Η ενημέρωση των πολιτών και η δυνατότητα επεξεργασίας και ανάλυσης των ειδήσεων και των πληροφοριών από αυτούς αποτελούν βασικές παραμέτρους της δημοκρατικής λειτουργίας και έκφρασης του κοινωνικού συμφέροντος στο πολιτικό πεδίο και στην διακυβέρνηση της χώρας.
Ιδιαιτέρως σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης και πολυπλοκότητας με ταυτόχρονη μεγάλη ταχύτητα στην δυναμική της εξέλιξης η ενημέρωση των πολιτών παίζει πολύ σημαντικό ρόλο για τον πολιτικό προσανατολισμό τους και τις αποφάσεις τους σε σχέση με το μέλλον.
Ουσιαστικά ο χώρος της ενημέρωσης με τα διάφορα μέσα, έντυπα και ψηφιακά, συμβάλλει στην πραγμάτωση της δημοκρατίας, εάν παρέχει σοβαρές και αντικειμενικές ειδήσεις και πληροφορίες στους πολίτες.
Αυτό είναι βέβαια εφικτό, εάν πληρούνται ορισμένες βασικές προϋποθέσεις. Ιδιαίτερη σημασία για τον χώρο της ενημέρωσης έχει η δυνατότητα του να αναλύει την πολύπλοκη παγκοσμιοποιημένη πραγματικότητα, να την κατανοεί και να την κοινοποιεί με την μορφή ειδήσεων και πληροφοριών στους πολίτες, ώστε να μπορούν να διαμορφώνουν απόψεις και θέσεις γνωρίζοντας την δυναμική, που θα δρομολογηθεί με τις πολιτικές επιλογές και αποφάσεις τους.
Αυτή η ενημερωτική λειτουργία προϋποθέτει την χρησιμοποίηση επιστημονικών μεθοδολογικών εργαλείων για την προσέγγιση και κατανόηση της εξέλιξης, ώστε να προωθούνται ειδήσεις και πληροφορίες, οι οποίες τεκμηριωμένα αποτυπώνουν την πραγματικότητα αντικειμενικά και όχι σύμφωνα με πολιτικές σκοπιμότητες και οπτικές, ενώ παράλληλα ενεργοποιούν την ορθολογική σκέψη στους πολίτες.
Επίσης πολύ σημαντική παράμετρος για την λειτουργικότητα της δημοκρατίας είναι η πραγματοποίηση της ενημέρωσης σε λειτουργικό χρόνο, ώστε η διαμόρφωση γνώμης στους πολίτες και οι πολιτικές τους επιλογές και στάσεις να οριοθετούν την δυναμική της εξέλιξης με προοπτική και να μην λειτουργούν νομιμοποιώντας ήδη ειλημμένες αποφάσεις στο πλαίσιο του προσανατολισμού της διαχείρισης της κοινωνικής δυναμικής.
Με αυτό τον τρόπο θα αποφεύγεται η αποστασιοποίηση των πολιτών από την πολιτική και την συμμετοχή στις δημοκρατικές διαδικασίες αλλά και η συρρίκνωση της εμπιστοσύνης στο πολιτικό σύστημα. Ταυτοχρόνως δεν θα είναι εύκολη η χρησιμοποίηση του δημοκρατικού πολιτεύματος μόνο ως διαδικασίας για την ανάδειξη διαχειριστών εξουσίας, όπως συμβαίνει τώρα με το επιχείρημα της κυβερνησιμότητας και την πριμοδότηση του πρώτου κόμματος με βουλευτικές έδρες. Πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η εκλογή κυβέρνησης με ποσοστό ακόμη και 40%, όταν η αποχή κινείται μεταξύ 50% και 60%. Δεν εκφράζεται η κοινωνική πλειοψηφία στο επίπεδο διακυβέρνησης της χώρας.
Επίσης σημαντικό ρόλο για την αποκατάσταση λειτουργικής σχέσης μεταξύ της ενημέρωσης των πολιτών και της δημοκρατίας μπορεί και πρέπει να αναλαμβάνει και να διεκπεραιώνει η κοινωνία πολιτών, ως εκφραστής του κοινωνικού συμφέροντος, με την άσκηση κριτικής στον τρόπο και στην ποιότητα της ενημέρωσης και στόχο την ενδυνάμωση της ανεξαρτησίας των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης και της δημοσιογραφικής δραστηριότητας.
Η ενημερωτική λειτουργία κινδυνεύει από την παρεμβατική οπτική του πολιτικού συστήματος και οικονομικών συμφερόντων, τα οποία χρηματοδοτούν και ελέγχουν τα ΜΜΕ. Είναι η κοινωνία πολιτών ώριμη για την διεκπεραίωση αυτού του ρόλου; Μέχρι τώρα δεν λειτούργησε με αυτή την οπτική ιδιαιτέρως στην Ελλάδα, στην οποία το πολιτικό σύστημα την ελέγχει σε μεγάλο βαθμό. Αυτό το μοντέλο οργάνωσης όμως δεν συμβάλλει στην αποκατάσταση λειτουργικής ισορροπίας μεταξύ της ενημέρωσης των πολιτών και της δημοκρατίας.
Ιδιαιτέρως σε συνθήκες μεγάλων ανισορροπιών και κρίσεων, όπως είναι η κλιματική αλλαγή και οι επιπτώσεις της σε όλους τους τομείς δραστηριοποίησης των κοινωνιών ή οι περιφερειακές συγκρούσεις, η κοινωνία πολιτών με την ενεργοποίηση της για την αποκατάσταση λειτουργικής ισορροπίας μεταξύ της ενημέρωσης και της δημοκρατίας θα μπορούσε να συμβάλλει στην αποφυγή κοινωνικών και γεωπολιτικών αναταράξεων στο μέλλον, διότι διευκολύνει την αντιμετώπιση των ανισορροπιών με την προώθηση της ευαισθητοποίησης και της πολιτικής ενεργοποίησης της κοινωνίας για την αποκατάσταση συνθηκών διαλόγου με το πολιτικό σύστημα με στόχο την βιωσιμότητα και την ειρήνη.
Επίσης πρέπει να τονισθεί, ότι, εάν η ενημερωτική λειτουργία δεν υπηρετεί το ανθρώπινο και το κοινωνικό συμφέρον, οι πολίτες αποστασιοποιούνται και δεν την εμπιστεύονται. Αυτό βέβαια έχει πολύ αρνητικές παρενέργειες στην δημοκρατική λειτουργία, διότι οι πολίτες δεν βασίζονται στην γνώση της πραγματικότητας, όταν ενεργοποιούνται πολιτικά.
Αυτό σημαίνει, ότι γίνονται ευάλωτοι, διότι η διαμόρφωση γνώμης και άποψης δεν στηρίζεται στην γνώση και ανάλυση της πραγματικότητας με σημείο αναφοράς το ανθρώπινο και το κοινωνικό συμφέρον, οπότε δεν είναι δύσκολη η εργαλειοποίηση και χειραγώγηση τους με την αξιοποίηση της εξιδανίκευσης της πορείας προς στο μέλλον και την ενεργοποίηση ανάλογων φαντασιώσεων.
Αποκαλυπτική του βαθμού εμπιστοσύνης των πολιτών στα συστημικά Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης είναι η έρευνα «Digital News Report 2024» του University of Oxford σε 47 χώρες, που αντιπροσωπεύουν τον μισό παγκόσμιο πληθυσμό, σε δείγμα 95.000 ανθρώπων.
Σύμφωνα με την έρευνα η εμπιστοσύνη των πολιτών στα συστημικά ΜΜΕ είναι σε πορεία συρρίκνωσης. Ενώ το 2015 το 60% των ερωτηθέντων δήλωσε, ότι εμπιστεύεται τις ειδήσεις, το 2024 το ποσοστό είναι μόνο 43%. Αυτές οι συνθήκες βέβαια δεν συμβάλλουν θετικά στην δημοκρατική λειτουργία. Οι πολίτες με την αποστασιοποίηση τους από την αναγκαία ενημέρωση για την διαμόρφωση της πολιτικής τους στάσης σε σχέση με την πραγματικότητα ουσιαστικά οδηγούνται σε ανάλογη απομάκρυνση και από την δημοκρατική λειτουργία.
Οι συνθήκες κρίσης και στον τομέα της ενημέρωσης θα πρέπει να προβληματίσουν τόσο το πολιτικό σύστημα όσο και την κοινωνία πολιτών, διότι σταδιακά διευρύνεται η χρησιμοποίηση της δημοκρατίας με οπτική κοινωνίας του θεάματος και όχι η διαχείριση της ως πεδίου έκφρασης και πραγμάτωσης του κοινωνικού και του ανθρώπινου συμφέροντος.
Αυτό όμως υποσκάπτει την κοινωνική συνοχή, η οποία στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης και της πολυπλοκότητας, που αυτή συνεπάγεται, σε συνδυασμό και με την ταχύτατη ροή της εξέλιξης είναι βασική προϋπόθεση για ομαλή και ασφαλή πορεία προς το μέλλον, χωρίς κινδύνους εκτροπής από το δημοκρατικό πολίτευμα και κοινωνικών αναταράξεων.