψηλότερη δημοφιλία των τελευταίων δεκαετιών σύμφωνα με το Ευρωβαρόμετρο. Πρόκειται για μια κραυγαλέα αντίφαση: την ίδια ώρα που ψηφίζονται οι λαϊκιστές και ευρωσκεπτικιστές στην εξουσία, την ίδια ακριβώς στιγμή τα ποσοστά όσων θεωρούν την Ένωση ως “κάτι καλό” αυξάνονται. Σε κάποιο βαθμό ο δημοψηφισματικός θρίαμβος του λαϊκισμού στο Ην. Βασίλειο που οδηγεί τη χώρα εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης (Brexit) αλλά με όλο και εμφανέστερες τις ζημιογόνες συνέπειες λειτουργεί υπέρ της ενίσχυσης των φιλοευρωπαϊκών τάσεων. Κάτι ανάλογο έχει συμβεί και με τις (αντιευρωπαϊκές) επιλογές του Αμερικανού προέδρου Ντ. Τραμπ. Brexit και Τραμπ στηρίζουν με τον τρόπο τους την Ευρωπαϊκή Ένωση. Όπως υποστηρίζεται, το Brexit δεν είναι πρόβλημα για την Ένωση. Είναι πρόβλημα για το Ην. Βασίλειο. Η Ιταλία είναι όμως μείζον πρόβλημα για τις Βρυξέλλες. Αρκετοί θεωρούν ότι η συμμετοχή των λαικιστών σην εξουσία ειναι αναπόφευκτη ως βήμα που μπορεί να οδηγήσει σε ένα ήπιο εξευρωπαισμό. Οι τεχνοκρατικές επιλογές δεν θα επιλύσουν το πολιτικό πρόβλημα. Μπορεί να το καταστήσουν οξύτερο.
Σε κάθε περίπτωση όμως ο ήπιος (ψευδο)εξευρωπαϊσμός δεν αποτελεί και τη συνολική , δομική απάντηση στη πρόκληση/απειλή του λαϊκισμού. Το φαινόμενο θα πρέπει να αντιμετωπισθεί στη ρίζα του, αλλά γι’ αυτό η Ένωση δεν έχει ακόμη βρει την ενδεδειγμένη πολιτική στρατηγική. Θα πρέπει ενόψει Ευρωεκλογών να την βρει. Η Ένωση χρειάζεται δημοκρατικές πολιτικές δυνάμεις με σχέδιο και στρατηγική για την Ευρωπαική ενοποίηση. Όχι δυνάμεις με καιροσκοπικές επιλογές…