Ο πρώτος μήνας διακυβέρνησης της 2ης τετραετίας του Κυριάκου Μητσοτάκη, δεν έστειλε θετικά μηνύματα. Το ένα λάθος μετά το άλλο, τόσο των στελεχών, όσο και στην αντιμετώπιση των πυρκαγιών έδειξαν πως το «επιτελικό κράτος»- συνέχεια της προηγούμενης  τετραετίας- χωλαίνει.

Και όσο αφορά στις πυρκαγιές, η πλευρά της κυβέρνησης και των φίλων της  υποστηρίζουν πως δεν είναι μόνον Ελληνικό πρόβλημα, αλλά παγκόσμιο που οφείλεται στην κλιματική κρίση. Αυτή όμως είναι η μισή αλήθεια… Η άλλη μισή είναι πως  ακριβώς η κλιματική κρίση, όπως τονίζουν καθημερινά οι επιστήμονες, επιβάλλει διαφορετικό σχεδιασμό και  συγκεκριμένες δράσεις ολόκληρο το χρόνο με στόχο την πρόληψη, αλλά και την καταστολή. 

Το «επιτελικό κράτος», όμως αποδείχτηκε και στον τομέα αυτό απέτυχε, παρά τις διαβεβαιώσεις του πρωθυπουργού πως «είμαστε πανέτοιμοι». Έτσι και η περίπτωση αυτή έρχεται να προστεθεί  σε προηγούμενα φάουλ  του «επιτελικού κράτους», όπως το δυστύχημα στα Τέμπη  και  άλλα.

Είναι όμως ευκαιρία να  αναρωτηθούμε: Πρόκειται πράγματι για επιτελικό κράτος  με την πραγματική έννοια του όρου ή κάτι άλλο;

Όπως σημειώνει ο Ευάγγελος Βενιζέλος σε άρθρο του στο Βήμα (19.03.2023), ο νόμος 4622/2019  που ψήφισε η κυβέρνηση, στην ουσία εισηγείται μια ακόμη πιο συγκεντρωτική λειτουργία της κυβέρνησης και περισσότερο πρωθυπουργοκεντρική, απ΄ότι ήταν μέχρι σήμερα. Έτσι εξηγείται και η υπερσυγκέντρωση σειράς υπουργών άνευ χαρτοφυλακίου, Γενικών Γραμματέων  και άλλων κυβερνητικών στελεχών γύρω από τον πρωθυπουργό.

Όπως πάλι σημειώνει ο Ευ. Βενιζέλος, «Ο νόμος περί «επιτελικού κράτους» δεν έχει πάντως προσθέσει κάτι στη συνταγματική ρύθμιση του άρθρου 101 περί αποκεντρωτικού συστήματος (διοικητική αποκέντρωση) και κατανομής των αρμοδιοτήτων μεταξύ περιφερειακών οργάνων και οργάνων της κεντρικής διοίκησης του κράτους».

Πώς πρέπει όμως να λειτουργεί ένα επιτελικό κράτος;

Το "επιτελικό κράτος" (επίσης γνωστό και ως "αποτελεσματικό κράτος" ή "αποτελεσματική κυβέρνηση")  σημαίνει μια μορφή διακυβέρνησης που λειτουργεί με αποτελεσματικότητα και αποδοτικότητα για την παροχή υπηρεσιών και την εκτέλεση πολιτικών αποφάσεων.

Στόχος του, να εξυπηρετεί το κοινό με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, είτε πρόκειται για την παροχή δημόσιων υπηρεσιών, τη διατήρηση της δημόσιας ασφάλειας, την αντιμετώπιση κρίσεων, είτε για την υλοποίηση αποτελεσματικών πολιτικών που προάγουν την κοινωνική ευημερία και την οικονομική ανάπτυξη.

Προϋπόθεση  για την επιτυχία αυτών των στόχων είναι μια Δημόσια Διοίκηση, αξιόπιστη και ανεξάρτητη από κάθε είδους κομματικές δεσμεύσεις, άμεσα ή έμμεσα με στόχο την υλοποίηση των πολιτικών που εξαγγέλλει η κυβέρνηση. Μια Διοίκηση με σαφείς ιεραρχικές δομές για την αποτελεσματική λήψη αποφάσεων και την εκτέλεση πολιτικών. Μια αποτελεσματική Δημόσια Διοίκηση

Ο διαχωρισμός κυβέρνησης και διοίκησης είναι σημαντικός για να διατηρηθεί η ανεξαρτησία των δημόσιων υπηρεσιών από τις πολιτικές επιρροές και να διασφαλιστεί η δίκαιη και αντικειμενική λειτουργία του δημόσιου τομέα. Η κυβέρνηση θέτει τις πολιτικές κατευθύνσεις, ενώ η διοίκηση υλοποιεί αυτές τις πολιτικές και παρέχει τις υπηρεσίες στους πολίτες. Ο διαχωρισμός αυτός επιτρέπει την αποτελεσματική λειτουργία του κράτους και την προστασία των δημόσιων υπηρεσιών από πολιτικές παρεμβάσεις και επιρροές.

Ο διαχωρισμός κυβέρνησης και διοίκησης επιτρέπει την ανεξαρτησία των διοικητικών δομών και την αξιοποίηση του επαγγελματισμού και των γνώσεων των δημόσιων υπαλλήλων για την αποτελεσματική διαχείριση των δημόσιων υπηρεσιών

Οι δημόσιοι υπάλληλοι πρέπει να είναι επαγγελματίες, καλά εκπαιδευμένοι και καταρτισμένοι για να εκτελούν τα καθήκοντά τους με αποτελεσματικότητα και αντικειμενικότητα. Για το λόγο αυτό είναι απαραίτητη προϋπόθεση η αξιολόγηση στο δημόσιο, ιδιαίτερα σε σχέση με την αξιοκρατία, τόσο για στην επιλογή στελεχών όσο και υπαλλήλων με βάση  την απόδοσή τους σε σχέση με τους στόχους.

Και αξιοκρατία σημαίνει πως οι επιλογές πρέπει να βασίζονται στις ικανότητες, τις γνώσεις, τις δεξιότητες και τις επιδόσεις του  κάθε ένα ξεχωριστά,ξεκινώντας από τις διοικήσεις και όχι σε πολιτικούς, οικογενειακούς, φιλικούς ή άλλους παράγοντες

Αποκέντρωση

Σημαντική παράμετρος, όπως έχει διαπιστωθεί στις σύγχρονες δημοκρατίες είναι η αποκέντρωση  δηλαδή η μεταφορά από την κεντρική κυβέρνηση αρμοδιοτήτων, αλλά και πόρων  σε περιφερειακές και τοπικές αρχές, όπως την ανάθεση διαχείρισης δημοσίων υπηρεσιών, εκπαίδευσης, υγείας, μεταφορών, πολεοδομίας, τοπικής ανάπτυξης κ.α.

Βέβαια, στον τομέα αυτόν έχουν γίνει αρκετά βήματα, τα οποία όμως δεν υπήρξαν τολμηρά παρά τις πιέσεις της ΕΕ, καθώς παραμένει ισχυρή η πρόθεση των κεντρικών κυβερνήσεων να  ελέγχουν οι ίδιες όλες τις λειτουργίες του κράτους.

Ακόμη και στις περιπτώσεις που μεταφέρθηκαν αρμοδιότητες, από προηγούμενες κυβερνήσεις (ΠΑΣΟΚ, Σημίτης), η μεταφορά πόρων έγινε με το σταγονόμετρο, χωρίς να λείψουν οι κομματικές σκοπιμότητες. Η κυβέρνηση Μητσοτάκη, τουλάχιστον στην πρώτη τετραετία δεν έκανε τίποτε προς την κατεύθυνση αυτή. Και όταν λέμε μεταφορά πόρων, εννοούμε θεσμικά και όχι κατά βούληση της κεντρικής κυβέρνησης. Ένα παράδειγμα είναι ο ΕΝΦΙΑ, θέμα που ανέδειξε ο Γ. Καμίνης την εποχή που ήταν δήμαρχος της Αθήνας. Μίλησε, επίσης για την ανάγκη θέσπισης μητροπολιτικών δήμων.

Αυτά είναι ορισμένα βασικά στοιχεία για να έχουμε ένα πραγματικό επιτελικό κράτος και όχι απλά ένα συγκεντρωτικό πρωθυπουργοκεντρικό σύστημα διακυβέρνησης, όπως διατείνεται ο Κυριάκος Μητσοτάκης

Είναι γεγονός πως η κυβέρνησή του διαθέτει αρκετά ικανά στελέχη, αλλά αυτό δεν αρκεί. Διότι η αποτελεσματικότητα εξαρτάται κυρίως εάν η Δημόσια διοίκηση η οποία καλείται να υλοποιήσει τις αποφάσεις έχει την ικανότητα να είναι αποτελεσματική και να λειτουργεί με διαφάνεια. Την πρώτη τετραετία η «επιτελική» κυβέρνηση Μητσοτάκη, δεν έκανε ουσιαστικά τίποτε προς αυτή την κατεύθυνση. Ακόμη και οι διοικητές επιλέχτηκαν με κομματικά κριτήρια....

Για το λόγο αυτό οι θεσμοί του επιτελικού κράτους, όπως οι δικαστικές αρχές και οι ελεγκτικοί φορείς και οι ανεξάρτητες αρχές πρέπει να οργανωθούν με τέτοιο τρόπο ώστε να είναι ταχείς στις αποφάσεις και να διασφαλίζουν την διαφάνεια και την λογοδοσία