Οι εξελίξεις σε πλανητικό επίπεδο δείχνουν, ότι η παγκόσμια κοινότητα έχει εισέλθει σε μια μεταβατική εποχή υψηλού κινδύνου. Από το ένα μέρος διαπιστώνονται προβλήματα στο εσωτερικό των κοινωνιών και από το άλλο αδυναμία διαχείρισης των σχέσεων τους σε διεθνές επίπεδο, με αποτέλεσμα την διαμόρφωση συνθηκών μεγάλης ρευστότητας και ανασφάλειας.

Σε αυτά πρέπει να προστεθεί και η δημιουργία των προϋποθέσεων για την ανοδική πορεία της αλλοτρίωσης των ανθρώπων, στο πλαίσιο της οποίας αναιρείται είτε η ατομική είτε η κοινωνική διάσταση στις φυσικές σχέσεις μεταξύ ανθρώπων, ανθρώπων και εργασίας, ανθρώπων και του προϊόντος της εργασίας τους, ακόμη και ανθρώπων σε σχέση με τον εαυτό τους.

Διαμορφώνεται σταδιακά μια ανθρώπινη οντότητα με διαφορετικά ποιοτικά χαρακτηριστικά σε σχέση με το παρελθόν και ένα υπερεθνικών διαστάσεων πλαίσιο κοινωνικών αξιών, τα οποία αποτελούν προϊόντα της παγκοσμιοποίησης και της αξιοποίησης της ψηφιακής τεχνολογίας στην καθημερινότητα των πολιτών, η οποία εξελίσσεται με μεγάλη ταχύτητα και μετασχηματίζεται συνεχώς.

Δεν υπάρχουν πλέον σταθερά σημεία αναφοράς σε αξιακό επίπεδο. Σχετικοποιούνται τα πάντα στο όνομα της ευμάρειας, με την έννοια του καταναλωτισμού και της εικονικής αυτοπαρουσίασης του ατόμου στο ανεπτυγμένο τμήμα του πλανήτη, ενώ στο φτωχό Νότο οι κοινωνίες αντιμετωπίζουν σε σημαντικό βαθμό υπαρξιακό πρόβλημα.

Οι πολίτες γενικά αδυνατούν να δουν την πραγματικότητα στην προβολή της σε βάθος χρόνου και να διαχειρισθούν το παρόν λειτουργικά και βιώσιμα σε σχέση με το μέλλον, π.χ. ρύπανση του περιβάλλοντος και κλιματική αλλαγή.

Επίσης παρατηρείται αδυναμία να κατανοήσουν και να διαχειρισθούν με λειτουργικό τρόπο την αλληλεπίδραση και αλληλεξάρτηση των παραμέτρων της σύγχρονης πραγματικότητας, όπως είναι η μονόπλευρη ανάπτυξη σε συνδυασμό με τις ανισότητες μεταξύ των κοινωνιών και την διακινδύνευση της ειρηνικής συμβίωσης.

Τα παραδείγματα για αυτές τις εξελίξεις όχι μόνο τεκμηριώνουν τον υψηλό βαθμό διακινδύνευσης των σύγχρονων κοινωνιών, αλλά προειδοποιούν για την ανάγκη άμεσης εξισορρόπησης των επιλογών, που οριοθετούν την πορεία στο μέλλον, με την δυνατότητα ασφαλούς διαχείρισης της και ελέγχου των μελλοντικών επιπτώσεων των αποφάσεων, που λαμβάνονται στο παρόν.

Μέχρι τώρα αυτό δεν γίνεται. Τα παραδείγματα δεν αφήνουν περιθώρια για αμφισβήτηση. Στον τομέα της ρύπανσης του περιβάλλοντος είναι πολύ αρνητικά με ολέθριες επιπτώσεις.

Σύμφωνα με μελέτη, δημοσιευμένη στο επιστημονικό ιατρικό περιοδικό The Lancet, το 2015 κατεγράφησαν 9 εκατομ. θάνατοι, που οφείλονται στην ύπαρξη βλαβερών σωματιδίων στην ατμόσφαιρα, στο νερό ή στο έδαφος. Τα πιο σημαντικά αίτια των θανάτων ήταν καρδιακές ασθένειες, εγκεφαλικά και καρκίνος των πνευμόνων. Μόνο η ατμοσφαιρική ρύπανση από την κυκλοφορία ασυτοκινήτων ή πυρκαγιές ευθύνεται για 6,5 εκατομ. θανάτους.

Επίσης σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη κάθε μέρα πεθαίνουν 15.000 παιδιά ηλικίας κάτω των 5 ετών. Σε έκθεση της Unisef, του World Health Organisation και της World Bank επισημαίνεται, ότι το 2016 έχασαν την ζωή τους 5,6 εκατομ. παιδιά. Τα αίτια είναι η διάρροια και η φλεγμονή στους πνεύμονες. Επίσης πολλά παιδιά πεθαίνουν λόγω της ρύπανσης του περιβάλλοντος και των συνθηκών υγιεινής.

Επισημαίνεται δε, ότι είναι σκάνδαλο το 2017 να είναι επικίνδυνα η εγκυμοσύνη και ο τοκετός για την ζωή των γυναικών και των παιδιών. Το 50% των θανάτων νεογέννητων καταγράφεται σε 5 χώρες (Ινδία, Πακιστάν, Νιγηρία, Κονγκό και Αιθιοπία).

Επίσης σύμφωνα με την UNESCO (έκθεση «Ευθύνη για την Εκπαίδευση») 264 εκατομ. παιδιά στερούνται εκπαίδευσης. Αυτό ισχύει ακόμη και για παιδιά, που πηγαίνουν σχολείο, αλλά δεν τελειώνουν.

Σε ετήσια βάση, σύμφωνα με την UNESCO λείπουν 39 δισεκ. δολλάρια για ικανοποιητική και δίκαιη ως προς τις ευκαιρίες εκπαίδευση. Ο στόχος για ίσες ευκαιρίες για τα δύο φύλα στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση επιτυγχάνεται μόνο στο 66% των χωρών. Στην δευτεροβάθμια το ποσοστό είναι 45% και στην ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση μόνο 25%. Η δικαιοσύνη ως προς την παροχή ίσων ευκαιριών παραμένει για τους φτωχούς «κενή περιεχομένου».

Μπορεί να λείπουν τα 39 δισεκατ. δολλάρια, όμως ο πλούτος συσσωρεύεται στα «χέρια» πολύ λίγων δισεκατομμυριούχων σε πλανητικό επίπεδο. Σύμφωνα με μελέτη της Εταιρείας Οικονομικού Ελέγχου και Παροχής Συμβουλών PwC και της ελβετικής τράπεζας Schweizer Grossbank UBS η περιουσία των πλουσιότερων ανθρώπων στον κόσμο αυξήθηκε κατά 17% ή 6 τρισεκατ. δολλάρια.

Ο αριθμός των δισεκατομμυριούχων αυξήθηκε σε ποσοστό 10% και έφτασε τους 1.542. Η πιο μεγάλη άνοδος σημειώθηκε στην Κίνα. Για πρώτη φορά οι δισεκατομμυριούχοι στην Ασία είναι περισσότεροι (637) από τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής (563).

Στην Ευρώπη ο αριθμός των δισεκατομμυριούχων είναι 342. Πρώτη χώρα σε «μεγιστάνες» το 2016 είναι η Γερμανία (117), δεύτερη η Μεγάλη Βρετανία (55), Τρίτη η Ιταλία (42) και ακολουθούν η Γαλλία (39) και η Ελβετία (35).

Έχει ενδιαφέρον το φαινόμενο της διόγκωσης του πλούτου των 1.542 δισεκατομμυριούχων σε όλο τον κόσμο με παράλληλη φτωχοποίηση των κοινωνιών όχι μόνο στις χώρες του φτωχού Νότου, αλλά και στις ανεπτυγμένες κοινωνίες του πλούσιου Βορρά.

Η Ευρώπη αποτελεί το καλύτερο παράδειγμα, όπου όχι μόνο σε χώρες, που αντιμετωπίζουν οικονομική κρίση (π.χ. Ελλάδα), αλλά και σε ισχυρές οικονομικά χώρες, όπως η Γερμανία (όπου πλήττεται ιδιαιτέρως η τρίτη ηλικία, δηλαδή οι συνταξιούχοι), φτωχοποιούνται σημαντικά τμήματα των κοινωνιών τους, με παράλληλη ιδιωτικοποίηση πολλών από τις παρεχόμενες υπηρεσίες από το κράτος στους πολίτες στο πλαίσιο της κοινωνικής πολιτικής. Πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο τομέας της υγείας.

Στις φτωχές χώρες του Νότου βέβαια, οι οποίες αντιμετωπίζουν την εκμετάλλευση των φυσικών τους πόρων από τις ισχυρές χώρες του Βορρά ή των δυναμικά αναπτυσσόμενων κοινωνιών, όπως είναι η Κίνα, η οποία, αν και «κομμουνιστική», από το ένα μέρος έχει αρκετούς δισεκατομμυριούχους και από το άλλο εκμεταλλεύεται χώρες της Αφρικής, οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής (όπως μακράς διάρκειας ξηρασίες, πλημμύρες κ.λ.π.) εισπράττονται με πολύ άγριο τρόπο, με αποτέλεσμα την διόγκωση του φαινομένου της μαζικής μετακίνησης πληθυσμών προς τον Βορρά.

Αυτές οι συνθήκες όμως παράγουν μεγάλη ρευστότητα και ανασφάλεια τόσο στις κοινωνίες υποδοχής των προσφύγων και μεταναστών όσο και στους μετακινούμενους. Το αποτέλεσμα είναι η δρομολόγηση ρατσιστικών φαινομένων και ξενοφοβικών στάσεων, ιδιαιτέρως όταν οι πρόσφυγες και οι μετανάστες χρησιμοποιούνται για την μείωση του κόστους εργασίας. Με αυτό τον τρόπο όμως «χάνονται» θέσεις εργασίας από τους πολίτες των χωρών υποδοχής.

Αν συνυπολογισθούν και οι αρνητικές επιπτώσεις στον τομέα της απασχόλησης λόγω της αυτοματοποίησης της παραγωγής και γενικότερα της αξιοποίησης της τεχνητής νοημοσύνης σε πολλούς τομείς εργασίας, τότε είναι ερμηνεύσιμη η άνοδος του δείκτη ανασφάλειας των πολιτών και η αίσθηση του κινδύνου στην ζωή των απλών ανθρώπων.

Αυτές οι συνθήκες ανασφάλειας και διακινδύνευσης μετατρέπουν τους πολίτες σε εύκολα θύματα στην πολιτική χειραγώγηση, ενώ ταυτοχρόνως υποβοηθούν στην ευδοκίμηση λαϊκιστικών πολιτικών σχημάτων.

Ακόμη πιο έντονη είναι η ανησυχία και η ανασφάλεια λόγω της επανόδου των εντάσεων μεταξύ ισχυρών κρατικών οντοτήτων στο παγκόσμιο σύστημα ασφαλείας ή της «εκκόλαψης» νέων πυρηνικών δυνάμεων (Ιράν, Β. Κορέα).

Ενισχυτικά σε σχέση με την δημιουργία συνθηκών κινδύνου λειτουργούν τα διάφορα σενάρια πυρηνικής επίθεσης και η γενικότερη παρακμή και αδυναμία του πολιτικού συστήματος να ελέγχει την δυναμική της εξέλιξης σε βάθος χρόνου. Επίσης η διαχείριση κυβερνητικής εξουσίας από ανεπαρκή ως προς τον ρόλο τους σε πλανητικό επίπεδο πολιτικά πρόσωπα, όπως οι πρόεδροι των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής και της Β. Κορέας, προκαλεί ακόμη μεγαλύτερη ρευστότητα σε σχέση με το παγκόσμιο σύστημα ασφαλείας.

Το 1987 ο Ronald Reagan και ο Michail Gorbatschow υπέγραψαν συμφωνία, η οποία είχε ως αποτέλεσμα την αναστολή των πυρηνικών εξοπλισμών στην Ευρώπη. Μετά την εκλογή του Donald Trump ως προέδρου στις Η.Π.Α. η «ισορροπία του τρόμου» διαταράχθηκε.

Ο Matthew Kroenig, καθηγητής για την πολιτική ασφάλειας στο Georgetown University στην Ουάσιγκτον διετύπωσε την νέα οπτική των Αμερικανών πολύ χαρακτηριστικά. «Το πείραμα του αφοπλισμού δεν λειτούργησε πραγματικά» και «Ο Obama είχε προτεραιότητα τον έλεγχο των εξοπλισμών και όχι τον εκφοβισμό. Αυτή η σχέση πρέπει να εξισορροπηθεί».

Βέβαια η αλλαγή στην διαχείριση της διεθνούς πολιτικής σε θέματα ασφάλειας μπορεί να έχει επιπτώσεις και στην Ελλάδα. Εάν στην Κεντρική Ευρώπη αρνηθούν την εγκατάσταση πυρηνικών όπλων, τότε θα αναζητηθεί η λύση των Βαλκανίων. Αυτό θα θέσει την ελληνική πολιτική ηγεσία και κοινωνία μπροστά σε πολύ δύσκολες αποφάσεις και ευθύνες.

Είναι το ελληνικό πολιτικό σύστημα προετοιμασμένο για μια τέτοια εκδοχή; Και ακόμη περισσότερο τι επιπτώσεις θα έχει στην κοινωνία σε βάθος χρόνου;

Οι εξελίξεις γενικότερα και όχι μόνο σε θέματα ασφάλειας, θα είναι ταχύτατες στο μέλλον και οι πολίτες θα πρέπει να είναι σε θέση να αναλύουν την πραγματικότητα στην προβολή της σε βάθος χρόνου, ώστε να αποφεύγονται λάθη και να γνωρίζουν τις επιπτώσεις των πολιτικών επιλογών και δεσμευτικών αποφάσεων.

Με αυτό τον τρόπο παρακάμπτονται κίνδυνοι και καταπολεμάται η ανασφάλεια, την οποία δρομολογούν οι κίνδυνοι της μεταβατικής εποχής, που διανύουμε. Και αυτοί οι κίνδυνοι δεν σχετίζονται μόνο με θέματα ασφάλειας, αλλά διαπερνούν την πραγματικότητα, που διαμορφώνεται από την πορεία του ανθρώπου και τις επιλογές του σε σχέση με τηνδιαχείριση της (π.χ. μη ισόρροπη ανάπτυξη σε πλανητικό επίπεδο, κλιματική αλλαγή, κοινωνικές ανισότητες σε συνδυασμό με την συσσώρευση πλούτου στα «χέρια» ολίγων , μαζική μετακίνηση πληθυσμών, θνησιμότητα λόγω πείνας και συνθηκών υγιεινής κ.λ.π.).