Στο συνέδριο της Νέας Δημοκρατίας, τέλος Ιουνίου 2013, ο πρόεδρος του κόμματος και πρωθυπουργός έκανε έκκληση για εθνική ενότητα. Ο πρώην πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ Γιώργος Παπανδρέου απάντησε αμέσως, ότι ο πρωθυπουργός όφειλε να έχει ανταποκριθεί στο δικό του κάλεσμα επί δικής του πρωθυπουργικής θητείας, όταν μάλιστα έφτασε στο σημείο να θέσει και θέμα δικής του παραίτησης, εάν ο τότε αρχηγός της Ν.Δ. και νυν πρωθυπουργός ανταποκρινόταν στο κάλεσμα του.

.

Και στις δύο περιπτώσεις είναι εμφανές, ότι θεωρούν, πως μπορεί να υπάρξει εθνική ενότητα, εάν συμφωνήσουν είτε η πλειοψηφία είτε όλα τα κόμματα, τα οποία εκπροσωπούνται στη Βουλή. Προϋποθέτουν, ότι αυτομάτως θα ανασυνταχθεί η ελληνική κοινωνία πίσω από την συμφωνία των κομμάτων και θα ακολουθήσει την πορεία, την οποία θε αποφασίσουν.

.

Πραγματικά αποκαλύπτεται σε όλο της το μεγαλείο η λογική, η οποία χαρακτηρίζει πολιτικό σύστημα και πολιτικό προσωπικό στην Ελλάδα. Θεωρούν, ότι μπορούν με την διοχέτευση των κατάλληλων μηνυμάτων και ερεθισμάτων να οδηγήσουν το σύνολο των κοινωνικών ομάδων προς μια κατεύθυνση. Σε αυτή τη διαδικασία προϋποθέτουν την σύμπραξη των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας και την αξιοποίηση του λαϊκισμού, καθώς και άλλων παραμέτρων της ελληνικής κοινωνικής πραγματικότητας, όπως είναι ο κομματισμός και η πελατειακή λογική. Ταυτοχρόνως μπορούν σε εξιδανικευμένο επίπεδο επικοινωνιακά να επικαλούνται έννοιες, όπως είναι το έθνος, οι οποίες δεν χρήζουν εμπειρικής, πρακτικής τεκμηρίωσης. Όμως ενεργοποιούν συναισθηματικές φορτίσεις, οι οποίες εδράζονται σε μια εξιδανικευτική προσέγγιση της ιστορίας.

.

Στην σημερινή όμως εποχή της οικονομικής κρίσης και των επιπτώσεων της στο σύνολο σχεδόν της κοινωνίας και ιδιαιτέρως στη μεσαία τάξη, καθώς και της έλλειψης ενός συνεκτικού συστήματος κοινωνικών αξιών, οι συνθήκες είναι πολύ δύσκολες για ένα πολιτικό σύστημα σε σχέση με την επίκληση της εθνικής ενότητας, διότι δεν πληρούνται βασικές προϋποθέσεις. Πρέπει να αντιμετωπισθούν τα αίτια, τα οποία διαμορφώνουν δύο αρνητικά δεδομένα, τον κοινωνικό αυτοματισμό και αδύναμη κοινωνική συνοχή. Ο «ενωτικός λόγος» μόνο των πολιτικών δεν αρκεί. Το ίδιο το πολιτικό σύστημα έχει υποσκάψει την αξιοπιστία των λεγομένων του.

.

Ο κοινωνικός αυτοματισμός

.

Τόσο σε σχέση με τον κοινωνικό αυτοματισμό όσο και σε σχέση με την αδύναμη κοινωνική συνοχή η έλλειψη ενός σύγχρονου συστήματος κοινωνικών αξιών λειτουργεί ανασταλτικά ως προς την αντιμετώπιση τους. Η ανυπαρξία σταθερών στο πλαίσιο ενός συστήματος αξιών, το οποίο προήλθε από εσωτερικές διεργασίες των τοπικών κοινωνιών και καθρεπτίζει τις λειτουργικές τους ανάγκες, δεν βοηθά καθόλου στην ανάπτυξη υγιών, με την έννοια της προοπτικής, σχέσεων στις συναλλαγές των πολιτών. Σε συνδυασμό μάλιστα με την κυριαρχία του ατομικισμού και της ανταγωνιστικής λογικής, που επέβαλε η νεοφιλελεύθερη πρακτική, διαμορφώνονται οι κατάλληλες συνθήκες για την ευδοκίμηση θετικού κλίματος για τον κοινωνικό αυτοματισμό και την σταδιακή κατάρρευση της κοινωνικής συνοχής. Το άτομο επιδιώκοντας την ανέλιξη του και την προσωπική κοινωνική καταξίωση κινείται με βάση την ατομικιστική και ανταγωνιστική λογική, χωρίς να συγκρατείται από αξίες, οι οποίες υπερβαίνουν το ατομικό του συμφέρον και άπτονται του κοινωνικού συμφέροντος.

.

Ιδιατέρως ο κοινωνικός αυτοματισμός τροφοδοτείται από τον πολιτικό λόγο, ο οποίος δεν έχει προοπτική λόγω απουσίας πραγματικής βούλησηςγια αναζήτηση κοινών σημείων, συνεννόηση και συναινέσεις. Εξάλλου ο κοινωνικός αυτοματισμός χρησιμοποιείται πολλές φορές από κόμματα, τα οποία διαχειρίζονται κυβερνητική εξουσία, για την αποδυνάμωση αιτημάτων κοινωνικών ομάδων. Σε αυτή την περίπτωση στοεχευμένα ενεργοποιούνται αρνητικά αντανακλαστικά μεταξύ τους σε σχέση με την διεκδίκιση ικανοποίησης των αιτημάτων. Σε μερικές περιπτώσεις όμως προκαλείται το φαινόμενο και χωρίς τη μεσολάβηση της πολιτικής. Μία κοινωνική ομάδα μπορεί να στραφεί κατά της άλλης, όταν θεωρήσει, ότι απειλειται η οικονομική της ισχύ και δυνατότητα κατανάλωσης. Ενισχυτικό στοιχείο του κοινωνικού αυτοματισμού είναι και η διαφθορά, η οποία πλέον αποτελεί δομικό στοιχείο της ελληνικής κοινωνίας. Είτε ενεργητικά είτε παθητικά συμμετέχουν σχεδόν όλοι στην διάβρωση των κοινωνικών σχέσεων και συναλλαγών. Με τον κοινωνικό αυτοματισμό πολλοί Έλληνες και ιδιαιτέρως ασθενείς θα έβλεπαν με καλό μάτι την ενεργοποίηση των αρμόδιων κρατικών οργάνων κατά των γιατρών. Και τούτο διότι θα επωφεληθούν, όχι διότι είναι κατά της φοροδιαφυγής ή έχει συνειδητοποιήσει την έμμεση   ιδιωτικοποίηση της κοινωνικής ασφάλισης. Ένας ελεύθερος επαγγελματίας θα συνέχιζε να φοροδιαφεύγει, ανεξαρτήτως της επιβολής κυρώσεων σε άλλους επαγγελματίες. Πέρα από αυτό, στο πλαίσιο του μοντέλου οικονομικής οργάνωσης και διαπλοκών του πολιτικού συστήματος και οικονομικών συμφερόντων υπάρχουν και οι νόμιμα «φοροδιαφεύγοντες». Οπότε ο κάθε παρανόμως φοροδιαφεύγων δικαιολογεί τον εαυτό του. Αρκούν τα λεγόμενα κορόϊδα για τη στήριξη του κρατικού προϋπολογισμού. Αυτές οι συνθήκες δεν συμβάλλουν στη διαμόρφωση κοινωνικής συνείδησης και ανάπτυξη κοινωνικών στάσεων θετικών στη δημιουργία ενός συστήματος δίκαιας κατανομής των βαρών στους πολίτες. Ιδιαιτέρως μάλιστα σε περιόδους οικονομικής κρίσης και εξαθλίωσης μεγάλου τμήματος της ελληνικής κοινωνίας, μόνο με την «φιλανθρωπία» δεν περιφρουρείται η «εθνική ενότητα». Χρειάζεται κοινωνική δικαιοσύνη και οικονομική ανάπτυξη στο πλαίσιο μιάς άλλης πολιτικής, η οποία θα διαθέτει την κοινωνική νομιμοποίηση και αποδοχή. Και για να γίνει αυτό πραγματικότητα, από το ένα μέρος πρέπει να είναι σε θέση ο πολίτης να κατανοεί τις κατατιθέμενες πολιτικές προτάσεις των κομμάτων και να τις κρίνει στην προβολή τους στο μέλλον και από το άλλο μέρος να πλαισιώσει μαζικά την κοινωνία πολιτών, στην οποία θα λογοδοτεί συνεχώς το πολιτικό σύστημα στο πλαίσιο συμμετοχικών διαδικασιών με θεσμική κατοχύρωση.

.

Τέλος τον κοινωνικό αυτοματισμό τροφοδοτεί η αναποτελεσματικότητα των θεσμών και η μη αντικειμενική λειτουργία τους. Η οργάνωση της Δημόσιας Διοίκησης και η χρησιμοποίηση της από το εκάστοτε κυβερνόν κόμμα και όχι μόνο για την εξυπηρέτηση σκοπιμοτήτων έχουν συντελέσει στην μετατροπή της σε ένα περιορισμένων δυνατοτήτων μηχανισμό, ο οποίος δεν διαθέτει υψηλό δείκτη αξιοπιστίας και αποδοτικότητας. Τον χρησιμοποιούν δε τόσο οι πολιτικοί όσο και οι πολίτες για την εξυπηρέτηση των στόχων τους. Σε αυτή τη διαδικασία αξιοποιούν κάθε δυνατότητα, ακόμη και πέρα από τα όρια του νομικού πλαισίου. Για ηθική ούτε λόγος να γίνεται. Αυτό συμβάλλει επίσης στην διαμόρφωση στις διάφορες κοινωνικές ομάδες της αίσθησης, ότι δεν θα αντιμετωπισθούν δίκαια. Οπότε μετέρχονται κάθε θεμιτού ή αθέμιτου μέσου για την επίτευξη των στόχων τους, ακόμη και αν αυτή η πρακτική δημιουργεί προβλήματα σε άλλες κοινωνικές ομάδες.

.

.

Η αδύναμη κοινωνική συνοχή

.

Εκτός από την έλλειψη ενός σύγχρονου συστήματος κοινωνικών αξιών, όπως προαναφέρθηκε, υπάρχουν και άλλοι παράγοντες, οι οποίοι προκαλούν ρήγματα στην κοινωνική συνοχή.

.

Η αλλαγή των κοινωνικών σχέσεων με τη μαζική αξιοποίηση της τεχνολογίας στην καθημερινότητα, χωρίς να έχει μορφοποιηθεί σε γενικευμένο βαθμό ο ανάλογος τρόπος ζωής, συμβάλλει στην άμβλυνση της κοινωνικής συνοχής. Πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι διαγενεακές σχέσεις στο επίπεδο της επικοινωνίας και της πλήρωσης του ελεύθερου χρόνου. Σε αρκετες περιπτώσεις είναι ορατά σημάδια αποξένωσης της τρίτης ηλικίας από τη νέα γενιά και αδυναμία κατανόησης του τρόπου ζωής της. Η απόσταση αυτή παίρνει ακόμη μεγαλύτερες διαστάσεις, εάν συνυπολογίσουμε, ότι η νεά γενιά επηρρεάζεται πολύ περισσότερο από τον τρόπο ζωής και τις όποιες αξίες διακινούνται σε πλανητικό επίπεδο στο πλαίσιο της κοινωνίας του θεάματος (μουσική, κινηματογράφος).

.

Προς την ίδια κατεύθυνση οδηγεί και η υψηλή νεανική ανεργία. Οι νέοι βιώνουν την οικονομική κρίση πολύ πιο άγρια από τις άλλες γενιές, διότι δεν βλέπουν την ύπαρξη προοπτικής, ενώ ακόμη βρίσκονται στην αρχή της ζωής τους. Ανασφάλεια και αδιέξοδο είναι οι κυρίαρχοι χρακτηρισμοί των νέων για το μέλλον τους. Οπότε είτε αναγκάζονται να μεταναστεύσουν, με ελάχιστες πιθανότητες επιστροφής, είτε ριζοσπαστικοποιούνται πολιτικά προς ακραίες θέσεις, οι οποίες πολλές φορές έχουν και βίαιες προεκτάσεις. Τα ψίχουλα και χωρίς αναπτυξιακό σχεδιασμό σε μακροπρόθεσμη βάση (8 δισ.), τα οποία αποφάσισαν οι ευρωπαϊκές πολιτικές ηγεσίες να δοθούν για την αντιμετώπιση της ανεργίας των νέων σε ευρωπαϊκό επίπεδο, δεν πρόκειται να λύσουν το πρόβλημα. Η ευθύνη τους είναι μεγάλη, διότι ταυτοχρόνως με αυτές τις επιλογές ενισχύουν τον ευρωσκεπτικισμό, ενώ οδηγούν την Ευρώπη στην σταδιακή φτωχοποίηση. Δεν αντιμλαμβάντονται την δυναμική, η οποία αναπτύσσεται σε πλανητικό επίπεδο με την αύξηση των παγκόσμιων παικτών σε σχέση με την οικονομία και τις γεωστρατηγικές εξελίξεις. Οδηγούν την Ευρώπη στο περιθώριο και την παρακμή.

.

Ένας άλλος παράγων αποδυνάμωσης της κοινωνικής συνοχής είναι ο συστημικός πραγματισμός σε συνδυασμό με το αξιακό φορτίο του νεοφιλελευθερισμού. Με τον συστημικό πραγματισμό εννοόυμε, ότι βασικό σημείο αναφοράς είναι η λειτουργικότητα του συστήματος, η οποία θεωρείται κριτήριο αξιολόγησης του ανθρώπου, ο οποίος το υπηρετεί στο πλαίσιο κοινωνικών ρόλων. Το δε σύστημα σε μια νεοφιλελεύθερη πραγματικότητα απαιτεί ατομικισμό, ανταγωνισμό και δυνατότητα υψηλής κατανάλωσης, προκειμένου το άτομο να αξιολογηθεί θετικά και να απολαύσει την κοινωνική καταξίωση. Το δε σύστημα μπορεί να κινείται από το χώρο της απασχόλησης (εργασία, επιχειρηματικότητα κ.λ.π.)μέχρι τον ελεύθερο χρόνο (ψυχαγωγία, αθλητισμός κ.λ.π.). Δεν είναι τυχαίο, ότι στο χώρο του αθλητισμού οι φίλαθλοι έχουν ξεχάσει το αθλητικό ιδεώδες και ανταγωνίζονται στις εξέδρες ως εχθροί, έτοιμοι να ασκήσουν βία σε συνανθρώπους τους. Το ίδο συμβαίνει και στο χώρο της πολιτικής πλέον με την άσκηση βίας σε διαφορετικής πολιτικής τοποθέτησης συμπολίτες. Ας αναρωτηθούν επιτέλους οι πολιτικοί και τα κόμματα, που οδηγούν μια κοινωνία, η οποία βρίσκεται σε συνολική κρίση, οικονομική και πολιτισμική.

.

Ιδιαιτέρως μάλιστα, όταν η λήψη πολιτικών αποφάσεων, οι οποίες δεσμεύουν το μέλλον σε εθνικό,ευρωπαϊκό και πλανητικό επίπεδο, γίνεται χωρίς τη συμμετοχή των τοπικών κοινωνιών, ενώ συνδυάζεται και με την αδυναμία κατανόησης τους από τους απλούς πολίτες λόγω της πολυπλοκότητας, η οποία χρακτηρίζει τη σύγχρονη πραγματικότητα. Ο απλός πολίτης νιώθει αδύναμος τόσο ως άτομο όσο και ως μέλος μιάς κοινωνίας, η οποία έχει χάσει το ειδικό βάρος, το οποίο είχε στη λήψη πολιτικών αποφάσεων, που την αφορούν. Τώρα έχει την αίσθηση, ότι οι αποφάσεις λαμβάνονται εν αγνοία του και τον δεσμεύουν, χωρίς η τοπική κοινωνία αναφοράς του να είναι σε θέση έστω και να εκφέρει γνώμη. Και τούτο, όχι μόνο διότι δεν συμμετέχει, αλλά και διότι τόσο ως άτομα όσο και ως συλλογικό μόρφωμα αδυνατούν να επεξεργασθούν, να κατανοήσουν και να διαμορφώσουν την πραγματικότητα, που ζούν, στην προβολή της στο μέλλον. Η τοπική κοινωνία δεν τους καλύπτει πλέον. Δεν νιώθουν πολύ ισχυρούς δεσμούς μαζί της. Γι’αυτό είναι και εναλλάξιμη, ιδιαιτέρως στους νέους. Η συνοχή των τοπικών κοινωνιών σχετικοποιείται σε μεγάλο βαθμό.

.

Προοπτικές ενότητας

.

Με αυτές της συνθήκες, τόσο σε σχέση με τον κοινωνικό αυτοματισμό όσο και με την κοινωνική συνοχή, φαίνεται ανεδαφική και μακριά από την πραγματικότητα η έκκληση για εθνική ενότητα. Η εξιδανίκευση του ιστορικού παρελθόντος δεν μπορεί να έχει αποτελέσματα. Πολύ περισσότερο μάλιστα, όταν γίνεται από ένα πολιτικό σύστημα, το οποίο είναι απονομιμοποιημένο στην συνείδηση της κοινωνίας, ενώ το ίδιο δεν είναι σε θέση να συγκλίνει και να διαμορφώνει πλαίσιο διαλόγου, ο οποίος οδηγεί σε συναινέσεις. Εξάλλου η σημερινή πολιτική ηγεσία σε ευρωπαϊκό επίπεδο αναπαράγει και ανακυκλώνει το πρόβλημα της οικονομικής κρίσης, ενώ δεν ασχολείται με την προώθηση της ευρωπαϊκής συνοχής και ενότητας, η οποία θα διασφάλιζε πολύ περισσότερο και την Ελλάδα. Μόνη της ως χώρα, η οποία κινείται στην περιφέρεια χωρίς παραγωγική οικονομία και δυναμικές κοινωνικές δομές, δεν επιβιώνει στην σύγχρονη εποχή της παγκοσμιοποίησης. Εκτός και εάν φιλοδοξία, όσων ομιλούν για αυτόνομη πορεία, είναι η πλήρης φτωχοποίηση και μάλιστα για δεκαετίες. Η διέξοδος από αυτή την κρίσιμη για το μέλλον περίοδο μπορεί να γίνει στο πλαίσιο της Ευρώπης. Γι’αυτό και πρέπει να προωθηθεί με κάθε τρόπο, τόσο πολιτικά όσο και στις ευρωπαϊκές κοινωνίες, η ανάγκη ταχείας οικοδόμησης της ευρωπαϊκής ενότητας χωρίς εξιδανικεύσεις, οι οποίες κάτω από προϋποθέσεις οδηγούν και σε εθνικισμούς και αλλοιώσεις της ιστορίας.

.

Παραλλήλως οι ευρωπαϊκές ηγεσίες είναι ζωτικής σημασίας ανάγκη να σταματήσουν να εργάζονται για την επιβιώση συστημάτων, τα οποία είτε έχουν προκαλέσει είτε συμβάλλουν στην επιδείνωση της κρίσης με την κερδοσκοπική τους πρακτική, όπως είναι το χρηματοπιστωτικό και να ασχοληθούν με την πραγματική οικονομία. Ειδάλλως τα 8 δισεκατομύρια για την αντιμετώπιση της ανεργίας των νέων στην Ευρώπη χωρίς αναπτυξιακό σχεδιασμό για τον ευρωπαϊκό χώρο δεν θα βοηθήσουν.

.

Πολύ πιο λειτουργικό είναι, οι χώρες που αντιμετωπίζουν προβλήματα όπως η Ελλάδα, πέρα από τον ευρωπαΙκό σχεδιασμό να ασχοληθούν με την άρση των αιτίων του κοινωνικού αυτοματισμού, της αδύναμης κοινωνικής συνοχής και της αδυναμίας των πολιτικών κομμάτων να κάνουν διάλογο, να συνεννοούνται και να συναινούν. Ήλθε η ώρα πλέον να ωριμάσει το πολιτικό σύστημα και η δημοκρατία να αποκτήσει ουσιαστικό περιεχόμενο. Ο διάλογος, οι συγκλίσεις με κατάληξη συναινετική πολιτική και ο θεσμικά κατοχυρωμένος διάλογος πολιτικού συστήματος και κοινωνίας πολιτών θα προσδώσουν προοπτική στη δυναμική της εξέλιξης τόσο σε τοπικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο.