Οι κυβερνητικές ανακοινώσεις υπογράμμισαν ότι η απορροφητικότητα του τρέχοντος
ΕΣΠΑ έφτασε το 74%. Το ποσοστό είναι εντυπωσιακό, απηχεί σημαντική προσπάθεια, αλλά θα ήταν καλύτερο να συνοδευόταν από συνολική έκθεση στόχων -αποτελεσμάτων, με συγκεκριμένη στρατηγική και προσδιορισμό προστιθέμενης αξίας, όχι απλώς να είναι «χρήμα στην αγορά».
Εξάλλου, και το τρέχον ΕΣΠΑ ακολούθησε την προϊστορία των ΜΟΠ: μηδενική απορροφητικότητα το 2007-2008, 3% το 2009, «τρέξιμο» τα τελευταία χρόνια. Αρκεί να θυμίσουμε ότι το 2008, ενώ είχε ήδη ξεκινήσει η ύφεση και το ΕΣΠΑ ήταν 100% ανεκτέλεστο, η κυβέρνηση υποστήριζε ότι διαθέτει Εθνικό Πρόγραμμα Μεταρρυθμίσεων. Επιπλέον, διαβεβαίωνε την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (ΕΕ) ότι είχε εξασφαλίσει 11,5 δισ. ευρώ από εθνική συμμετοχή και 7,5 δισ. από ιδιωτική. Στη συνέχεια, η οικονομική κρίση χειροτέρεψε την κατάσταση, μέχρι που η χώρα απέμεινε απλός παρατηρητής στις διαβουλεύσεις του σχεδίου «Ευρώπη 2020» για κατανομή κοινοτικών πόρων.
Αυτήν τη στιγμή το υπουργείο Ανάπτυξης (υπ. Αν.) προωθεί τέσσερα εθνικά σχέδια (Ανταγωνιστικότητα, Επιχειρηματικότητα και Καινοτομία, Μεταρρύθμιση του Δημοσίου, Υποδομές και Περιβάλλον και Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού) συν 13 περιφερειακά. Αλλά τα σχέδια είναι μέχρι στιγμής μερικοί τίτλοι προτεραιοτήτων, βγαλμένοι από τις μελέτες της McKinsey, του ΙΟΒΕ και του ΚΕΠΕ. Ετσι, οι σχεδιασμοί πάσχουν από περιγραφισμό. Δεν είναι παράδοξο λοιπόν ότι στην ιστοσελίδα του υπ. Αν. μπορεί να βρει κανείς μόνο μια ομιλία – παρουσίαση του υπουργού και μια σειρά διαφανειών για τις προτεραιότητες.
Παρότι το ΕΣΠΑ άρχισε την 1/1/2014, η χώρα δεν έχει στείλει ακόμα στην ΕΕ τα τελικά Επιχειρησιακά Προγράμματα. Θα τα στέλνει σταδιακά μέχρι τα τέλη Μαρτίου για να εγκριθούν από την ΕΕ μέχρι το καλοκαίρι. Ομως αυτό σημαίνει ήδη χάσιμο του πρώτου φετινού εξαμήνου, άρα καθυστέρηση τουλάχιστον ενός έτους κατά την έναρξη του νέου ΕΣΠΑ και αγώνα δρόμου στο τέλος για την απορρόφηση – κάτι που θα έχει αναπόφευκτα επίπτωση και στην ποιότητα των έργων.
Μια ειδική αναφορά: Προκαλεί εντύπωση ότι η Μεταρρύθμιση του Δημοσίου απαιτεί «πρωτίστως πολιτική βούληση και δευτερευόντως κονδύλια, τα οποία όμως θα διατεθούν και θα είναι επαρκή». Πολύ σωστά επισημαίνεται η «πολιτική βούληση», μήπως όμως η διακηρυκτική αυτή προσέγγιση δείχνει ότι η βούληση απουσιάζει;
Παρά τα όσα είδαμε, υπάρχουν ακόμα κάποιες δυνατότητες σχεδιασμού αν τρέξουμε και δουλέψουμε συντονισμένα. Μερικές κατευθύνσεις:
1. Θέλουμε ένα Eθνικό Aναπτυξιακό Σχέδιο (EAΣ) που θα συνδέει τον σχεδιασμό και την απορρόφηση των ΕΣΠΑ με την ανάπτυξη. Σοβαρή ανάλυση προτεραιοτήτων, ενιαίοι μηχανισμοί αξιολόγησης για όλα τα προγράμματα (εθνικά και περιφερειακά), φανερά προστιθέμενη αξία και μετά τη λήξη τους, σύνδεση των επιμέρους με τους στόχους τής χώρας, παραγωγική συνέχεια και μετά τη λήξη της χρηματοδότησης. Αυτά όλα μπορεί να τα εξειδικεύσει μια μόνιμη Eθνική Eπιτροπή Ανάπτυξης που θα δουλέψει με γνώση και συνέπεια στα εθνικά προγράμματα. Εξαγωγείς, παραγωγοί, επιχειρηματίες που δραστηριοποιούνται στον τομέα του τουρισμού, τραπεζίτες, ειδικοί επιστήμονες, Ελληνες που εργάζονται στην ΕΕ και θα μπορούσαν να αποσπαστούν εδώ φέρνοντας την ευρωπαϊκή τους πείρα, ικανοί μάνατζερ και άλλοι θα έπρεπε από τώρα να εργαστούν ώστε να είναι πιο αποτελεσματικό το επόμενο EΣΠA.
2. Σε τέσσερις μήνες έχουμε περιφερειακές εκλογές. Με δεδομένο ότι στις περιφέρειες θα κατευθυνθεί το 35% των ΕΣΠΑ (αντί του 22% σήμερα), μήπως είναι μια ευκαιρία να συζητήσουμε σοβαρά για τα τοπικά θέματα; Θα μπορούσαν τα μέλη της ηγεσίας του υπ. Αν. να μοιράσουν τις περιφέρειες και να προεδρεύσουν σε συσκέψεις με τα περιφερειακά συμβούλια και τοπικούς φορείς. Ακόμα κι αν δεν υπήρχε απτό αποτέλεσμα, τουλάχιστον θα σημειωνόταν μια διακοπή στη στείρα προεκλογική ονοματολογία.
3. Οι μηχανισμοί ελέγχου και λογοδοσίας δεν πρέπει ν? αυξάνουν τη γραφειοκρατία και την καχυποψία (που οδηγεί στην απραξία), τη στιγμή που ζητούμενα είναι η αποτελεσματικότητα και η διαφάνεια. Για το παρελθόν, απαιτείται συγκεκριμένη αναφορά για την αξιοποίηση των ΕΣΠΑ. Δεν πρέπει να υπάρξει νέα χρηματοδότηση προς οποιονδήποτε δεν έχει να παρουσιάσει ορατά και μετρήσιμα θετικά αποτελέσματα. Για το μέλλον, ένας ειδικός ιστότοπος τύπου Διαύγειας θα μπορούσε να καταγράφει αξιολογήσεις, εγκρίσεις, αποτελέσματα και παραδοτέα των ΕΣΠΑ.
4. Eίναι ανάγκη να δοθεί έμφαση στους ανθρώπινους πόρους, με συνεργασία του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα, αλλά χωρίς προχειρότητες. Oι πόροι πρέπει να στοχεύουν στην πραγματική επαγγελματική εκπαίδευση, όχι να είναι μηχανισμοί επιδότησης της ανεργίας. Ενα παράδειγμα προς αποφυγή είναι η προγραμματιζόμενη εκπαίδευση 1.300 ανέργων μέσω προγραμμάτων κατάρτισης του υπουργείου Υγείας σε τομείς που ποτέ δεν θα κληθούν να υλοποιήσουν (κοστολόγηση ιατρικών πράξεων, διπλογραφικό σύστημα, ηλεκτρονικές προμήθειες), άγνωστους ακόμα και σε όσους εργάζονται ήδη στο σύστημα.
5. Τα εξαγωγικά EΣΠA πρέπει ν? αποκτήσουν άμεση προτεραιότητα σε συνεννόηση με την ΕΕ. Θα μπορούσαν οι επιτυχημένες εξαγωγικές επιχειρήσεις μας να χρηματοδοτούνται από το EΣΠA ώστε να μεταφέρουν την τεχνογνωσία τους προς άλλες επιχειρήσεις στην Eλλάδα που δεν έχουν τις διασυνδέσεις και τις υποδομές, δημιουργώντας έτσι εξαγωγικές επιχειρηματικές ομάδες και συμπαρασύροντας συνολικά τις ελληνικές εξαγωγές προς τα πάνω.
6. Στην ίδια κατεύθυνση, μπορούν να σχεδιαστούν σημαντικά διακρατικά και διασυνοριακά προγράμματα EΣΠA, ως εθνικές προτεραιότητες ανάπτυξης, σε σύμπραξη με γειτονικές χώρες. Κι εδώ ένα αρνητικό παράδειγμα. Πρόσφατα «έτρεξαν» τρία διασυνοριακά προγράμματα μεταξύ Ελλάδας, Ιταλίας και Αλβανίας. Οι Ιταλοί ανέπτυξαν συγκεκριμένη στρατηγική που στόχευε ν? αναδείξει το Μπάρι ως κυρίαρχο πόλο στην περιοχή. Η Ελλάδα δεν είχε κανένα σχέδιο και έτρεχε ασθμαίνοντας, μήπως ξεμείνει κανένα ευρώ από τα ιταλικά σχέδια.
7. Επειδή οι τράπεζες δυσπιστούν και τα προτεινόμενα έργα ΕΣΠΑ υποχρηματοδοτούνται, χρειάζεται αφενός συνεννόηση με την κυβέρνηση που θα τις «παροτρύνει» αναπτυξιακά και αφετέρου σοβαρή επεξεργασία και τεκμηρίωση κάθε πρότασης, ώστε ν? αυξάνεται η πιθανότητα ιδιωτικής χρηματοδότησης.
Το ΕΣΠΑ 2014-2020 είναι μια σπουδαία ευκαιρία για τη χώρα, που θα είναι κρίμα να πάει χαμένη.