«Κάτι πρέπει να καπνίζουν όσοι πιστεύουν ότι η κρίση στην Ευρώπη τελείωσε».
Willem Buiter
Η πρώτη κρίση της σύγχρονης παγκοσμιοποίησης εκδηλώθηκε στις αρχές του 20ού αιώνα. Με αυτή έκλεινε ο κύκλος που άρχισε με την πρώτη Βιομηχανική Επανάσταση στα μέσα του 19ου αιώνα, τότε που η Μεγάλη Βρετανία, κυρίαρχη στη βιομηχανική παραγωγή και τις μεταφορές, χρησιμοποίησε ακόμη και τα όπλα για να ανοίξουν τα σύνορα στις εξαγωγές των προϊόντων της. Η δημοκρατία, που άρχισε να επικρατεί ως πολίτευμα πρώτα στις ΗΠΑ και μετά στη Γαλλία με βίαιες επαναστάσεις, έφερε στο προσκήνιο δύο κυρίως πολιτικές δυνάμεις. Τους φιλελευθέρους και τους σοσιαλδημοκράτες. Το τέλος της πρώτης παγκοσμιοποίησης και των αυτοκρατοριών άρχισε με την αγγλική οικονομική κατάρρευση το 1885 και ολοκληρώθηκε με τον Α? Παγκόσμιο Πόλεμο.
Η δεύτερη κρίση άρχισε με την οικονομική κατάρρευση πολλών χωρών μετά το 1929 και ολοκληρώθηκε με τον Β? Παγκόσμιο Πόλεμο. Στην ενδιάμεση περίοδο, στην Ευρώπη κυριάρχησαν το κομμουνιστικό και το φασιστικό κόμμα. Το ισχυρό κράτος που αντικατέστησε τις αυτοκρατορίες και η κλειστή οικονομία περιθωριοποίησαν φιλελευθέρους και σοσιαλδημοκράτες.
Μετά τον πόλεμο, σταδιακά υπερίσχυσαν τα λεγόμενα κόμματα της κοινωνικής δημοκρατίας, τα λαϊκά-χριστιανοδημοκρατικά και τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα, ενώ περιθωριοποιήθηκαν το κομμουνιστικό και τα φασιστικά-ναζιστικά κόμματα. Τα κόμματα της κοινωνικής δημοκρατίας συνεχίζουν να κυριαρχούν. Σε πολλά ευρωπαϊκά κράτη συνεργάστηκαν, ενώ σε άλλα εναλλάσσονται στην εξουσία, δημιούργησαν συνθήκες ειρήνης και ελεύθερου εμπορίου, σταθερότητας και ευημερίας. Αιχμή του δόρατος υπήρξε η δημιουργία της Ευρωπαϊκής Ενωσης.
Από το 2007 και μετά, η τρίτη κρίση της παγκοσμιοποίησης χτύπησε με σφοδρότητα την παγκόσμια οικονομία, στην αρχή με την κρίση στα χρηματοοικονομικά προϊόντα και μετά με την κρίση χρέους της ευρωζώνης. Η φύση της παγκοσμιοποίησης έχει δυο χαρακτηριστικά. Παράγει πλούτο μόνη αυτή και προετοιμάζει την επόμενη κρίση της. Σήμερα βρισκόμαστε στη μέση αυτής της διαδρομής και ζούμε τις επιπτώσεις.
Μετά τις ευρωεκλογές, στο σύνολο της Ευρώπης τα κόμματα της κοινωνικής δημοκρατίας αναμένεται να υπερισχύσουν πάλι, αλλά με μειωμένη ισχύ. Τα ακραία δεξιά κόμματα θα σημειώσουν άνοδο. Δεν είναι όλα ίδια. Διακρίνουμε τρεις ομάδες ακροδεξιών. Δύο από τα κόμματα που αναμένεται να εισέλθουν στην Ευρωβουλή είναι νεοναζιστικά και χαρακτηρίζονται από την απέχθεια στην παγκοσμιοποίηση και τη δημοκρατία, τον ρατσισμό και τη θέση τους για διάλυση του ευρώ και της ΕΕ. Αλλη ομάδα είναι η ακροδεξιά των κλειστών συνόρων και μια τρίτη ομάδα ζητά την έξοδο της χώρας τους από την ΕΕ με στόχο την επιβολή συνοριακού ελέγχου για τον περιορισμό ελεύθερης διακίνησης και μετανάστευσης. Οι διαφορές των τριών ομάδων είναι τόσο βαθιές, που θεωρείται απίθανο να μπορέσουν να δημιουργήσουν πολιτική ομάδα στο Κοινοβούλιο.
Υπάρχει και μια μικρή ομάδα στο άλλο άκρο του πολιτικού φάσματος, που όμως δεν μπορεί να θεωρηθεί ακόμη υπολογίσιμη δύναμη, μια και η αντιπολίτευση που ασκεί δεν είναι συστημικού χαρακτήρα και η παρουσία της περιορίζεται σε χώρες που επλήγησαν περισσότερο από την κρίση – και στη Γερμανία, ως κατάλοιπο του ΚΚ της παλαιάς Λαϊκής Δημοκρατίας της Γερμανίας.
Την επομένη των ευρωεκλογών, αν αυτές οι προβλέψεις επαληθευτούν, το τοπίο είναι φανερό ότι θα επιδεινώνεται για τις δυνάμεις της κοινωνικής δημοκρατίας. Δεν υπάρχουν μαγικές συνταγές για την ανάσχεση της κρίσης. Η μεταφορά πλούτου από τους σημερινούς πόλους οικονομικής ισχύος στις αναδυόμενες, η επικράτηση της οικονομίας – καζίνου, η μείωση της μεσαίας τάξης, η αύξηση της ανεργίας και η συγκέντρωση πλούτου σε όλο και λιγότερους είναι αδύνατον να ανακοπούν χωρίς παγκόσμια οικονομική ρύθμιση. Αν αυτά τα προβλήματα οξυνθούν στο μέλλον, νέες κρίσεις θα ξεσπάσουν και η δύναμη της Ακροδεξιάς και του προστατευτισμού θα μεγεθύνεται. Σε δέκα χρόνια από σήμερα μπορεί να βιώσουμε τη Μεγάλη Κρίση, που μπορεί να συμπαρασύρει και την ΕΕ, ίσως και την ειρήνη.
Το καμπανάκι που θα χτυπήσει στις ευρωεκλογές θα είναι, ελπίζω, αφυπνιστικό για τις δυνάμεις της ειρήνης, της ευημερίας και της σταθερότητας. Κάποιοι βέβαια ισχυρίζονται ότι, ως δομικό στοιχείο της παγκοσμιοποίησης, η επόμενη κρίση είναι αναπόφευκτη. Ας ευχηθούμε ότι τα παθήματα του παρελθόντος θα γίνουν μαθήματα για το μέλλον. Και ας ελπίσουμε πως ξέρουμε όλοι ότι το φάρμακο είναι «περισσότερη Ευρώπη».