Είναι δεδομένο ότι το σύστημα επιστροφών μεταναστών σε αντικανονική διαμονή ή όσων έχουν υπαχθεί σε διαδικασία επιστροφής στις χώρες καταγωγής ή προέλευσης έχει αποτύχει σε όλα τα Κράτη-μέλη της Ε.Ε.. Οι περισσότερες επιστροφές αποδεικνύονται, εδώ και χρόνια ανέφικτες, είτε επειδή η χώρα υποδοχής αρνείται την επιστροφή από το Κράτος –μέλος, είτε επειδή ο ενδιαφερόμενος διαφεύγει από το σύστημα επιστροφής και περνάει στην αντικανονική διαμονή, ελπίζοντας να αναζητήσει καλύτερη τύχη σε άλλο Κράτος- μέλος. Η αποτυχία διενέργειας επιστροφών από πολλά Κράτη μέλη θεωρείται αποτυχία του συστήματος διαχείρισης της μετανάστευσης και ασύλου της ίδιας της Ε.Ε..
Σύμφωνα με τα στοιχεία Ευρωπαϊκής Επιτροπής μόνο μία στις πέντε επιστροφές είναι σήμερα εφικτή, με αποτέλεσμα να διογκώνεται συνεχώς ο αριθμός των ανέφικτων επιστροφών μεταναστών, οι οποίοι έχουν απωλέσει το δικαίωμα νόμιμης διαμονής στα Κράτη-μέλη, αλλά δεν εγκαταλείπουν τελικά τη επικράτειά τους. Για την αντιμετώπιση αυτής της κατάστασης είχαν συζητηθεί στο παρελθόν ορισμένες λύσεις, όπως η δημιουργία ενός Ευρωπαϊκού Οργανισμού Επιστροφών, ο οποίος θα ανελάμβανε κεντρικά και για όλα τα Κράτη- μέλη τις διαπραγματεύσεις με τις τρίτες χώρες για την πραγματοποίηση των επιστροφών.
Ωστόσο, η άνοδος της ακροδεξιάς σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες με αιχμή του δόρατος τη μετανάστευση, η στροφή της μεταναστευτικής πολιτικής σε Γερμανία και Γαλλία σε αυστηρότερα μοντέλα διακυβέρνησης, η πίεση που άσκησε η Ιταλία με την πολιτική Μελόνι, η άρνηση χωρών όπως η Ουγγαρία να ακολουθήσουν το Ευρωπαϊκό Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Άσυλο, επιτάχυναν τις αλλαγές της ενωσιακής πολιτικής για την αναθεώρηση της Οδηγίας επιστροφών (σε ισχύ από το 2008).
*Έτσι, στις 11/3/2025 παρουσιάσθηκε στην Ολομέλεια του Ε.Κ. το νέο σχέδιο Κανονισμού για τις Επιστροφές. Σύμφωνα με αυτό, θεσμοθετείται η Ευρωπαϊκή Εντολή Επιστροφής, ώστε μία απόφαση Κράτους-μέλους για επιστροφή πολίτη τρίτης χώρας να μπορεί να ισχύει και να εκτελείται και στις 27 χώρες, με σκοπό να εμποδίζονται οι δευτερογενείς μετακινήσεις μεταναστών σε αντικανονική διαμονή. Η Ευρωπαϊκή Εντολή θα αφορά και πρόσωπα τα οποία αρνούνται να συμμορφωθούν με μια εντολή απομάκρυνσης, επιχειρούν να διαφύγουν ή δεν συνεργάζονται για να εγκαταλείψουν οικειοθελώς το Κράτος- μέλος εντός της προθεσμίας που τους έχει τεθεί.
Το σχέδιο επαναφέρει επίσης μια αμφιλεγόμενη ως προς το ενωσιακό νομικό κεκτημένο διάταξη, η οποία αφορά στην «εξωτερική (εξωχώρια) διαχείριση» των επιστροφών, δλδ τη δυνατότητα δημιουργίας από τα Κράτη-μέλη «Κέντρων Επιστροφών» εκτός ευρωπαϊκής επικράτειας, σε συνεργασία με τρίτες χώρες, οι οποίες θα συμφωνήσουν διμερώς με ένα Κράτος-μέλος για την εγκατάσταση στο έδαφος τους τέτοιων Κέντρων φύλαξης μεταναστών έναντι οικονομικού ανταλλάγματος ή μιας συνολικότερης συμφωνίας αναπτυξιακής συνεργασίας. Πρόκειται στην ουσία για την υιοθέτηση του εγχειρήματος εγκατάστασης ενός τέτοιου Κέντρου της Ιταλίας στην Αλβανία, για τη νομιμότητα του οποίου αναμένεται η απόφαση του Δικαστηρίου της Ε.Ε. και του ανάλογου παραδείγματος της αναγκαστικής μεταφοράς μεταναστών από το ΗΒ στη Ρουάντα, σχέδιο το οποίο ακυρώθηκε από το Εφετείο του Λονδίνου και καταργήθηκε στη συνέχεια από την Κυβέρνηση του Κιρ Στάρμερ.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπόσχεται βέβαια ότι αν υιοθετηθεί τελικά το σχέδιο θα λαμβάνονται όλες οι αναγκαίες προϋποθέσεις για το σεβασμό των θεμελιωδών δικαιωμάτων των μεταναστών, θα εξαιρούνται οι ευάλωτες ομάδες και θα λαμβάνονται μέτρα για την προστασία των οικογενειών και των ανηλίκων. Ωστόσο, προαναγγέλλει την αυστηροποίηση των μέτρων αποτροπής για την παραβίαση των προϋποθέσεων επιστροφής: Παράταση της κράτησης του μετανάστη για 24 μήνες ή και περισσότερο αν το δικαστήριο αποφασίσει ότι είναι επικίνδυνος για τη δημόσια τάξη και ασφάλεια, παράταση της απαγόρευσης εισόδου στην Ε.Ε. από τα πέντε χρόνια στα δέκα ή και στα είκοσι αν κρίνεται επικίνδυνος, άμεση εκτέλεση της εντολής απομάκρυνσης ενός αλλοδαπού και συρρίκνωση της προθεσμίας από τις 30 μέρες στις 7 με εθνικές νομοθετικές ρυθμίσεις.
Αν συμφωνήσουμε ότι χρειάζεται πράγματι ένα νέο ευρωπαϊκό σύστημα Επιστροφών, γιατί η σημερινή κατάσταση είναι αδιέξοδη, αυτό δεν σημαίνει ότι μπορούμε να συμφωνήσουμε στην ποινικοποίηση των επιστροφών και στην παραβίαση του ενωσιακού νομικού κεκτημένου στο πεδίο της Μετανάστευσης και του Ασύλου. Το «κλίνατε επί δεξιά» που επιχειρεί η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υιοθετώντας ακραίες θέσεις ορισμένων Κυβερνήσεων ευρωπαϊκών χωρών με στόχο να κατευνάσει την κοινή γνώμη ή να δείξει ότι κεντροδεξιές και κεντρώες Κυβερνήσεις μπορούν να ανταγωνιστούν σε σκληρά αντι-μεταναστευτικά μέτρα ακροδεξιές δυνάμεις είναι καταδικασμένο να αποτύχει. Όχι μόνο δεν θα λειτουργήσει αποτρεπτικά ως προς την αντικανονική μετανάστευση, αλλά θα τη διογκώσει, όπως θα διογκώσει και το ρήγμα στην κοινωνική συνοχή στην Ευρώπη.
Το να εκφωνεί σήμερα η Ουρ. φον ντερ Λάϊεν εκ μέρους της Ε.Ε. μια αντι-μεταναστευτική ρητορική για εξωχώρια στρατόπεδα φύλαξης μεταναστών, που όμως εκφράζουν αυθεντικά ο Όρμπαν, το AfD, η Λεπέν και περισσότερο συστημικά η Μελόνι, δεν σημαίνει ότι θα κερδίσουν σε πολιτική αξιοπιστία οι ευρωπαϊκοί θεσμοί, αλλά ότι θα δικαιωθεί το αντι-μεταναστευτικό παραλήρημα των ακραίων. Σε αυτό το παιγνίδι χάνει η Δημοκρατία στην Ευρώπη, υποχωρεί το ευρωπαϊκό κεκτημένο της προστασίας των θεμελιωδών δικαιωμάτων και τελικά όσο το «κλίνατε επιδεξιά» αγγίζει τα όρια του ευρωπαϊκού τραμπισμού χάνουν ταυτόχρονα και οι κεντροδεξιές Κυβερνήσεις αλλά και οι κεντροαριστεροί εταίροι τους, όπως απέδειξαν πρόσφατα οι γερμανικές εκλογές.
Όταν μιμείσαι το «τέρας», ανοίγεις τελικά το δρόμο για να περάσει το πραγματικό τέρας το οποίο θα δείχνει εξημερωμένο, αλλά στην πραγματικότητα δεν θα είναι και δεν θα γίνει ποτέ!