Οι χρονιάρες μέρες είναι για απολογισμούς και προβλέψεις. Οι δεύτερες συγκεντρώνουν περισσότερο το ενδιαφέρον και κλιμακώνονται αναλόγως της τόλμης του κάθε προφήτη. Οι ριψοκίνδυνοι μπορούν να προφητέψουν ώς και το τέλος της Ιστορίας, οι επιφυλακτικοί φτάνουν στο ότι φέτος θα είναι έτος εκλογών στην Ελλάδα. Οι απολογισμοί είναι πιο δεδομένοι, αλλά κάποιες χρονιές μπορεί να περιέχουν ασφαλέστερες ενδείξεις για το μέλλον, να αναδεικνύουν ευκρινείς μακροπρόθεσμες τάσεις. Το 2022 ήταν ασφαλώς μια τέτοια χρονιά. Κατά τη συνήθειά τους, τα διεθνή μέσα επέλεξαν λέξεις που συμπύκνωσαν τα γεγονότα και τα βιώματα του έτους. Η επιλογή δεν άφηνε καμμία αμφιβολία: μονιμοκρίση, πολυκρίση.
Ξεφυλλίζοντας όμως τους απολογισμούς της περασμένης χρονιάς θα μπορούσαμε να προσθέσουμε τη λέξη επιστροφή. Έχει ενδιαφέρον πράγματι πόσοι σχολιαστές χρησιμοποίησαν αυτή τη λέξη αναφερόμενοι στο 2022. Επιστροφή δεν σήμαινε οπισθοδρόμηση ούτε νοσταλγία. Ήταν μάλλον ένας τρόπος να περιγράψουν μια ιστορική τομή, μια α-συνέχεια που επήλθε στις ρουτίνες και το έκαναν με αυτόν τον φαινομενικά αντιφατικό τρόπο. Σαν η αλλαγή να γίνεται πιο κατανοητή επιστρέφοντας ή επιστρατεύοντας έννοιες και καταστάσεις γνώριμες από το παρελθόν.
Η επιστροφή της Ιστορίας ήταν η πιο παράδοξη αναφορά - την έκαναν μεταξύ άλλων οι αρθρογράφοι της ιταλικής Reppublica. Παράδοξη με την έννοια ότι κάθε στιγμή είναι Ιστορία, ζούμε μέσα στην Ιστορία, χωρίς τέλος και χωρίς ανάπαυλες. Ή μήπως περάσαμε μια μακρά περίοδο ανάπαυλας; Μια περίοδο όπου οι ουκ ολίγες κρίσεις και εντάσεις, αμβλύνονταν στο πλαίσιο μιας κατά βάση ειρηνιστικής αντίληψης για την κοινωνική και διεθνή εξέλιξη. Άλλωστε, καμμία Μεγάλη Επανάσταση δεν εκκρεμούσε και οι πόλεμοι αφορούσαν τις περιφερειακές χώρες. Και από την άλλη έχουμε πάψει να πιστεύουμε ότι η Ιστορία οδεύει εγγενώς στην Πρόοδο - η Επιστήμη και η Τεχνολογία είναι τα μόνα πεδία που η εξέλιξη γίνεται γενικά αποδεκτή ως πρόοδος.
Η επιστροφή του Πολέμου ανέτρεψε αυτή την κατά βάση ειρηνιστική αντίληψη. Είχε προηγηθεί βεβαίως η άνοδος των εθνικισμών, των αυταρχισμών και των λαϊκισμών, η όξυνση του ανταγωνισμού των μεγάλων δυνάμεων, αλλά ο Κόσμος αιφνιδιάστηκε από την ωμότητα της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία. Η Ιστορία «επέστρεψε» με τις μνήμες των κατεστραμμένων πόλεων του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου. Οι κτηνώδεις βομβαρδισμοί του Κιέβου, της Μαριούπολης, της χαλυβουργίας του Αζώφ, οι σφαγές της Μπούτσα, θύμισαν το απρόβλεπτο, το τραγικό, την απότομη μετάπτωση που συμβαίνει στις ζωές των ανθρώπων και στην εξέλιξη των κοινωνιών. Όλοι θυμόμασταν τις κατεστραμμένες πολυκατοικίες του Χαλεπιού, τα ανατιναγμένα κτήρια στο Ιράκ, το Σουδάν ή την Αιθιοπία. Τώρα όμως συνέβαιναν στην καρδιά της Ευρώπης, στις κοινωνίες που ιστορικά και προγραμματικά είχαν στοχεύσει να περιορίσουν το απρόβλεπτο προστατεύοντας με την ειρήνη και την κοινωνική μέριμνα τις ζωές των πολιτών τους. Μόνο ο Πόλεμος και μάλιστα σε αυτή την πρωτόγονη μορφή του, που δεν είχε τίποτα από το «άυλο» που προσέδιδε η υψηλή τεχνολογία σε άλλες προηγούμενες πολεμικές συγκρούσεις, μπορούσε να σηματοδοτήσει την ιστορική τομή, την αλλαγή εποχής που έχει επέλθει στον Κόσμο. Ούτε η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 και η συνακόλουθη κρίση του ευρώ το 2010, το είχαν καταφέρει σε αυτόν τον βαθμό.
Η επιστροφή της Γεωπολιτικής ήρθε όπως ήταν φυσικό μαζί με την φρίκη του Πολέμου. Όπως και η Ιστορία, ποτέ δεν είχε φύγει από το προσκήνιο. Είχε όμως σκεπαστεί τόσο από τις απλοϊκές αντιλήψεις για την Παγκοσμιοποίηση, όσο και από την απόλυτη προτεραιότητα που έχει η Οικονομία στο φαντασιακό του Καπιταλισμού και του Μαρξισμού. Η οικονομική αλληλεξάρτηση θα δημιουργούσε κοινά συμφέροντα πάνω από τις τα κράτη, εξασφαλίζοντας έτσι τη διεθνή συνεργασία. Εν μέρει αυτό ίσχυσε και ισχύει, αλλά μόνο εν μέρει. Το διαπίστωσε επώδυνα η Γερμανία, η χώρα της Ευρώπης που κατεξοχήν επένδυσε σε αυτή την προσδοκία. Ο σημερινός διεθνής ανταγωνισμός με απόγειο τον Πόλεμο της Ουκρανίας, θύμισε ότι η εθνική κυριαρχία και η εθνική ταυτότητα είναι πιο σύνθετες έννοιες. Εξάλλου, η ίδια η οικονομική παγκοσμιοποίηση αλλάζει τους συσχετισμούς δύναμης μεταξύ των κρατών και των περιοχών. Έτσι, μετά την πανδημία και μετά τον πόλεμο, η γεωπολιτική επεμβαίνει δραστικά στον διεθνή καταμερισμό εργασίας. Αλυσίδες παραγωγής κρίσιμων αγαθών όπως τα φάρμακα, οι ημιαγωγοί και η ενέργεια, αναμορφώνονται ώστε να εξασφαλίζουν την επάρκεια των εθνικών αγορών της Ευρώπης, της Αμερικής και της Δύσης γενικότερα. Ταυτόχρονα πολιτικοποιείται ευθέως η αντίληψη για το διεθνές εμπόριο. δεν φτάνει να είναι ελεύθερο όπως διακήρυσσε η προηγούμενη κυρίαρχη αντίληψη, πρέπει επίσης να είναι ανθεκτικό και αξιόπιστο. Έτσι το ορίζει η Υπουργός Οικονομικών Janet Yellen παρουσιάζοντας τη νέα οικονομική στρατηγική της κυβέρνησης Μπάιντεν ενόψει των νέων γεωπολιτικών κινδύνων και κραδασμών. «Υποστήριξη φίλων» είναι ο συνοπτικός τίτλος της νέας προσέγγισης που σημαίνει μεταφορά κρίσιμων παραγωγικών δραστηριοτήτων σε φίλιες χώρες (ΤΑ ΝΕΑ, 23-25/12/2022).
Η επιστροφή της Δύσης ήταν το φοβερό κατόρθωμα του Πούτιν, αλλά είχαν προηγηθεί η ήττα του Τραμπ και η επιτυχής σε σχέση με άλλες περιοχές του Κόσμου, αντιμετώπιση της πανδημίας. Η «επιστροφή» δεν είναι συγκυριακή, γιατί το νέο διεθνές σκηνικό φαίνεται να συγκροτείται γύρω από μεγάλες πολιτικές-πολιτισμικές οντότητες που συνήθως συμπίπτουν με τα μεγάλα κράτη-ηπείρους. Το ποια θα είναι η σχέση ΗΠΑ-Ευρώπης στο εσωτερικό της ευρύτερης «Δύσης» είναι ένα ζητούμενο, αλλά ίσως όχι το κρισιμότερο. Προέχει το ποια θα είναι η νέα σχέση της Δύσης με τις άλλες μεγάλες δυνάμεις, λέγε με Κίνα, και τον υπόλοιπο κόσμο. Η επιστροφή στο σχήμα του Διπολισμού του 20ου αιώνα θα ήταν το μεγάλο λάθος της Δύσης. Θα όξυνε τον «αντιδυτικισμό» και θα συσπείρωνε εναντίον ένα σημαντικό μέρος των χωρών του λεγόμενου Παγκόσμιου Νότου (Global South). Για να μην υπάρχει αμφιβολία αυτό είναι το παιχνίδι που προωθούν ο Πούτιν και ο Σι. Έναντι αυτού, η Δύση θα πρέπει να αντιπροτείνει το δικό της παιχνίδι: ειρήνη, βιώσιμη ανάπτυξη, και διεθνής συνεργασία στη βάση κανόνων.
Ποια Δύση όμως μπορεί να δώσει αξιοπιστία σε μια τέτοια διεθνή εικόνα της; Ασφαλώς μια Δύση που παίρνει ξανά στα σοβαρά τις δημοκρατικές, φιλελεύθερες και κοινωνικές αξίες της. Η Δύση που αναδύεται στις συγκλονιστικές διαδηλώσεις των γυναικών του Ιράν. «Γυναίκα, Ζωή, Ελευθερία», το σύνθημα θυμίζει τη διαλεκτική που έφτιαξε ιστορικά τη δυτική δημοκρατία. Η ιδιαίτερη ταυτότητα (γυναίκα, εν προκειμένω) δεν χάνεται στα δρομάκια μιας σεχταριστικής «πολιτικής των ταυτοτήτων» ή χειρότερα στις λογοκριτικές ανοησίες της cancel culture, αλλά γίνεται εργαλείο διεκδίκησης οικουμενικών κοινωνικών και πολιτικών αξιών (Ζωή, ελευθερία).
Είπαμε, η λέξη της περασμένης χρονιάς «επιστροφή» δεν μιλά μόνο για το παρελθόν, αλλά κοιτά πιο καθαρά στο μέλλον. Και οι απολογισμοί είναι μερικές φορές πιο προφητικοί από τις προβλέψεις
Πηγή: www.tanea.gr