Η ιστορική διαδρομή των κοινωνιών μέχρι τώρα, έτος 2024, αν και ήταν πλούσια σε βιώματα και εμπειρίες τόσο αρνητικές και με ισχυρές παρενέργειες στους διάφορους τομείς δραστηριοποίησης όσο και θετικές με πολλά διδάγματα για την βιωσιμότητα, ακόμη δεν δείχνει, ότι η ανθρωπότητα έχει εισέλθει στην φάση της ενηλικίωσης και της αξιοποίησης των δυνατοτήτων για τον σχεδιασμό και την πραγματοποίηση μιας ειρηνικής πορείας σε συνθήκες χωρίς διακινδύνευση ακόμη και της ανθρώπινης ζωής.
Το σύστημα κοινωνικής οργάνωσης και λειτουργίας σε συνδυασμό με την μη παραγωγή κοινωνικών αξιών με ηθικό φορτίο, το οποίο σχετίζεται άμεσα με τις ανθρώπινες και τις κοινωνικές ανάγκες, την δύσκολα διαχειρίσιμη πολύπλοκη πραγματικότητα, την μαζοποίηση των κοινωνιών στα μεγάλα αστικά κέντρα, την κυρίαρχη οπτική του μονοδιάστατου καταναλωτισμού και της κοινωνίας του θεάματος για την πρόσδωση νοήματος στην ζωή, αλλά και την ταχύτατη δυναμική της εξέλιξης με παρενέργεια την πολύ δύσκολη διαχείριση του χρόνου δεν επιτρέπουν την είσοδο της ανθρωπότητας στην εποχή της «ενηλικίωσης», δηλαδή στην ωρίμανση και στην ανάληψη κοινωνικής ευθύνης.
Η πραγματικότητα τόσο σε πλανητικό όσο και σε εθνικό επίπεδο είναι αποκαλυπτική. Για παράδειγμα σύμφωνα με στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (World Health Organization, WHO) κάθε χρόνο πεθαίνουν σχεδόν 3 εκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως λόγω των επιπτώσεων του αλκοόλ. Ένας στους είκοσι θανάτους ετησίως σε παγκόσμιο επίπεδο οφείλεται στο αλκοόλ και τις επιπτώσεις του στην οδήγηση, στην ανάπτυξη βίας και σε πολλές ασθένειες, που προκαλούνται από αυτό.
Το 2019 κατεγράφησαν παγκοσμίως 2,6 εκατομμύρια θάνατοι, που οφείλονται στην κατανάλωση αλκοόλ, δηλαδή το 4,7% του συνόλου των θανάτων. Πρέπει δε να τονισθεί, ότι τα τρία τέταρτα των θανόντων είναι άνδρες.
Ο γενικός διευθυντής του WHO Tedros Adhanom Ghebreyesus επισημαίνει, ότι κυρίως πλήττονται οι νέοι από την κατανάλωση αλκοόλ. Το 2019 το μεγαλύτερο ποσοστό των θανάτων αφορούσε νέους ανθρώπους ηλικίας 20 έως 39 ετών.
Είναι εμφανές, ότι ο τρόπος ζωής με την οπτική του καταναλωτισμού και του θεάματος ως μέσου πρόσδωσης νοήματος στην ζωή αλλά και την μαζοποιημένη λειτουργία των κοινωνιών (οι πολίτες συνθέτουν μια «μάζα» ανθρώπων χωρίς ουσιαστικές κοινωνικές σχέσεις) διαμορφώνουν ένα μη βιώσιμο πλαίσιο στο επίπεδο των κοινωνικών αξιών, οι οποίες στις σύγχρονες κοινωνίες έχουν υποκατασταθεί από πρότυπα με καταναλωτικό προσανατολισμό, χωρίς να προωθείται η ενσυναίσθηση. Βασικός προσανατολισμός είναι ο υλικός ευδαιμονισμός χωρίς βιώσιμη προοπτική.
Ακόμη πιο εμφανής γίνεται αυτή η κοινωνική και πολιτική οπτική, αν ληφθούν υπόψη στοιχεία, που δημοσιοποίησε η Μη Κυβερνητική Οργάνωση Homeless Link, σύμφωνα με τα οποία το χρονικό διάστημα μεταξύ Μαρτίου 2023 και Μαρτίου 2024 κατεγράφησαν 12.000 άστεγοι στο Λονδίνο. Ο αριθμός αυτός είναι αυξημένος κατά 19% σε σύγκριση με την προηγούμενη χρονιά και 58% σε σύγκριση με 10 χρόνια πιο πριν.
Έχει δε ενδιαφέρον, ότι από τους καταγεγραμμένους άστεγους το 45% είναι Βρετανοί, το 25% προέρχεται από ευρωπαϊκή χώρα και το 30% από τον υπόλοιπο κόσμο.
Και ενώ αυτά συμβαίνουν, σε συνδυασμό και με άλλα στοιχεία γίνεται εμφανές, ότι οι κοινωνικές ανισότητες διευρύνονται. Όμως τόσο στο πολιτικό όσο και στο κοινωνικό πεδίο δεν αναλαμβάνονται πρωτοβουλίες για την άρση των γενεσιουργών αιτίων. Οι άστεγοι βέβαια δεν περιορίζονται μόνο στο Λονδίνο.
Στο ίδιο «μήκος κύματος» κινείται και η φτώχεια στην Γερμανία. Το 2023 περίπου 2,1 εκατομμύρια παιδιά και νέοι κάτω των 18 ετών απειλούνται από την φτώχεια. Σύμφωνα με το Statistisches Bundesamt (Ομοσπονδιακή Στατιστική Υπηρεσία της Γερμανίας) αυτό αντιστοιχεί στο 14% όσων απειλούνται από την φτώχεια συνολικά.
Στην Ελλάδα σύμφωνα με το Ινστιτούτο Eteron και συγκεκριμένα το ερευνητικό πρόγραμμα Youth Precarity (2024) στους νέους 17 έως 34 ετών, οι οποίοι εργάζονται, 1 στους 3 δυσκολεύεται αρκετά να καλύψει τις μηνιαίες ανάγκες του και περιορίζεται στα απολύτως απαραίτητα, 1 στους 3 δεν αποταμιεύει, 12,2% δανείζονται χρήματα για να βγάλουν τον μήνα, 35,5% των νέων εργαζόμενων έχουν μηνιαίο εισόδημα 700 έως 1.000 ευρώ, 27,6% κερδίζουν λιγότερα από 700 ευρώ, 37,8% εργάζονται ή έχουν εργασθεί στο παρελθόν σε μια δεύτερη ή και περισσότερες θέσεις εργασίας παράλληλα με την κύρια εργασία τους, 35,9% εργάζονται περισσότερες από 40 ώρες την εβδομάδα, 52,8% των νέων δηλώνουν, ότι δεν τηρείται το ωράριο, που προβλέπεται στην σύμβαση τους και 36,3% δεν πληρώνονται υπερωρίες ούτε τους δίδεται άδεια αντί αμοιβής.
Οι συνθήκες, που κυριαρχούν, δείχνουν, ότι οι ανισότητες «ευδοκιμούν», ενώ παράλληλα πλήττονται με μεγάλη σκληρότητα οι νέοι. Το αποτέλεσμα βέβαια είναι η υπόσκαψη της κοινωνικής συνοχής και της προοπτικής οικοδόμησης κοινωνικής συνείδησης και ανάληψης κοινωνικής ευθύνης σε βάθος χρόνου.
Ακόμη πιο εμφανής είναι η απόσταση από την πολιτική και κοινωνική «ενηλικίωση» και την ανάληψη ανάλογης ευθύνης στις συνθήκες, που κυριαρχούν λόγω της κλιματικής αλλαγής και των παρενεργειών της.
Ο τυφώνας Beryl στην Καραϊβική (αρχές Ιουλίου 2024) οδηγεί σε ανησυχητικές προβλέψεις για το μέλλον λόγω της υψηλής θερμοκρασίας της επιφάνειας της θάλασσας (πάνω από τον μέσο όρο). Σε μελέτη, που δημοσιεύθηκε το 2023 στο περιοδικό Scientific Reports, διαπιστώνεται, ότι οι τυφώνες στον Ατλαντικό από το 2001 έως το 2020 είχαν διπλάσιες πιθανότητες να εξελιχθούν από ασθενέστερη θύελλα σε τυφώνα κατηγορίας 3 ή υψηλότερη μέσα σε 24 ώρες σε σύγκριση με την περίοδο 1971 έως 1990.
Οι κοινωνίες και πολύ περισσότερο οι πολιτικές τους ηγεσίες, οι οποίες λαμβάνουν δεσμευτικές αποφάσεις για το μέλλον, περιορίζονται μόνο στην διαχείριση των επιπτώσεων και δεν ασχολούνται με την άρση των γενεσιουργών αιτίων σε λειτουργικό χρόνο. Η ευθύνη δυστυχώς δεν αναλαμβάνεται.
Πολύ ενδιαφέρον έχουν επίσης τα στοιχεία, που γνωστοποίησε το People’s Climate Vote, σύμφωνα με τα οποία το 30% των ευρωπαίων σκέπτεται την κλιματική αλλαγή. Στην δημοσιότητα βέβαια δεν παίζει αντίστοιχο ρόλο, αν και πριν από 5 χρόνια απασχολούσε τις κοινωνίες περισσότερο. Για αυτό η σύγχρονη καθημερινότητα δεν διαπερνάται από αυτή την οπτική ως προς το ενδιαφέρον και την ενασχόληση με την κλιματική αλλαγή. Αυτό φαίνεται και στο αποτέλεσμα των ευρωεκλογών, στις οποίες οι Πράσινοι από 74 ευρωβουλευτές, που είχαν πριν, εξέλεξαν 54.
Είναι εμφανές, ότι οι οικονομικές ανισορροπίες σε συνδυασμό με την οπτική της κοινωνίας του θεάματος και του μονοδιάστατου υλικού ευδαιμονισμού απομακρύνουν τους πολίτες από την ενεργοποίηση για την προστασία του κλίματος, διότι αυτό θα αλλάξει τον τρόπο ζωής, ενώ δημιουργεί κλίμα ανασφάλειας για το μέλλον. Ακόμη δεν γίνεται, για παράδειγμα, κατανοητό, ότι πρέπει να προωθηθεί άμεσα η αποστασιοποίηση από την χρήση ορυκτών καυσίμων για τις μετακινήσεις.
Επίσης ακόμη δεν συνειδητοποιείται η επικίνδυνη μείωση των φυσικών πόρων, όπως είναι το νερό. Πολλά νησιά στην Ελλάδα ήδη βιώνουν την λειψυδρία. Η Λέρος και η Σίφνος κηρύχθηκαν από την Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης για ένα μήνα. Κάτω από τα όρια ασφαλείας ή στα όρια βρίσκονται και άλλα νησιά, όπως η Νάξος, η Σέριφος, η Μύκονος, η Σαντορίνη και άλλα.
Στην Αττική η ΕΥΔΑΠ για να μην εισέλθει η πρωτεύουσα σε περίοδο υψηλής κρίσης παίρνει μέτρα, όπως η άντληση νερού από την Υλίκη και 17 γεωτρήσεις στην Μαυροσουβάλα. Για τα νησιά του Αιγαίου εξετάζονται σενάρια ακόμη και για δελτίο για την παροχή νερού.
Αυτά τα μέτρα βέβαια δεν αντιμετωπίζουν τα γενεσιουργά αίτια, τα οποία σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή. Απλά διαχειρίζονται το πρόβλημα κερδίζοντας χρόνο. Με αυτό τον τρόπο όμως ενισχύονται και άλλες ανισορροπίες παράγωγα της υδάτινης κρίσης, όπως είναι η γεωργική οικονομία, ο τουρισμός και άλλοι τομείς.
Υπάρχουν ακόμη περιθώρια για αλλαγή κατεύθυνσης τόσο στο πολιτικό όσο και στο κοινωνικό πεδίο σε πολύ σύντομο και λειτουργικό χρονικό διάστημα, ώστε να εισέλθει η ανθρωπότητα στην φάση της «ενηλικίωσης» και να αναλάβει και πραγματώσει την ευθύνη για την βιωσιμότητα σε συνθήκες, οι οποίες οριοθετούνται από το ανθρώπινο και το κοινωνικό συμφέρον;
Χωρίς την ενεργοποίηση των πολιτών, την πραγματοποίηση διαλόγου στις τοπικές κοινωνίες και την ανάπτυξη κοινωνικών κινημάτων δεν είναι εφικτό, ακόμη και αν το πολιτικό σύστημα προσανατολισθεί προς αυτή την κατεύθυνση. Για αυτό είναι πολύ σημαντική προϋπόθεση η ενεργοποίηση των πολιτών στο πλαίσιο κοινωνικών κινημάτων, τα οποία θα μπορούσαν να δικτυωθούν σε πλανητικό επίπεδο. Ειδάλλως η οπτική της γεωπολιτικής ισχύος και χρησιμοποίησης στρατιωτικής βίας για την επιβολή οικονομικών συμφερόντων και πολιτικών επιδιώξεων των ισχυρών χωρών θα κυριαρχούν, χωρίς να αναιρούνται τα γενεσιουργά αίτια των σύγχρονων παγκόσμιας εμβέλειας ανισορροπιών (π.χ. κλιματική αλλαγή, συρρίκνωση των φυσικών πόρων, διεύρυνση ανισοτήτων κ.λ.π.).
Δυστυχώς η ανάληψη κοινωνικής ευθύνης δεν είναι ακόμη εφικτή, αν και η ιστορική διαδρομή των κοινωνιών θα έπρεπε να έχει διδάξει πολλά και να έχει οδηγήσει την ανθρωπότητα στην ωριμότητα της «ενηλικίωσης».