Είναι κάτι παραπάνω από εμφανές, ότι οι μαζικές προσφυγικές και μεταναστευτικές ροές προς την Ευρώπη ανέδειξαν με μεγάλη σαφήνεια την ανεπάρκεια του ευρωπαϊκού πολιτικού συστήματος να προβλέπει και να αντιμετωπίζει με λειτουργικό σχεδιασμό την δυναμική, η οποία αναπτύσσεται τόσο στο εσωτερικό της Ευρωπαϊκής Ένωσης όσο και στο ευρύτερο πλανητικό πεδίο. Ακόμη περισσότερο ανησυχητικό είναι, ότι δεν λαμβάνει υπόψη του το ιστορικό παρελθόν. Οι μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών δεν είναι πρωτόγνωρο φαινόμενο. Θα έπρεπε μάλιστα να είναι αναμενόμενο, ιδιαιτέρως από ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες, οι οποίες έχουν γράψει ιστορία με την αποικιοκρατική τους πολιτική στο παρελθόν και την άγρια εκμετάλλευση των χωρών προέλευσης των μετακινούμενων πληθυσμών.
Όλες δε έχουν μερίδιο ευθύνης για τις βίαιες περιφερειακές αναταράξεις (π.χ. Λιβύη, Ιράκ) στο πλαίσιο της συμμετοχής τους σε διάφορα μορφώματα γεωπολιτικής εμβέλειας και ισχύος, όπως είναι το ΝΑΤΟ, τα οποία οριοθετούν το περιεχόμενο του παγκόσμιου συστήματος ασφαλείας και διαμορφώνουν συσχετισμούς δύναμης σε πλανητικό επίπεδο.
Και όλα αυτά συμβαίνουν σε μια παγκοσμιοποιημένη πραγματικότητα, την οποία υπηρετούν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τα εθνικά πολιτικά συστήματα, χωρίς όμως να την σχεδιάζουν και να ελέγχουν την δυναμική, που αναπτύσσεται. Αυτό το κάνει το οικονομικό σύστημα με αιχμή του δόρατος την χρηματοπιστωτική του εκδοχή.
Φαίνεται, ότι αυτό, που είπε το 1981 ένας μεγάλος ευρωπαίος και πρόσφατα αποθανών πολιτικός, ο Helmut Schmidt, δεν βρίσκει ανταπόκριση στους σύγχρονους διαχειριστές κυβερνητικής εξουσίας. Συγκεκριμένα είπε, «Πολύ περισσότερο σκέπτομαι, ότι μια πολιτική, η οποία με πρακτική λογική ακολουθεί ηθικούς σκοπούς και στοχεύσεις και το επιδιώκει με μέσα, των οποίων οι επιπτώσεις είναι θετικές στην διαχείριση της κατάστασης, ενώ οι παρενέργειες έχουν υπολογισθεί και βρεθεί, ότι δεν αποτελούν κίνδυνο, αυτή η πολιτική βρίσκεται στον αντίποδα του οπορτουνισμού και της ανεύθυνης πολιτικής πορείας».
Και ενώ η μία σύνοδος των ευρωπαίων κυβερνητικών αξιωματούχων διαδέχεται την άλλη, ακόμη να διαφανεί προοπτική σχεδίασης μιας αποτελεσματικής πολιτικής για την αντιμετώπιση της μαζικής μετακίνησης πληθυσμών. Αυτό δε συμβαίνει τη στιγμή, που είναι περισσότερο από βέβαιο, ότι οι ροές προσφύγων και μεταναστών προς τον Βορρά θα συνεχισθούν, χωρίς αυτό να σημαίνει, ότι οι ευρωπαϊκές κοινωνίες επιβαρύνονται δυσανάλογα σε σχέση με άλλες χώρες προς το παρόν.
Τα στατιστικά δεδομένα δείχνουν, ότι μόνο το ένα τρίτο του συνολικού αριθμού των 60 εκατ. ανθρώπων, που έχουν εγκαταλείψει τις τοπικές κοινωνίες αναφοράς τους, μπορούν να θεωρηθούν πρόσφυγες σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο. Ένα μεγάλο μέρος αυτών των ανθρώπων (γύρω στα 20 εκατ.) έχουν διαφύγει σε γειτονικές χώρες των πατρίδων τους. Γύρω στα 38 εκατ. μάλιστα μετακινούνται εντός της χώρας τους, ενώ σε παγκόσμιο επίπεδο 86% των προσφύγων κινούνται σε αναπτυσσόμενες χώρες προς το παρόν.
Για να γίνει αυτό σαφές, αρκεί να ληφθεί υπόψη η σχέση αναλογίας προσφύγων με πολίτες των χωρών υποδοχής τους. Στο Λίβανο, για παράδειγμα, η αναλογία είναι 4 πολίτες προς 1 πρόσφυγα, ενώ αυτή η χώρα είναι αναπτυσσόμενη. Στη Γερμανία, την πιο ισχυρή οικονομία της Ευρώπης, η αναλογία είναι 178 πολίτες προς 1 πρόσφυγα (Deutsches Institut fur Entwicklungspolitik).
Πάνω από 50% του συνολικού αριθμού των προσφύγων σε όλο τον κόσμο προέρχονται από την Συρία, την Κολομβία, το Ιράκ, το Σουδάν, το Αφγανιστάν και το Κονγκό. Οι κύριες αιτίες για την φυγή από τις χώρες προέλευσης είναι οι ένοπλες συγκρούσεις, η έλλειψη οικονομικής προοπτικής, η πολιτική αστάθεια, η κρατική καταπίεση και βία, ο κίνδυνος πείνας και οι φυσικές καταστροφές.
Βεβαίως το πρόβλημα δεν περιορίζεται μόνο σε αυτές τις χώρες. Σύμφωνα με τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών οι περιοχές της Ανατολικής Αφρικής κυρίως αντιμετωπίζουν τις καταστροφικές συνέπειες του φαινομένου Ελ Νίνιο. Σε αυτές περιλαμβάνονται η Αιθιοπία, η Σομαλία και η Κένυα. Υπολογίζεται δε, ότι πάνω από 8 εκατ. άνθρωποι σε αυτές τις περιοχές θα χρειασθούν βοήθεια. Επίσης επισημαίνεται, ότι υπάρχει ενδεχόμενο κατάρρευσης της Λιβύης και πραξικοπήματος στο Μπουρούντι.
Υπάρχει επίσης και μία μελέτη της Παγκόσμιας Τράπεζας (Νοέμβριος 2015), σύμφωνα με την οποία η κλιματική αλλαγή θα οδηγήσει στη φτώχεια άλλα 100 εκατ. ανθρώπων τα επόμενα 15 χρόνια. Το πλήγμα δε θα είναι πιο ισχυρό στην Αφρική.
Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, τα κράτη-μέλη της οποίας αποτελούν προορισμό για τους πρόσφυγες, στη σύνοδο κορυφής στη Μάλτα αποφασίσθηκε στις 12.11.2015 η παροχή οικονομικής βοήθειας σε χώρες της Αφρικής ύψους 1,8 δισεκ. ευρώ με αντάλλαγμα την παρεμπόδιση της μετακίνησης των πολιτών τους προς την Ευρώπη. Επίσης θα προταθεί στην Τουρκία η πραγματοποίηση κοινής συνόδου προς το τέλος του Νοέμβρη 2015 με θέμα την καλύτερη διαχείριση και τερματισμό της προσφυγικής κρίσης με την διακοπή των ροών προς την Ευρώπη. Αυτό, υποτίθεται, θα επιτευχθεί με την χρηματοδότηση της παραμονής τους στην Τουρκία από την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Ουσιαστικά αυτές οι αποφάσεις επιβεβαιώνουν με τον καλύτερο τρόπο την αδυναμία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ως γεωπολιτικής οντότητας, να σχεδιάσει αντίστοιχης εμβέλειας πολιτική και να την διαπραγματευθεί με τις υπόλοιπες δυνάμεις ανάλογου βεληνεκούς, όπως είναι οι Η.Π.Α., η Ρωσία, η Κίνα και άλλες δυναμικά αναδυόμενες χώρες, ώστε η προσφυγική κρίση να αντιμετωπισθεί στις πλανητικές διαστάσεις, που έχει.
Είναι κάτι παραπάνω από σίγουρο, ότι η Τουρκία, ακόμη και αν πολιτικά αποφασίσει να λειτουργήσει ως υποκατάστατο των φραγμάτων, που οικοδομούν μερικές ευρωπαϊκές χώρες τώρα, δεν θα αντέξει για πολύ την αρκετά μεγάλη πίεση των προσφυγικών ροών. Εκτός και αν επαναλάβει πρακτικές του παρελθόντος, όπως αυτήν σε βάρος των Ποντίων, με την στήριξη, ορατή ή αόρατη, των Ευρωπαίων.
Όσο για το ποσό των 1,8 δισεκ. ευρώ για τις αφρικανικές χώρες πράγματι αναρωτιέται και ο πιο καλοπροαίρετος ευρωπαίος πολίτης, εάν το ευρωπαϊκό πολιτικό σύστημα είναι σε θέση να οδηγήσει τις ευρωπαϊκές κοινωνίες στο μέλλον με ασφάλεια και ευημερία.
Η παγκόσμια πραγματικότητα έχει φτάσει σε ένα οριακό σημείο. Δεν μπορεί να είναι βιώσιμο το μέλλον, εάν δεν υπάρξουν μεταρρυθμιστικές παρεμβάσεις και σε ορισμένες περιπτώσεις καθοριστικές αλλαγές στο μοντέλο οικονομικής οργάνωσης σε πλανητικό επίπεδο και στον τρόπο πολιτικής διαχείρισης της κοινωνικής δυναμικής στις χώρες προέλευσης των μετακινούμενων πληθυσμών.
Δεν μπορεί να συνεχίζεται η άγρια εκμετάλλευση των πλουτοπαραγωγικών πηγών των χωρών αποστολής και ταυτοχρόνως να στηρίζονται διεφθαρμένα καθεστώτα από τις ανεπτυγμένες χώρες υποδοχής, τα οποία λειτουργούν ως τοποτηρητές αυτών, που τώρα εξαγγέλλουν την «αναπτυξιακή βοήθεια» των 1,8 δισεκ.ευρώ. Αυτές οι πολιτικές αλχημείες δεν θα λύσουν το προσφυγικό, αν δεν αντιμετωπισθούν με βιώσιμο τρόπο τα αίτια, που το προκαλούν.
Το πρόβλημα δε οξύνεται ακόμη περισσότερο, διότι οι ευρωπαϊκές κοινωνίες δεν είναι σε θέση να αντέξουν την συνέχιση των προσφυγικών και μεταναστευτικών ροών, ενώ αρχίζουν να ευδοκιμούν ιδέες και πολιτικοί σχηματισμοί με χαρακτηριστικά εθνικισμού, λαϊκισμού, ρατσισμού και ξενοφοβίας.
Ταυτοχρόνως γίνεται εμφανής η έλλειψη αλληλεγγύης, αν ληφθούν υπόψη οι διαφοροποιήσεις σε σχέση με τον επιμερισμό των επιπτώσεων του φαινομένου της μετακίνησης πληθυσμών σε όλα τα κράτη-μέλη και τον τρόπο αντιμετώπισης του. Άλλοι δεν θέλουν να δεχθούν πρόσφυγες και άλλοι ανυψώνουν φράχτες στα σύνορα τους.
Αυτά, που απειλούν όμως σε μεγάλο βαθμό την ευρωπαϊκή συνοχή, είναι η σταθερά διευρυνόμενη αίσθηση, ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν επιλύει τα προβλήματα των επιμέρους κοινωνιών, καθώς και η άνοδος του εθνικισμού και του λαϊκισμού σε πολιτικό επίπεδο.
Στη Σουηδία το εθνικιστικό κόμμα των Σουηδών Δημοκρατών, το οποίο στις εκλογές του 2014 κατέγραψε 12,8%, σε δημοσκόπηση τον Αύγουστο του 2015 ανέβηκε στο 25,2% και είναι το ισχυρότερο κόμμα. Στη Δανία το Λαϊκό Κόμμα στις εκλογές του 2014 πήρε 21%.
Στη Φινλανδία το Κόμμα των Φινλανδών κινείται στο 17%. Στη Γαλλία σύμφωνα με δημοσκόπηση, η οποία πραγματοποιήθηκε τον Οκτώβριο 2015 το 31% των πολιτών δήλωσε, ότι στις προεδρικές εκλογές το 2017 θα ψηφίσει την Marine Le Pen και το κόμμα της Front National.
Αν λάβουμε υπόψη και τις αρνητικές επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στην συνοχή του ευρωπαϊκού οικοδομήματος με την αναβίωση των αρνητικών στερεότυπων του παρελθόντος στο κοινωνικό πεδίο, τα οποία οδηγούν στην εσωστρέφεια και στην λογική της εθνικής περιχαράκωσης, τότε πραγματικά η περιδίνηση, στην οποία έχει περιπέσει η Ευρώπη, είναι δύσκολο να αντιμετωπισθεί από το σημερινό δυσκίνητο πολιτικό σύστημα. Δυσκολεύεται να πάρει αποφάσεις, οι οποίες θα καλύπτουν με προληπτική λογική τις ανάγκες, που προκύπτουν στη δυναμική πορεία των διαφόρων κοινωνικών συστημάτων (οικονομικό, ασφαλιστικό, υγείας κ.λ.π.) με κριτήρια την κοινωνική δικαιοσύνη και την κάλυψη ανθρώπινων αναγκών.
Ταυτοχρόνως αδυνατεί να σχεδιάσει με ευρωπαϊκή λογική και όχι εθνικού συμφέροντος τον γεωπολιτικό ρόλο, που αναλογεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση και να τον κάνει πράξη.
Παρενέργεια αυτής της ανεπάρκειας δεν είναι μόνο η αδυναμία αντιμετώπισης των αιτίων της μαζικής μετακίνησης πληθυσμών. Το ίδιο ισχύει και για τις ασύμμετρες απειλές, που εκπορεύονται από το «Ισλαμικό Κράτος».