Η συστηματική προσέγγιση και ανάλυση του παραγόμενου έργου από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και ιδιαιτέρως τα εικονικά, οδηγεί σε πολύ δυσάρεστες διαπιστώσεις, οι οποίες προδιαγράφουν κινδύνους σε σχέση με την δημοκρατική λειτουργία και τις παραμέτρους διαμόρφωσης της πολιτικής στάσης των πολιτών και του κοινωνικού συμφέροντος.

Τίθενται δε ερωτήματα για την προοπτική της ελληνικής κοινωνίας και την δυνατότητα της να εκπληρώσει τις προϋποθέσεις, ώστε να κινείται στο επίπεδο των ανεπτυγμένων κοινωνιών της γνώσης, οι οποίες για την ανάπτυξη δυναμικής στα διάφορα κοινωνικά συστήματα (οικονομικό, δημόσιας διοίκησης κ.λ.π.) βασίζονται στον ορθολογισμό και στην τεχνοκρατική επάρκεια.

Ως προς την δημοκρατική λειτουργία των πολιτών και την έκφραση της με τις πολιτικές τους επιλογές ο ορθολογισμός ως μέσο προσέγγισης και ανάλυσης της πραγματικότητας και η σφαιρική και αντικειμενική ενημέρωση από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης αποτελούν βασικές προϋποθέσεις.

Ποια είναι όμως τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της ενημέρωσης, όπως αυτή γίνεται από τα ΜΜΕ;

Κατ’ αρχήν τα εικονικά Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, όπως είναι οι τηλεοπτικοί σταθμοί, μετατρέπουν την είδηση σε θέαμα, το οποίο συχνά γίνεται αντικείμενο εκμετάλλευσης. Της προσδίδουν μάλιστα τέτοιες διαστάσεις, που η πραγματικότητα παίρνει ανάλογη υπόσταση, ώστε το γεγονός, το οποίο κοινοποιείται, αναιρεί το αντικειμενικό της περιεχόμενο. Αντί για την είδηση εμφανίζεται μια πλασματική της εκδοχή, η οποία εύκολα υπηρετεί σκοπιμότητες και διαστρεβλώνει την αλήθεια.

Για παράδειγμα, ο θάνατος ενός πολιτικού μπορεί να γίνει αφετηρία για την συναισθηματικού χαρακτήρα καταξίωση του, με τον τρόπο που παρουσιάζεται ως θέαμα και σχολιάζεται επίσης.

Όταν μάλιστα ενεργοποιείται και το εργαλείο της υπερβολής τόσο σε σχέση με την χρονική διάρκεια ενασχόλησης με το συμβάν όσο και σε σχέση με τον εκφερόμενο λόγο στο πλαίσιο της δημόσιας διαδικασίας πένθους, τότε η ενημέρωση για το θλιβερό γεγονός του θανάτου ενός δημοσίου προσώπου μπορεί να αξιοποιηθεί κάτω από προϋποθέσεις και για πολιτικές σκοπιμότητες.

Το συναισθηματικό φορτίο της ενημέρωσης δυστυχώς αποτελεί βασικό στοιχείο της λειτουργίας των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης στην Ελλάδα. Σε συνδυασμό δε και με την επιλεκτική διοχέτευση πληροφοριών και την αποσπασματική αποτύπωση της πραγματικότητας από τα εικονικά ΜΜΕ (η τηλεοπτική εικόνα αποτυπώνει μόνο αυτό το τμήμα της πραγματικότητας, που «χωράει» στον τηλεοπτικό φακό) η ενημέρωση εύκολα λειτουργεί ως μέσο χειραγώγησης, διότι η δυνατότητα του μεμονωμένου πολίτη να προσεγγίζει και να αναλύει το γίγνεσθαι σε εθνικό, ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο είναι πολύ περιορισμένη.

Αυτό μπορούν να το κάνουν διεπιστημονικά στελεχωμένοι τεχνοκρατικοί μηχανισμοί, οι οποίοι διαθέτουν τα απαραίτητα μεθοδολογικά εργαλεία ανάλυσης (οικονομία, κοινωνιολογία κ.λ.π.). Εξάλλου το μεμονωμένο άτομο δεν διαθέτει επαρκή χρόνο για να προσεγγίσει σφαιρικά και σε βάθος την πραγματικότητα.

Γι’ αυτό και ο ρόλος των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης είναι πολύ σημαντικός σε σχέση με την διαμόρφωση γνώμης και στάσης στους πολίτες. Και αυτό συνδέεται άμεσα με την δημοκρατική λειτουργία και την έκφραση του κοινωνικού συμφέροντος.

Ο τομέας της ενημέρωσης είναι ζωτικής σημασίας για την πορεία μιας κοινωνίας. Ο δημόσιος λόγος, που εκφέρεται από τους απασχολούμενους στα ΜΜΕ, μπορεί να διαμορφώνει πολιτικό κλίμα και να επηρεάζει τις πολιτικές εξελίξεις υπηρετώντας σκοπιμότητες (οικονομικές, πολιτικές κ.λ.π.) ή να διαμορφώνει τις προϋποθέσεις για την παρεμπόδιση της χώρας να ακολουθήσει μια σύγχρονη πορεία, η οποία θα λαμβάνει υπόψη τις βασικές ανάγκες, που προκύπτουν από την πολυδιάστατη πραγματικότητα του παρόντος στη δυναμική προβολή της στο μέλλον.

Προς αυτή την κατεύθυνση θα μπορούσε να οδηγήσει η πληροφόρηση με εθνικιστική λογική. Ιδιαιτέρως αυτή την περίοδο της κρίσης και της φτωχοποίησης ενός αρκετά σημαντικού τμήματος της ελληνικής κοινωνίας και της ακολουθούμενης πολιτικής από την Τουρκία, η οποία προκαλεί μεγάλη ρευστότητα στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, η ενημέρωση με εθνικιστική λογική θα είχε πολύ αρνητικές επιπτώσεις.

Θα οδηγούσε την κοινωνία στην εσωστρέφεια και στην απομόνωση τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο. Αυτό θα ήταν καταστροφικό στην εποχή του παγκόσμιου καταμερισμού εργασίας και της αλληλεξάρτησης των κοινωνιών.

Καμία εσωστρεφής κοινωνία και μάλιστα περιφερειακή, όπως είναι η Ελλάδα, δεν επιβιώνει σε βάθος χρόνου.

Γι’ αυτό ο μοναδικός λειτουργικός στόχος των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης δεν μπορεί παρά να είναι η αντικειμενική και πολυδιάστατη ενημέρωση, ώστε να διαμορφώνονται πολίτες με γνώση της πραγματικότητας και κριτική σκέψη και όχι «ενεργούμενα στρατιωτάκια», τα οποία χωρίς να το συνειδητοποιούν, υποσκάπτουν το μέλλον της χώρας.

Πληροί τις προϋποθέσεις η σύγχρονη δημοσιογραφία και το μιντιακό σύστημα για ένα τέτοιο ρόλο;

Από την μέχρι τώρα λειτουργία τους δεν διαφαίνεται, ότι μπορεί να δοθεί μια θετική απάντηση στο ερώτημα. Στην Ελλάδα τα κοινωνικά συστήματα και οι ελίτ, που ηγούνται σε αυτά, στοχεύουν στην πρόσβαση και διαχείριση εξουσίας και στην αποκόμιση οφέλους και όχι στην δημιουργία των προϋποθέσεων για την έκφραση του κοινωνικού συμφέροντος και τους απαραίτητους συμβιβασμούς και συναινέσεις, ώστε στο πολιτικό πεδίο λήψης αποφάσεων να εκφράζεται η κοινωνική πλειοψηφία.

Γι’ αυτό κυριαρχεί η ενημερωτική ασφυξία, η καταγραφή της οποίας είναι πολυδιάστατη, ενώ αρκετές φορές προκαλεί ερωτηματικά στους πολίτες ως προς την αναγκαιότητα βίωσης της «ενημέρωσης» αυτής της μορφής.

Κατ’ αρχήν υπάρχει αναντιστοιχία μεταξύ του ειδικού βάρους της είδησης και της χρονικής διάρκειας παρουσίασης της, στην οποία κύριος αποδέκτης των μηνυμάτων, που εκπέμπονται, είναι το συναίσθημα με στόχο την ενεργοποίηση του για την επεξεργασία του πληροφοριακού φορτίου.

Η λογική και η κριτική σκέψη δεν ενδιαφέρουν. Αυτός, που εκπέμπει την «είδηση», σκέπτεται και για τον αποδέκτη της. Αρκεί μόνο να είναι ελκυστικό για την κατανάλωση της το περιτύλιγμα.

Ασφυξία προκαλεί επίσης η εσωστρεφής παρουσίαση της είδησης σε συνδυασμό με την αδυναμία ένταξης της στο υπερεθνικό πλαίσιο αναφοράς της, στο οποίο κεντρικό ρόλο παίζει η αλληλεξάρτηση των κοινωνιών. Πώς να γίνει βέβαια, όταν βασική προϋπόθεση για κάτι τέτοιο είναι η επεξεργασία των πληροφοριών από τεχνοκρατικούς μηχανισμούς ανάλυσης, που ακόμη δεν διαθέτουν τα μίντια.

Απλά αναπαράγεται η πληροφορία μετά από έλεγχο ως προς την ανταπόκριση της σε πραγματικά δεδομένα, χωρίς όμως να παρουσιάζεται το υπερεθνικό πλαίσιο αναφοράς της. Εκείνο, που μπορεί να προστεθεί, είναι η γνώμη του δημοσιογράφου σύμφωνα με την δική του οπτική προσέγγισης της πραγματικότητας, κυρίως σε εθνικό επίπεδο.

Συμπληρωματικά ως προς την πρόκληση ενδιαφέροντος και διαμόρφωση κλίματος στην κοινωνία «εμπλουτίζεται» η «είδηση» και με την διάσταση του εντυπωσιασμού.

Με αυτά τα δεδομένα ενημέρωσης η πολιτική λειτουργία και η δημοκρατία αποκτούν σε μεγάλο βαθμό τυπικό χαρακτήρα και προσφέρουν την δυνατότητα νομιμοποίησης επιλογών και αποφάσεων στο επίπεδο άσκησης κυβερνητικής εξουσίας, οι οποίες δεν γίνονται αντικείμενο διαλόγου και κριτικής προσέγγισης στην κοινωνία.

Οι μηχανισμοί ενημέρωσης υποστασιοποιούνται σε τέτοιο βαθμό, ώστε υποκαθιστούν την κριτική συνείδηση των πολιτών.