Περίληψη

Η Ευρώπη και η Ελλάδα βρίσκονται σε ένα σταυροδρόμι. Το 2024 ήταν ένα έντονα πολιτικό έτος με σημαντικές προκλήσεις, όπως οι εκλογές στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και η ανάδειξη της νέας Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Οι ερχόμενοι μήνες του 2025 θα είναι καθοριστικοί για την μελλοντική κατεύθυνση του Ευρωπαϊκού σχεδίου όσον αφορά την ενδυνάμωση των πολιτών και την συμμετοχική δημοκρατία.

Οι πολίτες είναι στην καρδιά όλων αυτών ερωτημάτων και αποφάσεων. Οι πολίτες θα πρέπει να ορίζουν τον δρόμο που θα ακολουθήσουν οι αντιπρόσωποι τους. Οι καιροί που η πολιτική γινόταν με σιωπηρή συγκατάθεση τελείωσαν και οι πολίτες εμπλέκονται ενεργά σε ανοικτές πρωτοβουλίες διαβουλεύσεων για τα δικαιώματα τους και το που & πως θα ήθελαν να δουν την Ευρώπη την επόμενη δεκαετία.

Συγκεκριμένα, στην επιστολή ανάθεσης καθηκόντων του Επιτρόπου Προϋπολογισμού, Καταπολέμησης της Απάτης και Δημόσιας Διοίκησης, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεσμεύεται ρητά να ξεκινήσει μια νέα εποχή διαλόγου με τους πολίτες, καθώς και να διοργανώσει ετήσιους διαλόγους για την πολιτική με τη νεολαία, ώστε οι νέοι όχι μόνο να ακουστούν αλλά και να συμβάλουν ενεργά στη διαμόρφωση του έργου της. Ενέργειες που θα αποτελέσουν αναπόσπαστο κομμάτι των εργασιών προετοιμασίας πολιτικής της.

Στην Διάσκεψη για το Μέλλον της Ευρώπης τέθηκαν τα πρώτα ψήγματα για την εδραίωση μιας πραγματικής και διαρκούς κουλτούρας συμμετοχικής δημοκρατίας. Η ενεργή υποστήριξη Ευρωπαϊκών Πρωτοβουλιών Πολιτών από πολίτες, αλλά και από πολιτικούς σχηματισμούς και μη κυβερνητικούς οργανισμούς, μπορεί να γίνει η πεμπτουσία της προώθησης του κοινωνικού διαλόγου και μέσω αυτού η ανάδειξη θεμάτων που απασχολούν την κοινωνία ευρύτερα ή ειδικότερα τμήματα αυτής. Οι ενέργειες αυτές αναμένεται να συμβάλουν στην αναβάθμιση του δημοσίου διαλόγου, στις προϋποθέσεις άσκησης βάσιμης πολιτικής κριτικής, στη διαφάνεια και τελικά στη βελτίωση των πολιτικών που σχεδιάζονται και εφαρμόζονται στην Ευρώπη και κατά προέκταση και στην Ελλάδα.

Εισαγωγή

Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) χρειάζεται μεταρρύθμιση. Η Διάσκεψη για το Μέλλον της Ευρώπης και οι Ομάδες Ευρωπαίων Πολιτών κατέδειξαν ότι οι πολίτες μπορούν να αποτελέσουν την κινητήρια δύναμη πίσω από πολύπλοκες αλλαγές που πρέπει να υποστεί η ΕΕ, είτε για την προετοιμασία της ΕΕ για πιθανή διεύρυνση σε 30+ κράτη μέλη είτε για την προώθηση αναγκαίων θεσμικών μεταρρυθμίσεων. Παρά αυτή τη δυναμική, τόσο οι υπεύθυνοι λήψης αποφάσεων της ΕΕ όσο και οι εθνικοί φορείς λήψης αποφάσεων φαίνεται να διστάζουν να αξιοποιήσουν πλήρως τη συμμετοχή των πολιτών. Η συμμετοχική δημοκρατία στην ΕΕ χτυπά ένα αόρατο ανώτατο όριο που μπορεί να σπάσει μόνο εάν οι πολιτικοί και οι υπεύθυνοι λήψης αποφάσεων σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο αναγνωρίσουν και αντιμετωπίσουν τα βαθύτερα αίτια που εμποδίζουν την ανάπτυξη της.

Τα πρώτα ψήγματα διάθεσης αλλαγών εμφανίζονται ως γραπτώς στην επιστολή ανάθεσης καθηκόντων του Επιτρόπου Προϋπολογισμού, Καταπολέμησης της Απάτης και Δημόσιας Διοίκησης, Piotr Serafin, όπου η Επιτροπή δεσμεύεται ρητά να ξεκινήσει μια νέα εποχή διαλόγου με τους πολίτες. Ένα από τα εργαλεία που υπάρχουν για την πραγματοποίηση αυτής της δέσμευσης είναι οι Ευρωπαϊκές Πρωτοβουλίες Πολιτών (ΕΠΠ), ένα εργαλείο που υπάρχει από το 2012 και έχει ήδη αποδείξει την αξία του επιτρέποντας σε απλούς πολίτες να διαμορφώσουν την ατζέντα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

“Πολίτες της Ένωσης, εφόσον συγκεντρωθεί αριθμός τουλάχιστον ενός εκατομμυρίου, υπήκοοι σημαντικού αριθμού κρατών μελών, μπορούν να λαμβάνουν την πρωτοβουλία να καλούν την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων της, να υποβάλλει κατάλληλες προτάσεις επί θεμάτων στα οποία οι εν λόγω πολίτες θεωρούν ότι απαιτείται νομική πράξη της Ένωσης για την εφαρμογή των Συνθηκών.” Άρθρο 11.4 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Ιστορικό της Ευρωπαϊκής Πρωτοβουλίας Πολιτών

Η Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Πολιτών (ΕΠΠ), η οποία εισάχθηκε για πρώτη φορά με την Συνθήκη της Λισσαβώνας το 2012, είναι το πρώτο και μοναδικό εργαλείο που επιτρέπει στους πολίτες από όλες τις χώρες της ΕΕ να ενώνουν τις δυνάμεις τους και να ζητούν νομοθετικές αλλαγές σε ευρωπαϊκό επίπεδο για θέματα που θεωρούν σημαντικά. Η ΕΠΠ παρέχει στους πολίτες της ΕΕ τη δυνατότητα να συμμετέχουν σε διασυνοριακό επίπεδο σε ζητήματα κοινού ενδιαφέροντος.

Το πεδίο εφαρμογής αυτού του εργαλείου καλύπτει τομείς πολιτικής στους οποίους η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει την εξουσία να προτείνει νομοθεσία. Αυτοί είναι το περιβάλλον, η γεωργία, οι μεταφορές, η προστασία των καταναλωτών, τα κοινωνικά δικαιώματα, αλλά και άλλοι τομείς που επηρεάζουν τη ζωή των ανθρώπων.

Μόλις μια πρωτοβουλία λάβει ένα εκατομμύριο υπογραφές και οι υπογραφές επαληθευτούν από τις εθνικές αρχές, το Σώμα των Επιτρόπων εγκρίνει επίσημη απάντηση στην πρωτοβουλία, με την οποία αποφασίζει ποια δράση πρέπει να αναληφθεί ή όχι και γιατί. Στη συνέχεια, η πρωτοβουλία χαρακτηρίζεται «επιτυχημένη».

Από την έναρξη ισχύος του κανονισμού ΕΠΠ, διατυπώθηκαν σοβαρές ανησυχίες σχετικά με τη λειτουργία του μέσου αυτού. Το Κοινοβούλιο ζήτησε πολλές φορές τη μεταρρύθμιση του κανονισμού ΕΠΠ με στόχο την απλούστευση και τον εξορθολογισμό των διαδικασιών. Τελικά, στις 13 Σεπτεμβρίου 2017, η Επιτροπή υπέβαλε νομοθετική πρόταση για την αναθεώρηση της ΕΠΠ. Μετά τις διοργανικές διαπραγματεύσεις που πραγματοποιήθηκαν από τον Σεπτέμβριο έως τον Δεκέμβριο του 2018, το Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο κατέληξαν σε πολιτική συμφωνία στις 12 Δεκεμβρίου 2018. Το συμφωνημένο κείμενο εγκρίθηκε από το Κοινοβούλιο στις 12 Μαρτίου 2019 και από το Συμβούλιο στις 9 Απριλίου. Η τελική πράξη υπεγράφη στις 17 Απριλίου και δημοσιεύθηκε στην Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης στις 17 Μαΐου 2019. Ο νέος κανονισμός ΕΠΠ (κανονισμός (ΕΕ) 2019/788) καταργεί τον κανονισμό (ΕΕ) αριθ. 211/2011 και βρίσκεται σε ισχύ από την 1η Ιανουαρίου 2020.

Το δικαίωμα υποβολής ΕΠΠ δεν θα πρέπει σε καμία περίπτωση να συγχέεται με το δικαίωμα υποβολής αναφοράς, καθώς τα δύο αυτά δικαιώματα διαφέρουν σε πολλές ουσιώδεις πτυχές τους. Οι αναφορές μπορούν να υποβληθούν από πολίτες της ΕΕ, καθώς και από οποιοδήποτε φυσικό ή νομικό πρόσωπο το οποίο διαμένει στην ΕΕ, και πρέπει να πραγματεύονται θέματα που εμπίπτουν στους τομείς αρμοδιότητας της ΕΕ και τα οποία αφορούν άμεσα τον αναφέροντα. Οι αναφορές απευθύνονται στο Κοινοβούλιο υπό την ιδιότητά του ως άμεσου εκπροσώπου των πολιτών σε επίπεδο ΕΕ. Η ΕΠΠ αποτελεί άμεση έκκληση για ειδική νομική πράξη της ΕΕ και πρέπει να συμμορφώνεται με ειδικούς κανόνες προκειμένου να κριθεί παραδεκτή. Επιπλέον, έχει ως τελικό παραλήπτη την Επιτροπή, η οποία έχει την αποκλειστική αρμοδιότητα υποβολής νομοθετικών προτάσεων. Από την άποψη αυτή, η ΕΠΠ είναι παρεμφερής με το δικαίωμα πρωτοβουλίας που έχει εκχωρηθεί στο Κοινοβούλιο (άρθρο 225 ΣΛΕΕ) και στο Συμβούλιο (άρθρο 241 ΣΛΕΕ).

Στόχοι της Ευρωπαϊκής Πρωτοβουλίας Πολιτών

Η ΕΠΠ είναι ένας μοναδικός μηχανισμός που έχει ως στόχο να φέρει σε επαφή τους ανθρώπους πέρα από τα σύνορα και να τους δώσει μια συγκεκριμένη πλατφόρμα για να μοιραστούν κοινές ανησυχίες και αξίες. Κάθε πολίτης της ΕΕ έχει το δικαίωμα να υποστηρίξει μια εν εξελίξει πρωτοβουλία ή να ξεκινήσει μια δική του. Αυτό δημιουργεί μια αίσθηση ενότητας, συμμετοχής και εταιρικής σχέσης, προωθώντας παράλληλα τις δημοκρατικές αξίες της ΕΕ.

Από την ίδρυσή της το 2012, περισσότεροι από 1850 διοργανωτές, από τους οποίους 51 ήταν Έλληνες και 12 Κύπριοι, έχουν ξεκινήσει 118+ πρωτοβουλίες ευρωπαίων πολιτών, με την ενεργή παρουσία 26 Ελλήνων και 5 Κυπρίων, συλλέγοντας περισσότερες από 18 εκατομμύρια υπογραφές από όλη την ΕΕ, με περισσότερες από 197 χιλιάδες στην Ελλάδα και 14 χιλιάδες στην Κύπρο, οι οποίες αφορούν διαφορετικούς τομείς πολιτικής: από την καλή μεταχείριση των ζώων και την φορολογία έως τις κοινωνικές υποθέσεις και τα θεμελιώδη δικαιώματα.

Οι διοργανωτές χρησιμοποίησαν την πλατφόρμα για να προωθήσουν και να προκαλέσουν συζήτηση σε σημαντικά ζητήματα κοινού διακρατικού ενδιαφέροντος, ευαισθητοποιώντας την κοινή γνώμη και αλληλοεπιδρώντας με την πολιτική εξουσία. Με άλλα λόγια, οι Ευρωπαϊκές Πρωτοβουλίες Πολιτών επηρεάζουν τη νομοθεσία της ΕΕ και δημιουργούν έναν Ευρωπαϊκό Δήμο.

Μέχρι στιγμής, δώδεκα πρωτοβουλίες έχουν φτάσει στο όριο του ενός εκατομμυρίου έγκυρων υποστηρικτικών υπογραφών. Δέκα από αυτές έχουν ήδη λάβει απάντηση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Όλες οι πρωτοβουλίες ήταν επιτυχείς στον στόχο τους να προκαλέσουν συζήτηση γύρω από συγκεκριμένα θέματα, ενώ κάποιες από αυτές κατόρθωσαν να επηρεάσουν την ευρωπαϊκή νομοθεσία. Από τις 10 επιτυχημένες πρωτοβουλίες, μόνο τρεις έφτασαν το κατώφλι του πληθυσμού στην Ελλάδα (14805 υπογραφές) οι «Right2Water – Δικαίωμα στο νερό»[1], «One of us – Ένας από μάς»[2] και «Stop finning-Stop the trade/Σταματήστε την πρακτική αφαίρεσης πτερυγίων-Σταματήστε το εμπόριο»[3], ενώ μόλις μία η «One of us – Ένας από μάς» στην Κύπρο (4230 υπογραφές).

Πώς μπορείτε να εμπλακείτε με την Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Πολιτών;

Οι ΕΠΠ μπορούν να δρομολογηθούν με τη συγκρότηση μιας “ομάδας διοργανωτών” τα μέλη της οποίας προέρχονται από τουλάχιστον επτά κράτη-μέλη της ΕΕ. Η πρωτοβουλία ελέγχεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ως προς την νομιμότητα του αιτήματος της πριν αρχίσει τη συλλογή υπογραφών υποστήριξης.

Αφότου συγκεντρωθούν 1 εκατομμύριο υπογραφές και αφού αυτές επαληθευτούν στη συνέχεια από τις αρμόδιες εθνικές αρχές, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα εξετάσει την αίτηση και θα στείλει μια επίσημη απάντηση, με την οποία επισημαίνει ποια δράση πρέπει να αναληφθεί ή όχι, και γιατί.

Οι πολίτες μπορούν να υποστηρίξουν μια ΕΠΠ, συμπληρώνοντας τη δήλωση υποστήριξης είτε ηλεκτρονικά (στην ιστοσελίδα της ΕΠΠ ή στον ιστότοπο της Ευρωπαϊκής Πρωτοβουλίας Πολιτών) είτε σε έντυπη μορφή.

Οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, μπορούν να υποστηρίξουν μια ΕΠΠ προσφέροντας στήριξη με διάφορα μέσα, όπως η συμμετοχή σε αυτήν ή η δημιουργία συνασπισμού οργανώσεων γύρω από μια ΕΠΠ. Συμμετέχοντας στις προσπάθειες της εκστρατείας, αυξάνετε αποτελεσματικά η απήχηση της ΕΠΠ. Μπορείτε να εξετάσετε το ενδεχόμενο ενεργού συμμετοχής της οργάνωσης σε τομείς της εκστρατείας όπως: ευαισθητοποίηση, προώθηση, ανάπτυξη κοινότητας, παροχή εμπειρογνωσίας, ανταλλαγή ερευνών, προσπάθειες συλλογής υπογραφών, χρηματοδοτική στήριξη και/ή παροχή ανθρώπινων πόρων.

Για παράδειγμα, η επιτυχημένη ΕΠΠ «End the Cage Age - Τέλος στα Κλουβιά»[4] διαρθρώθηκε μέσω της συνεργασίας 170 οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών σε ολόκληρη την Ευρώπη. Κάθε οργάνωση διαδραμάτισε τον δικό της ρόλο στην επιτυχία της ΕΠΠ. Η διοργανώτρια της εκστρατείας Όλγα Κήκου, μοιράζεται τον τρόπο με τον οποίο ένας διοργανωτής μιας επιτυχημένης πρωτοβουλίας βιώνει τα διάφορα στάδια σε αυτό το διαδικτυακό σεμινάριο.

Το κέντρο υποστήριξης Ευρωπαϊκών Πρωτοβουλιών Πολιτών

Το φόρουμ της ΕΠΠ είναι μια διαδικτυακή πλατφόρμα συνεργασίας, προσβάσιμη σε όλες τις επίσημες γλώσσες της ΕΕ. Σκοπός του είναι να παρέχει καθοδήγηση και ενημέρωση στους διοργανωτές ΕΠΠ ή στα άτομα που ενδιαφέρονται για την ΕΠΠ. Αποτελεί βασικό κέντρο υποστήριξης για την απόκτηση πρακτικών πληροφοριών, τη δρομολόγηση εκστρατειών και την παροχή νομικών συμβουλών, καθώς και για τη συζήτηση θεμάτων που σχετίζονται με τις ΕΠΠ.

Στην ενότητα «Μάθετε περισσότερα» του φόρουμ της ΕΠΠ θα βρείτε πολύτιμους πόρους, υλικό καθοδήγησης, επιτυχημένα παραδείγματα, ηχογραφήσεις διαδικτυακών σεμιναρίων, καθώς και περισσότερες πληροφορίες σχετικά με την ΕΠΠ. Η ενότητα «Συμβουλές» παρέχει δωρεάν, εξατομικευμένη καθοδήγηση για διάφορα θέματα, συμπεριλαμβανομένων νομικών θεμάτων (για παράδειγμα, έλεγχος του κατά πόσον η ιδέα εμπίπτει στους τομείς νομικής δράσης της ΕΕ), στρατηγικών εκστρατείας, συγκέντρωσης κεφαλαίων ή άλλων.

Οι διοργανωτές μπορούν επίσης να επικοινωνήσουν με τα «Σημεία επαφής σε εθνικό επίπεδο» που στις περισσότερες χώρες βρίσκονται εντός της εθνικής δημόσιας διοίκησης.

Η εκπαιδευτική εργαλειοθήκη για την δημοκρατία στην Ευρωπαϊκή Ένωση

Σκοπός της διαδραστικής εργαλειοθήκης «Η δημοκρατία της ΕΕ σε δράση — Πείτε την άποψή σας με την Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Πολιτών» που οργάνωσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή το 2023 για τα σχολεία είναι να εφοδιάσει τους μαθητές της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης με τις γνώσεις και τις δεξιότητες που θα τους επιτρέψουν να είναι ενεργοί και υπεύθυνοι πολίτες της ΕΕ.

Η εργαλειοθήκη περιλαμβάνει τέσσερις θεματικές ενότητες, καθεμιά από τις οποίες καλύπτει διαφορετικό αντικείμενο, περνώντας από τις πιο γενικές πληροφορίες σχετικά με την ΕΕ σε πληροφορίες και δραστηριότητες που σχετίζονται ειδικά με την ΕΠΠ :

< >Σύντομη εισαγωγή στην Ευρωπαϊκή Ένωση Η δημοκρατία στην Ευρωπαϊκή Ένωση Η Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Πολιτών Ανάπτυξη και προώθηση μιας Ευρωπαϊκής Πρωτοβουλίας Πολιτών Ευρωπαίο Διαμεσολαβητή, την Επιτροπή Αναφορών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, είτε έμμεσα μέσω των εκλεγμένων αντιπροσώπων του στους διάφορους θεσμούς (π.χ. ευρωβουλευτές, μέλη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Περιφερειών) και των διαφόρων κοινωνικοπολιτικών ομάδων πιέσεων.  

Αξίζει να αναφέρουμε ότι στις περισσότερες χώρες υπάρχουν πρωτοβουλίες[5] και παρόμοια εργαλεία με την ΕΠΠ τόσο σε εθνικό, όσο και σε περιφερειακό ή/και τοπικό επίπεδο. Το πεδίο εφαρμογής και οι διαδικασίες τους διαφέρουν σε σχέση με την ΕΠΠ.

Μάθετε περισσότερα για την Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Πολιτών

Για να μάθετε περισσότερα σχετικά με την ΕΠΠ και ίσως να βρείτε έμπνευση για να ξεκινήσετε τη δική σας πρωτοβουλία, μπορείτε να δείτε τις πρωτοβουλίες που επί του παρόντος συγκεντρώνουν υπογραφές αλλά και να ακούσετε πραγματικές ιστορίες οργανωτών ΕΠΠ στο podcast «CitizenCentral». Μην ξεχάσετε να υποστηρίξετε τις πρωτοβουλίες που σας «μιλάνε»!

Ανακαλύψτε τα τελευταία στατιστικά στοιχεία για την ΕΠΠ και συνεργαστείτε με τους τοπικούς πρεσβευτές ή τα εθνικά σημεία επαφής σε Ελλάδα και Κύπρο.

Λοιπόν, τι περιμένετε; Διαδώστε το μήνυμα, στηρίξτε τις εν εξελίξει πρωτοβουλίες, και εάν έχετε μια ιδέα, ξεκινήστε μια νέα ΕΠΠ!
Με αυτά τα εύκολα βήματα, το μέλλον της δημοκρατικής διαδικασίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης βρίσκεται στα χέρια σας!

Συνοπτικές πηγές πληροφοριών

Αρχική σελίδα | Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Πολιτών

Ιστολόγιο | Φόρουμ της Ευρωπαϊκής Πρωτοβουλίας Πολιτών

Επιτυχημένα παραδείγματα | Φόρουμ της Ευρωπαϊκής Πρωτοβουλίας Πολιτών

Εκπαιδευτικό πρόγραμμα Essential skills for European Citizens' Initiative organisers

Οδηγός του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για την Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Πολιτών

Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Πολιτών | Θεματολογικά δελτία για την Ευρωπαϊκή Ένωση | Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο

Το Ευρωπαϊκό Διαβατήριο Δημοκρατίας της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Πολιτών - Υπηρεσία Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης